كاهش وابستگي به نفت
محمدعلي خطيبي
براي صحبت كردن در خصوص دستاوردهاي چهار دهه اخير بر بازار نفت نياز به يك بحث مفصل است، چراكه در بخش‌هاي مختلف اعم از استخراج، توليد و صادرات نفت با مشكلات متعددي روبه‌رو بوديم. زماني كه انقلاب شد، مستشاران خارجي كشور را ترك كردند. حتي نقل است كه بسياري از اين مستشاران معتقد بودند كه توان مديران داخلي براي اداره اين صنعت بسيار كم است. بايد خاطرنشان كرد كه سختي و تحريم جزيي جدا نشدني از كشور پس از پيروزي انقلاب است، اما در همين دوران نيز ثابت شد كه مي‌توان با اتكا به توانمندي‌هاي داخلي از اين شرايط عبور كرد. يكي از مثال‌هايي كه اظهر من الشمس است، راه‌اندازي پالايشگاه ستاره خليج فارس است. با اين كار توانستيم از دوران سخت تحريم بنزين و نگراني در خصوص ميزان واردات آن عبور كنيم. اما نكته‌اي كه همواره پس از انقلاب مورد توجه گروه‌هاي مختلف و طيف‌هاي سياسي و اقتصادي بود، عدم وابستگي بودجه و به صورت كلي اقتصاد كشور به نفت بود. قرار بود پس از انقلاب با برنامه‌هاي توسعه هر سال سه درصد از وابستگي نفت به بودجه كاهش يابد. اگر اهتمام لازم در دولت و مجلس براي اين اقدام وجود داشت، در شرايط كنوني شاهد كاهش بيشتر وابستگي به نفت همچنين عدم آسيب‌پذيري اقتصاد در برابر تحريم و فشارهاي خارجي بوديم. بايد اين را پذيرفت كه در راستاي كاهش وابستگي به نفت جديت لازم را نداشته‌ايم كه همين امر سبب ايجاد فشار توسط كشورهاي ديگر مي‌شود. در حقيقت نقطه ضعف بزرگ كشور در وابستگي بيش از 40 درصدي به درآمدهاي نفتي است. اين درآمدها از اين جهت كه ممكن است صرف توسعه زيرساخت‌ها و تكميل و راه‌اندازي پروژه‌ها شود، مي‌تواند علاوه بر بهبود شرايط به ضرر كشور نيز تمام شود. شايد مهم‌ترين اقدامي كه در سال‌هاي پيش‌رو بايد انجام شود، كاهش وابستگي به نفت است. نفت سرمايه مهم كشور است، اما در سال‌هاي اخير از آن در جهت افزايش فشار به كشور استفاده شده است. به عنوان مثال سهم نفت در بودجه در بهترين حالت به حدود 35 درصد مي‌رسد. اين در حالي است كه در برخي سال‌ها وابستگي بودجه به نفت حتي به مرز 50 درصد هم رسيد. اين در شرايطي كه دولت اقتصاد كشور را هدف قرار داده، اصلا خوب نيست. به همين دليل است كه به راحتي مي‌تواند بر كشور تاثير بگذارد. بايد به جاي وابستگي به نفت بر ساير موارد تاكيد كرد.
به عنوان مثال منابع خالص از فروش آن را در بخش‌هايي هزينه كرد كه براي كشور شغل و درآمد به دنبال دارد؛ به عنوان مثال براي توسعه زيرساخت‌ها در شهرهاي كمتر توسعه‌يافته و محروم. در اين شرايط است كه مي‌توان از نفت در بودجه استفاده بهينه‌اي كرد و جلوي سوءاستفاده دولت‌هاي متخاصم را نيز گرفت.