واكنش‌هاي جهاني به توليد واكسن اسپوتنيك وي توليد روسيه
تكرار نبرد فضايي روي زمين
زهرا چوپانكاره
از دو هفته بعد واكسن آماده عرضه به بازار است. اين خبري است كه از همان روزهاي اوج گرفتن بيماري در سراسر دنيا، همه در آرزوي شنيدنش بودند، منتظر تيترهايي كه خبر از توزيع جهاني واكسن كرونا بدهند. اما تيترها جوري از راه رسيدند كه با خودشان شك و ترديد هم آوردند، ترديدها را مي‌شود همين حالا تقريبا در تمامي رسانه‌هاي بزرگ جهان يافت كه چگونه كارساز بودن واكسن توليد روسيه زير سوال برده‌اند. در مقابل كشورهايي مثل ويتنام هم پيدا مي‌شوند كه مي‌گويند از قضا اولين مشتريان اين واكسن خواهند بود و از حالا براي دريافت سهميه ثبت‌نام كرده‌اند. در رقابت سنگين جهاني براي كشف و توليد يك واكسن موثر براي مبارزه با كوويد19 فعلا پوتين است كه نام خودش را به عنوان برنده به ثبت رسانده و همين موضوع به اضافه اينكه حدس زده مي‌شد واكسن دست‌كم تا ابتداي سال آينده ميلادي در دسترس نباشد، سبب شده تا اين خبر مرزي بكشد ميان كساني كه مي‌گويند به واكسن روسي اعتماد دارند يا ندارند.
«پس از گذر از چند ماه بدون هيچ‌گونه مورد ثبت شده، با شروع موج جديد شيوع، تلويزيون ملي ويتنام روز جمعه اعلام كرد كه اين كشور براي خريد واكسن كوويد19 روسيه ثبت‌نام كرده است. روزنامه تويي تره گزارش داده كه ويتنام براي دريافت تا
50 الي 150 ميليون دوز اعلام آمادگي كرده كه بخشي از اين محموله «هديه» روسيه خواهد بود و ويتنام پول مابقي را خواهد پرداخت.» اين بخشي از خبري است كه روز گذشته در رويترز منتشر شد و خيلي زود سر از ديگر رسانه‌ها درآورد. درست در روزهايي كه در رسانه‌هاي بزرگ همه در حال بررسي ميزان موثر بودن يا نبودن واكسن به لحاظ علمي هستند، اين كشور رسما اعلام كرده كه از خريداران اين محصول خواهد بود. رويترز نوشته است كه هنوز معلوم نيست ويتنام كي قرار است محموله را دريافت كند يا اينكه قيمت آن چقدر است.
رقابت قديمي امريكا و روسيه انگار دوباره زنده شده. اين را مي‌شود در شروع مطلبي كه در نشريه ساينس منتشر شد، ديد: «روسيه يك اسپوتنيك جديد پرتاب كرد، اين‌بار واكسني براي مبارزه با ويروس كرونا.» اسپوتنيك نام اولين ماهواره فضايي جهان بود كه در سال 1957 (1336) توسط اتحاد جماهير شوروي در مدار زمين قرار گرفت و تبديل شد به يك نقطه اوج تاريخي در مسابقه فضايي ميان اين كشور و ايالات‌متحده امريكا. حالا درست زماني كه چشم خيلي‌ها به امريكا بود تا خبري از تست‌هاي انساني واكسن كرونا بدهد، ولاديمير پوتين با اعلام ناگهاني خبر آمادگي روسيه براي عرضه عمومي واكسن، دوباره انگار خاطرات آن رقابتي كه رسيدن به فضا را هدف قرار داده بود، زنده شده است و البته روسيه با نامگذاري اين واكسن تازه با عنوان «اسپوتنيك وي» اطمينان حاصل كرده كه همه به ياد دوران اوج افتخار علمي اين كشور پيش از فروپاشي مي‌افتند. در اعلام رسمي عرضه اين واكسن آمده است: «اسپوتنيك ۱ تحقيقات هوافضايي را در كل جهان فعال كرد. واكسن جديد روسي ضدكوويد نيز همانند اسپوتنيك براي جامعه جهاني است، به همين دليل واكسن نام «اسپوتنيك V» گرفته است.» اين‌بار ديگر چشم‌ها به جاي اينكه به آسمان باشند و ماهواره‌ها و فضاپيماهاي غول‌پيكر، به زمين دوخته شده و ذرات ميكروسكوپي ويروسي كه ماه‌هاست تبديل به تهديد شماره يك عليه سلامت ساكنان زمين شده.
شبكه سي‌ان‌ان به نقل از «مقامات بلندپايه روس» نوشته است كه اين كشور پيشنهادي «همكاري بي‌سابقه»اي را به امريكا داده بوده اما امريكا چندان به دستاوردهاي پزشكي روسيه توجهي نكرده است. يك منبع بلندپايه به سي‌ان‌ان گفته: «يك حس بي‌اعتمادي عمومي از سوي طرف امريكايي در مقابل روسيه وجود دارد و به باور ما ايالات‌متحده به دليل همين بي‌اعتمادي است كه فناوري‌ها (ساخت روسيه)، از جمله واكسن، فرآيند تست و مداوا، توسط اين كشور به كار گرفته نمي‌شوند.» در عين حال سوي ديگر مقامات بهداشتي و متخصصان بسيار از كشورهاي غربي هستند كه با ديد شك به اين محصول تازه نگاه مي‌كنند و رسانه‌ها براي نام بردن از اين واكسن از تركيب «واكسن تاييد نشده» استفاده مي‌كنند.
خشم، نگراني و مواردي از اعتماد
«محققان مي‌گويند روسيه براي سنجش ايمني و اثربخشي واكسن دست به آزمايش‌هايي در مقياس گسترده نزده و ارايه واكسني كه به اندازه كافي مورد آزمايش قرار نگرفته، مي‌تواند افراد دريافت‌كننده آن را در معرض خطر قرار دهد. اين موضوع همچنين ممكن است مانع تلاش‌هاي گسترده جهاني براي توليد و ارايه واكسن باكيفيت كوويد19 شود.» اين بخشي از گزارشي است كه در سايت مجله معروف «نيچر» در مورد اسپوتنيك وي منتشر شد. در اين گزارش نظر چندين متخصص از دانشگاه‌هاي مختلف اروپايي و امريكايي منعكس شده است كه با نگراني و حتي خشم از اقدام روسيه ياد كرده‌اند. فرانسوا بالو، متخصص ژنتيك دانشگاه كالج لندن به اين نشريه گفته است: «اين تصميم، يك تصميم احمقانه و بي‌ملاحظه است. واكسيناسيون عمومي با واكسني كه به درستي تست نشده، غيراخلاقي است. هرگونه مشكلي كه به دنبال كمپين واكسيناسيون روسي
به وجود آيد فاجعه‌بار خواهد بود، هم به خاطر تاثيرات منفي روي سلامت و هم به اين خاطر كه چنين مشكلي، پذيرش عمومي واكسن‌هاي ديگر را به عقب مي‌راند.» در اين مطلب تاكيد شده كه اعلام عمومي توليد واكسن توسط پوتين در شرايطي انجام شده كه مرحله سوم از اجراي آزمايشي واكسيناسيون هنوز مورد تاييد قرار نگرفته بوده. وقتي در مورد مراحل مختلف تست گسترده‌تر يك واكسن صحبت مي‌شود منظور چيست؟ نيچر در مطلبش توضيح داده است كه چنين آزمايش‌هايي شامل تزريق واكسن يا پلاسيبو (دارونماهايي كه فقط براي مقايسه آثار واقعي واكسن به برخي داوطلبان تزريق مي‌شود و در واقع بي‌اثر است) به هزاران نفر مي‌شود. اين دريافت‌كنندگان بعد از اين تزريق‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرند تا معلوم شود واكسن واقعي اثري در جلوگيري از ابتلاي آنها داشته است يا نه. اين تست‌ها همچنين به محققان اجازه مي‌دهد كه امنيت واكسن را بسنجند و به دنبال عوارض جانبي كميابي باشند كه ممكن است خودشان را در مراحل اوليه آزمايش و روي گروه‌هاي كوچك‌تر نشان نداده باشند. ميخاييل موراشكو، وزير بهداشت روسيه در جلسه هيات دولت گفته است كه اين واكسن رفته رفته دراختيار شهروندان قرار خواهد گرفت و تزريق عمومي با
دو گروه كادر درمان و معلمان آغاز خواهد شد. پس از آن واكسن براي عرضه گسترده به متقاضيان ديگر در دنيا ماه اكتبر (اوايل پاييز) ارايه مي‌شود.
الجزيره به نقل از سازمان بهداشت جهاني نوشته است كه در سراسر دنيا، بيش از 200 نوع واكسن در حال تهيه و گذران مراحل آزمايش خود هستند و دست‌كم 24 واكسن در مرحله آزمايش انساني قرار دارند. اين شبكه در گزارش خود از واكسن روسي نوشته درحالي كه متخصصان متعدد و بسياري در مورد اين واكسن ابراز نگراني كرده‌اند، برخي كشورها هم به اسپوتنيك وي ابراز علاقه كرده‌اند. هر چند در اين گزارش غير از فيليپين كه اعلام كرده از ماه اكتبر آزمايش اين واكسن را در كشورش آغاز خواهد كرد از كشور خاص ديگري نام برده نشده اما ناديده نمانده كه سازمان جهاني بهداشت روز چهارشنبه هفته گذشته اعلام كرده است: «مشتاق بررسي آزمايش‌هاي كلينيكال اين واكسن هستيم.»
استعفاي مقام روس در اعتراض به واكسن تاييد نشده روسيه با تكرار نام اسپوتنيك به دنبال دست يافتن به روزگار اوج افتخارات فضايي است، اين‌بار روي زمين. در عين حال واكسن كرونا مانند ماهواره نيست كه همه پرتاب آن را به چشم ديده باشند و شرايطي سياسي و نحوه معرفي زودهنگام اين واكسن توسط پوتين سبب شده تا نگاه‌هاي جهاني منفي به اين خبر اغلب منفي و از سر سوءظن باشند. اين سوءظن را البته خبري كه ديروز منتشر شد هم دامن زد. نشريه ديلي‌ميل انگلستان اعلام كرد: پروفسور الكساندر چوچالين، از پزشكان شناخته‌شده روسيه و عضو شوراي اخلاق وزارت بهداشت اين كشور با انتقادهاي تندي كه به لحاظ زير سوال رفتن اخلاق پزشكي در نحوه ارايه اين واكسن داشت، از سمت خود استعفا كرد. چوچالين گفته است كه اين تحقيقات و توليد واكسن كار به پايان رسيده نبوده و براي همين يكي از اصلي‌ترين موارد اخلاق پزشكي خدشه‌دار شده است: «اينكه به سلامت كسي لطمه نخورد.» چوچالين در نقد خود به صراحت اعلام كرده است كه مراحل آزمايشي اين واكسن كامل به پايان نرسيده و آماده آزمايش انساني گسترده نيست.