فارسي‌يا دري؟
آخرين آثار زبان پهلوي به عنوان زبان زنده مربوط به حدود اواخر قرن ششم ميلادي بوده است. از اين پس زبان خراسان زبان دري يا زبان پارسي دري ناميده شد. سپس پارسي دري به معني زباني است كه اصل آن از پارس است اما مربوط به «در» يا پايتخت است. به تعبير ديگر معناي آن زبان پارسي پايتخت است. با روي كار آمدن نخستين سلسله‌هاي مستقل ايراني مشرق ايران اين زبان، زبان رسمي دربارهاي اين پادشاهان شد و شعرا و نويسندگان نيز به اين زبان شعر گفتند و كتاب نوشتند و به تدريج به ساير نقاط ايران هم گسترش پيدا كرد. از جمله به ماوراءالنهر يا آسياي مركزي كه قلمرو زبان سغدي بود. در متون عربي به پارسي دري «الفارسيه الدريه» گفته مي‌شد. ابن مقفع در قرن دوم هجري مي‌نويسد بهترين شكل فارسي دري آن گونه‌اي از آن است كه در مدائن و در بلخ رايج است. رفته‌رفته از تعبير «فارسي دري» كلمه دري حذف شد و فارسي يا پارسي باقي ماند. در طول هزار سال گذشته به اين زبان اساسا فارسي گفته شده نه دري. در قرن حاضر كه در كشورهاي افغانستان و تاجيكستان گرايش‌هاي ملي‌گرايانه پيدا شد، عده‌اي در اين دو كشور كوشش كردند براي فارسي متداول در اين دو كشور نام‌هاي جداگانه‌اي انتخاب كنند. در تاجيكستان كه نامي جديد است اين زبان را با القاء روس‌ها تاجيكي ناميدند؛ درحالي كه نويسنده بزرگ تاجيكستان صدرالدين عيني زبان خود را فارسي دانسته است. در افغانستان هم در سال 1344 به دلايل سياسي كلمه فارسي به دري تبديل شد و فارسي ناميدن اين زبان به كلي ممنوع اعلام شد. سياستمداران افغان گفتند فارسي زباني است مربوط به ايران شيعه مذهب و زبان ما با فارسي ارتباط ندارد و نام آن دري است. در حالي كه دانشمندان افغان مي‌دانستند كه آنچه به سه نام فارسي و دري و تاجيكي ناميده مي‌شود يك زبان است. امروز مردم افغانستان هم جدا از نام رسمي دري، زبان خود را فارسي مي‌دانند. در ادوار قبل از اسلام در بلخ زبان ديگري رايج بوده كه در دهه‌هاي اخير اسناد زيادي از آن كشف و خوانده شده است. اين زبان يكي از زبان‌هاي شرقي خانواده زبان‌هاي ايراني است و با فارسي ارتباط دوري دارد. دانشمند پشتو زبان افغانستان عبدالحي حبيبي در 1342 رساله‌اي منتشر كرد به نام زبان دو هزارساله افغانستان يا مادر زبان دري و بي‌هيچ توفيقي خواست نشان دهد كه مادر زبان دري افغانستان زبان بلخي قديم است. ما در بالا نشان داديم كه منشاء زبان فارسي دري فارس و بعدها طيسفون بوده است.