منابعِ غيرمطلع

«منبع آگاه»، «منبع مطلع»، «منابع خبري رسانه ما...» هميشه جايي براي شك و شبهه بر جاي مي‌گذارد، هرچند كه عباراتي آشنا، مرسوم و معمول در عرصه رسانه و خبر باشد. اما آنچه عمدتا در اتمسفر رسانه‌‌اي و براي مخاطبان منجر به تشخيص و تمييز سره از ناسره مي‌شود، اعتبار آن بنگاه رسانه‌اي يا اعتبار خبرنگار يا نويسنده آن خبر يا گزارش خبري است. با اين حال نبايد فراموش كرد كه اطلاع‌رساني با اين سياق تنها در شرايطي به لحاظ حرفه‌اي و اخلاقي قابل‌ اجرا و درك محسوب مي‌شود كه انتشار آن مصايبي را براي منبع يا منابع خبر ايجاد نكند و حتي برخي پروتكل‌هاي رسانه‌اي انتشار اخبار در صورت تاييد همزمان دست‌كم يا در بعضي موارد 3 منبع خبري ميسر خواهد بود و رعايت همين اصول است كه تفاوت ميان فكت يا واقعيت و نظر شخصي خبرنگاران يا بنگاه‌هاي رسانه‌اي را براي مخاطب مشخص مي‌كند. با اين حال امروز آنچه در برخي رسانه‌ها منجر به انتشار برخي اخبار بدون درنظر گرفتن صحت و سقم آن مي‌شود، بيش از هر چيز خط مشي سياسي و نه حرفه‌اي آنهاست؛ امري كه حتي در روزهاي بحراني كرونايي كه مي‌تواند در دسته بحران‌هاي بهداشتي و پزشكي و نه سياسي دسته‌بندي شود نيز به چشم مي‌خورد. اگرچه به‌جز رسانه‌ها، برخي حكومت‌ها نيز با رويكرد سياسي اين بحران ويروسي مواجه شده‌اند. يكي از نمونه‌هاي مواجهه سياسي با اخبار كرونايي انتشار نقل‌قول‌هاي كذب منتسب به رييس‌جمهوري است كه اخيرا به نقل از «منبع مطلع» از سوي يك شبكه فارسي‌زبان مستقر در لندن منتشر شد. نمونه‌اي از همين استنادهاي بي‌بنيه و سست به «منبع آگاه» كه حواشي را ايجاد كرد.  پنجشنبه، 21 فروردين يك شبكه خبري فارسي‌زبان مدعي شد كه براساس اطلاعي كه به اين شبكه رسيده «رييس‌جمهوري ايران، در جلسه روز سه‌شنبه ۱۹ فروردين شوراي عالي امنيت ملي گفته كه حتي اگر 2 ميليون نفر جان خود را بر اثر ابتلا به كرونا از دست بدهند، به دليل وضعيت اقتصادي نمي‌توان كشور را تعطيل كرد.» بنا بر خبري كه منابع مطلع روز پنجشنبه ۲۱ فروردين‌ ماه در اختيار اين رسانه قرار دادند روحاني در آن جلسه كه براي تصميم‌گيري درباره وضعيت كشور در بحران كرونا تشكيل شده بود، گفته است: «اگر مشاغل و اصناف را تعطيل كنيم، چند وقت ديگر با اعتراضات خياباني
۳۰ ميليون گرسنه روبه‌رو خواهيم شد.» اگرچه پيش از اين نيز گفته شده ‌بود شرايط تحريمي و اقتصادي باعث شده كه تعطيلي گسترده مشاغل در ايران ميسر نشود اما همواره بر اجراي طرح فاصله‌گذاري فيزيكي هوشمند و راهكارهاي اجرايي آن تاكيد شده ‌بود.  همچنين اين شبكه خبري مدعي شد: «بنابر گزارش اختصاصي رسيده به اين شبكه فارسي‌زبان، آمار جان‌باختگان كرونا در جلسه سه‌شنبه شوراي عالي امنيت ملي كشور حدود ۱۸ هزار نفر اعلام شده و بيش از 4 هزار نفر در وضعيت «بسيار وخيم» قرار دارند.» آن هم در شرايطي كه براساس منابع داخلي تعداد جان‌باختگان بر اثر كرونا از ابتداي شيوع آن در ايران قريب به 5 هزار نفر بوده است. علاوه بر اين، اين شبكه خبري مدعي شده كه روحاني با تداوم تعطيلي دانشگاه‌ها و مدارس و مراكز آموزشي نيز مخالفت كرده است؛ در حالي كه اخبار داخلي حاكي از آن است كه احتمال دارد ترم بهار دانشگاه‌ها و دوره آموزشي مقاطع تحصيلي پيش از موعد به پايان برسد. پس از انتشار اين خبر، معاون ارتباطات و اطلاع‌رساني دفتر رياست‌جمهوري نيز اين اخبار را تكذيب كرد. عليرضا معزي در توييتر خود نوشت: «هفته گذشته يك جلسه ستاد ملي كرونا با روساي كميته‌هاي آن، دو جلسه هيات دولت و يك جلسه ستاد اقتصادي به رياست حسن روحاني برگزاري شده و شوراي عالي امنيت ملي جلسه‌اي نداشته است. بديهي است كه هر نقل قول از جلسه‌اي كه اساسا برگزار نشده، كذب محض و دروغ آشكار است.» با اين حال اين شبكه خبري به‌ جاي توضيح در مورد منبع يا منابع مطلعي كه خبر را از آنها نقل كرده بار ديگر مدعي شد كه اين جلسه شوراي عالي امنيت ملي هفته گذشته در كاخ سعدآباد با حضور مقامات امنيتي، نظامي، اقتصادي و بهداشتي و با محور بررسي تاثير ويروس كرونا بر اقتصاد كشور تشكيل شده است.  اين اولين‌بار نيست كه اخبار اين رسانه فارسي‌زبان مخالف حكومت تكذيب مي‌شود و البته اولين‌بار هم نيست كه اين شبكه خبري از منبع آگاه و مطلع براي انتشار برخي اخبار كذب استفاده مي‌كند. براساس آنچه همين رسانه در سايت خود تحت عنوان «راهنماي معيارهاي حرفه‌اي ما» منتشر كرده، استفاده از اخبار به نقل از «منبع آگاه و مطلع» شرايط ويژه‌اي دارد كه به نظر مي‌رسد برخلاف ادعاي‌ آنها در منشور اخلاقي و حرفه‌اي‌شان رعايت نمي‌شود. براساس آنچه اين شبكه فارسي‌زبان مدعي است، «در استفاده از منابعي كه هويت‌شان مشخص نيست بايد بسيار مراقب باشيم و به هر حال فقط در موارد استثنايي كه دليل بسيار موجهي داريم از منابع ناشناس اطلاعي منتشر كنيم. استفاده از منابع بي‌نام مطلقا به اين معنا نيست كه مي‌توانيم اطلاعاتي غيرقابل اعتماد يا اتهاماتي بي‌اساس در مطلب خود بگنجانيم.
اگر بناست هويت منبع محفوظ بماند، براي تاكيد بر اعتبار اطلاعي كه نقل مي‌كنيم بايد نزديك‌ترين توصيف ممكن را در معرفي او ارايه دهيم بدون آنكه هويتش را فاش كنيم.» اگرچه با نگاهي حرفه‌اي هم نه‌تنها اين رسانه اطلاعات دقيق و تكميلي قابل استنادي را منتشر نكرده، بلكه براساس خط‌ مشي غيرحرفه‌اي، نه در اين مورد؛ بلكه در بسياري از موارد اخبار خود را به نقل از «منابع مطلع» يا «منابع مطلع اين شبكه فارسي‌زبان در ايران» منتشر مي‌كند. اين روند نه‌تنها در جريان شيوع ويروس كرونا بلكه در جريان اطلاع‌رساني درمورد بسياري از وقايع ازجمله اعتراضات آبان 98 نيز ديده شد، آن‌هم در شرايطي كه اين شبكه همچون ساير نهادها و سازمان‌هاي اطلاع‌رساني كه نيروهايي در ايران مستقر دارند، اجازه فعاليت در كشور را ندارد. با اين حال نمي‌توان در انتشار و دامن زدن به اين شايعات تنها يك رسانه را مقصر دانست و عملكرد آن را درنظر گرفت، چراكه ايجاد محدوديت‌هاي داخلي در انتشار اخبار و به تبع آن فقدان اطلاعات متقن به نقل از منابع داخلي و سوءظن‌هاي امنيتي به هر واقعه و رسانه‌‌اي كه مثال عيني آن را در بازه زماني نزديك در جريان ارايه آمار كشته‌شدگان اعتراضات آبان‌ ماه 98 و ماجراي اسقاط هواپيماي اوكرايني شاهد بوديم، در باورپذيري اخبار با منابع خارجي و غيرمتقن نمي‌توان ناديده گرفت.