وزن‌كشي اراده‌ها
علي بيگدلي
اعزام تعدادي از نفتكش‌هاي ايراني براي صادرات بنزين به ونزوئلا، توجه رسانه‌ها را در روزهاي اخير به خود جلب كرده است. مساله صادرات سوخت ايران به ونزوئلا از جنبه حقوقي يك موضوع بلااشكال و عادي است اما به لحاظ سياسي ابعاد گسترده‌اي دارد و از نظر سياسي يك مساله جنجالي است. نه ايران به لحاظ حقوقي براي فروش نفت و فرآورده‌هاي نفتي به ديگر كشورهاي جهان مانعي حقوقي جلوي خود مي‌بيند و نه ونزوئلا از نظر حقوقي محروميتي براي واردات سوخت از ديگر كشورها دارد. بدون كوچك‌ترين ترديدي اين اقدام از نظر حقوق بين‌الملل اشكالي ندارد اما واقعيت سياسي جهان امروز حاشيه‌هايي را براي اين اقدام ايجاد مي‌كند. تهران و كاراكاس هر دو از مخالفان و منتقدان رفتار امريكا محسوب مي‌شوند و دولت ايالات متحده امريكا، تحريم‌هايي عليه اين دو كشور وضع كرده است. در واقع مي‌توان گفت كه عزم و اراده امريكا در اعمال قوانين داخلي خود در آبراه‌هاي بين‌المللي و آب‌هاي آزاد مي‌تواند باعث تغيير در وضعيت اين تعامل تجاري ميان تهران و كاراكاس شود. دولت ايالات متحده امريكا، امريكاي جنوبي و حوزه درياي كاراييب را حياط خلوت خود تلقي مي‌كند و با توجه به هزينه‌هاي سنگيني كه براي پيروي كشورهاي اين منطقه از سياست‌هاي خود كرده است، حساسيت‌هاي زيادي نسبت به تعامل‌هاي آنها با كشورهاي خارجي دارد.
همزمان امريكا، سياست‌هاي فشار حداكثري را عليه ايران در پيش گرفته است. اين تصور وجود دارد كه واشنگتن با توجه به نقش پدرخواندگي در امريكا و تلاش براي فشار به ايران اين حق را براي خودش قائل شود كه اقدامي خلاف قواعد بين‌المللي انجام دهد و كشتي‌هاي حامل سوخت ايران را در آب‌هاي اقيانوس اطلس و درياي كاراييب توقيف كند.
چنين اقدامي از سوي واشنگتن به سرعت مي‌تواند، مساله‌اي را كه يك تجارت عادي و تعامل ساده ميان دو كشور مستقل محسوب مي‌شود را به يك پرونده حقوقي و البته آغازي بر يك رويارويي وسيع تبديل كند. در صورتي كه امريكا تعرضي عليه كشتي‌هاي ايراني در آب‌هاي اقيانوس اطلس انجام دهد، ايران مجبور خواهد شد كه به اين اقدام واكنش نشان دهد. در چنين شرايطي ايران دو گزينه پيش روي خود خواهد داشت: نخستين گزينه اين است كه ايران با توسل به نهادهاي بين‌المللي تلاش كند تا امريكا را وادار به رها كردن كشتي‌ها و پرداخت خسارت كند اما گزينه دوم، واكنش برابر و توقيف كشتي‌هاي امريكايي است. از آنجايي كه ايران فاصله زيادي با آب‌هاي اقيانوس اطلس و درياي كاراييب دارد و از امكانات نظامي كافي در ماورابحار براي واكنش مستقيم به امريكا در همان محل برخوردار نيست، تهران مجبور است كه اقدام امريكا را در آب‌هاي خليج فارس و نزديك خاك خود جبران كند.
از زماني كه خبر عبور كشتي‌هاي ايراني از تنگه جبل‌الطارق به سمت ونزوئلا اعلام شده است تا به اين لحظه اتفاق غيرعادي و جنجالي رخ نداده است. اما اگر امريكا اراده كند كه اقدامي غيرمتعارف انجام دهد، آنگاه شرايط كاملا تغيير مي‌كند و در ادامه اگر ايران اراده كند كه اقدامي متقابل انجام دهد، وضعيت به شكل غيرقابل بازگشتي تغيير مي‌كند. رسانه‌ها با پيش‌بيني احتمال خطا يا اقدام غيرمتعارف از سوي يك طرف با حساسيت اين قضيه را دنبال مي‌كنند اما تا لحظه نگارش اين مطلب هيچ مورد حساسيت‌برانگيزي رخ نداده است.
امريكا براي وارد شدن به يك رويارويي فراگير با ايران دچار اختلاف نظر اساسي است. از يك سو گروهي در كاخ سفيد معتقدند كه امريكا در شرايط شيوع بيماري كرونا و مشكلات عمده اقتصادي پيش رو نبايد وارد يك درگيري تازه شود كه ممكن است، هزينه‌هاي زيادي براي اين كشور در پي داشته باشد اما در عين حال نزديك شدن به انتخابات و تمايل ترامپ براي پيروزي در انتخابات آبان ماه ممكن است باعث تشويق ترامپ به اتخاذ تصميم‌هايي شود كه توان و قدرت دولتش را در آستانه انتخابات براي كسب يك دستاورد تبليغاتي به نمايش بگذارد. اما همان‌گونه كه گفتم چنين تصميمي از سوي واشنگتن عواقب گسترده‌اي دارد كه مي‌تواندف وضعيت ثبات و امنيت بين‌المللي را به شكل غيرقابل جبراني تحت تاثير قرار دهد.