سال تحصيلي جديد با مسووليت مدارس و خانواده‌ها آغاز شد
قبل از حركت زنگ بزنيد
زهرا چوپانكاره
اگر روزگار پاندمي عمري براي‌مان باقي بگذارد و البته خودش هم بگذرد و برود، روزي در مرور خاطرات و خطرات اين ايام به ياد خواهيم آورد كه در آخرين پنجشنبه پيش از بازگشايي مدارس در نيمه شهريور سال 1399، زماني كه معلم‌ها، مادر و پدرها و دانش‌آموزان، بعد از اعلام يك‌باره وزير براي حضوري برگزار شدن مدارس، به دنبال توضيحي مي‌گشتند يكي از مسوولان وزارت آموزش و پرورش در تلويزيون حاضر شد و خيال همه را راحت كرد: شنبه صبح، قبل از حركت يك زنگي به مدرسه بزنيد.
درست يك ماه پيش بود كه كنكوري‌ها وسط مرور درس‌ها و تست زدن، مدام بايد از اين منبع خبر به آن منبع خبر پناه مي‌بردند و گيج مي‌زدند كه حرف مسوول ايكس در وزارت بهداشت را باور كنند يا مسوول ايگرگ در سازمان سنجش را. دو هفته به كنكور مانده يك بار خبر آمد كه قطعا كنكور به تعويق مي‌افتد چون استانداردها سختگيرانه‌تر شده و سازمان سنجش زمان بيشتري براي چينش جديد صندلي‌ها و افزايش حوزه‌هاي امتحاني لازم دارد و دو، سه روز بعد از سوي ستاد ملي مبارزه با كرونا اعلام شد كه كنكور در همان مهلت تعيين‌شده برگزار مي‌شود. در آن آشفتگي، سردرگمي و عصبانيت كنكوري‌ها و خانواده‌هاي‌شان، سخت بود تصور اينكه قرار است اين بساط دوباره در آستانه آغاز مدارس پهن شود و همه برنامه‌ريزي‌هايي كه در ماه‌هاي قبل در مورد منطقه‌بندي مدارس اعلام شده بود، ناگهان بعد از جلسه هيات دولت در روز چهارشنبه تغيير كند و اعلام شود كه تمامي مدارس در تمامي مناطق كشور حضوري داير مي‌شوند. بخش شوكه‌كننده خبر اين بود كه تا يك روز قبل از جلسه هيات دولت و بعد نطق روحاني در مورد بازگشايي مدارس و رايگان بودن اپليكيشن شاد براي مدارس دولتي و اولويت با حضوري بودن مدارس، مديران آموزش و پرورش در همه سطوح مديريتي، در تمامي نشست‌هاي خبري و سخنراني‌‌هاي خود در مورد مدارس در مناطق مختلف صحبت مي‌كردند و اينكه برنامه‌ريزي‌هاي كاملا مشخصي وجود دارد كه در كدام شهرها آموزش حضوري باشد و كجا غيرحضوري و چطور مي‌شود به صورت تركيبي از هر دو روش در برخي مناطق پيش رفت. چهارشنبه تمام اينها با گفته‌هاي محسن حاجي‌ميرزايي، وزير آموزش و پرورش تغيير كرد: «همه مدارس كشور از ۱۵شهريورماه جاري با رعايت شديدترين پروتكل‌هاي بهداشتي بازگشايي مي‌شوند و فاصله دانش‌آموزان حداقل يك متر و زمان كلاس‌هاي درسي نيز حداكثر ۳۵دقيقه خواهد بود.» خانواده‌ها و دانش‌آموزان در آخرين چهل و هشت ساعت قبل از شروع سال تحصيلي ناگهان با اين مساله مواجه شدند كه از شنبه بايد براي شرايط حضور فيزيكي در كلاس درس حاضر شوند. اين خبر به‌خصوص خانواده‌هاي ساكن در شهرهايي كه مدت‌ها است بيشترين درگيري با شيوع كرونا را داشته‌اند، بسيار جدي‌تر بود. تهران قاعدتا يكي از همين شهرها است. چند ساعت پس از اعلام بازگشايي مدارس در تمام كشور، راديو گفت‌وگو با دو نفر از مسوولان آموزش و پرورش تهران صحبت كرد، هر دو نفر به نظر مي‌رسيد كه همراه با ساير ملت ايران از خبر حضوري بودن مدارس در تمام كشور مطلع شده‌اند. مسعود ثقفي، سخنگوي آموزش و پرورش شهر تهران در اين برنامه گفت: «ما هم منتظريم ببينيم دقيقا چه اتفاقي بايد بيفتد چون اينكه دو روز مانده به بازگشايي مدارس تازه بگوييم همه بچه‌ها بايد بيايند مدرسه يك مقدار شدنش سخت است.» نفر دوم پانته‌آ دري، معاون آموزش متوسطه شهر تهران بود كه در پاسخ به اينكه وزير آموزش و پرورش گفته است مدارس در تمامي مناطق به صورت حضوري برگزار مي‌شوند و آيا او از اين موضوع مطلع است يا نه، جواب داد: «بله، ما هم همزمان با اخبار و جرايد امروز اين را شنيديم. البته اين در آخر اجلاس روساي آموزش و پرورش كشور مطرح شد، ان‌شاءالله فردا ابلاغيه مي‌آيد و ما هم متناسب با آن تصميم مي‌گيريم.»
تصميم كبري
علي باقرزاده رييس مركز هماهنگي حوزه وزارتي آموزش و پرورش در دو روز پنجشنبه و جمعه ناگهان تبديل به چهره شبكه‌هاي اجتماعي شد. حدود يك دقيقه از حضور او در بخش گفت‌وگوي ويژه خبري ناگهان دست به دست شد و فارغ از اينكه او قبل و بعد از آن يك دقيقه در مورد سردرگمي‌هاي شروع سال تحصيلي چه توضيحاتي داده بود، اين بخش از صحبت‌هايش را همه شنيدند: «(خانواده‌ها) قبل از اينكه حركت كنند و بروند به سمت مدرسه مي‌توانند با مدرسه تماس بگيرند. اگر معلم كلاس‌شان را مي‌شناسند يا مدير و معاون و كادر مدرسه را مي‌شناسند تماس بگيرند و مطلع شوند.» اين گفته او از اينجا ناشي مي‌شد كه در تلاش براي اطمينان خاطر دادن به والدين داشت توضيح مي‌داد كه مدل‌هاي مختلف براي بازگشايي در نظر گرفته شده كه بستگي به جمعيت مدرسه، ميزان دسترسي افراد به روش‌هاي آموزشي و وضعيت تحصيلي دانش‌آموزان دارد. او روز چهارشنبه هم در مورد صحبت وزير كه گفته بود همه مدارس در تمامي مناطق كشور باز هستند گفته بود: «تا وقتي در كشور واحدهاي خدماتي و اداري تعطيل نشدند مدرسه نيز باز است. اما اگر خانواده تشخيص بدهد مي‌تواند از سرويس‌هاي ديگري مثل آموزش تلويزيوني يا آموزش مجازي شبكه شاد و بسته‌هاي آموزشي استفاده كند.» برداشت از تمام اين توضيحات اين است كه مدارس به صورت رسمي بايد باز باشند و عكس‌هايي از حضور دانش‌آموزان در كلاس‌هاي درس وجود داشته باشد كه نشان دهد با رعايت استانداردهاي تعيين‌شده، مدارس دارد به روند اصلي كار خود برمي‌گردد و با اين حال تصميم اصلي با پدر و مادرها و مدرسه است كه دانش‌آموزان را چگونه در كلاس درس بنشانند، يا اينكه اين حضور دايمي و هر روز هفته باشد يا محدود. خبرها و تصاويري كه از پيام‌هاي مدارس به والدين مي‌رسند بيشتر نشان از اين دارد كه در بسياري از مدارس شهرهاي بزرگ قرار است اين حضور در روزهاي ابتدايي هفته جاري و به منظور آشنايي باشد و بعد روند تدريس بيشتر به صورت از راه دور ادامه پيدا خواهد كرد و صد البته كه با توجه به تغيير مدام سياست‌ها اين نكته هم هنوز قابل تاييد كامل نيست.
الف مادر است و ساكن تهران. سه ماه قبل او روزهاي بسيار سخت و طاقت‌فرساي درگيري شوهرش با كرونا را گذراند. مي‌گفت هر شب به او سر مي‌زده تا مطمئن شود كه هنوز نفس مي‌كشد. در اين روزهاي سخت مجبور شدند دخترش را پيش پدربزرگ و مادربزرگش بفرستند تا در امان باشد. شوهر الف مدت‌هاي بسياري پس از برطرف شدن بيماري همچنان آثار ضعف فيزيكي و بدني داشت و همه اينها خاطره تكان‌دهنده‌اي از كرونا در ذهن او باقي گذاشته. حالا كه فكر مي‌كند آنقدر خوش‌اقبال بوده‌اند كه جان سلامت از بيماري به در برده‌اند ديگر توان اين را ندارد كه فكر كند دخترش قرار است در معرض خطر قرار بگيرد. او به «اعتماد» ميگويد: «من فقط در صورت غيرحضوري بودن مي‌توانم اجازه بدهم كه دخترم امسال در پايه ششم تحصيل كند. اگر بچه‌ها قرار باشد حضوري به مدرسه بروند، هرقدر هم كه متفاوت از سال‌هاي پيش باشد، مي‌دانم امكان و توان حفاظت كامل از خودشان را ندارند. من خودم به لحاظ روحي هنوز آدم سالمي نشده‌ام و واقعا ديگر توان دوباره براي بيماري عزيزانم را ندارم.» ظهر روز جمعه (ديروز) دارد اين توضيحات را مي‌دهد. و هنوز ميگويد «اگر قرار باشد حضوري باشد» و در پاسخ به اين سوال كه مگر مدرسه اعلام نكرده كه حضوري يا غيرحضوري، ميگويد: «نه! يك بار ميگويند دو سه روز بيايند و بقيه‌اش در خانه، يك بار ميگويند از صبح تا ظهر، يك بار ميگويند گروه‌بندي. شنبه خودم مي‌روم مدرسه ببينم موضوع چيست.»
در يك گروه دوستانه، مادران ساكن چند شهر مختلف دارند اطلاعات‌شان را باهم به اشتراك مي‌گذارند؛ دو مادر ساكن مشهد ميگويند مدرسه بچه‌هاي‌شان اعلام كرده‌اند كه از ساعت 8 صبح شنبه كلاس‌ها به صورت آنلاين برگزار مي‌شوند. مادر ساكن اصفهان فهرستي از پيام‌هاي مدرسه را مي‌فرستد كه شامل برنامه پيچيده‌اي از سهميه‌بندي كلاس‌هاي حضوري است و ميگويد هر دو ساعت يك بار تغييري در برنامه مي‌دهند و باز پيغام مي‌فرستند. ميگويد هر مدرسه‌اي بنا به جمعيتش دارد تصميم مي‌گيرد اما اغلب اختيار به خانواده‌ها داده شده كه بچه‌ها بيايند يا نه و آنها تصميم گرفته‌اند چون اغلب بچه‌ها حضور ندارند پسرشان را به مدرسه بفرستند چون به نظر مي‌رسد معلم‌ها نظارت سرسختانه خواهند داشت و در اين شرايط بهتر است او در مدرسه حاضر باشد.
در لايه زيرين هياهويي كه وزارت آموزش و پرورش به راه انداخت يك امر مسلم وجود دارد: غير از معلمان و كادر مدرسه كه بايد تن به قوانين و ابلاغيه‌ها بدهند، بودن و نبودن دانش‌آموزان در مدرسه تصميم خانواده‌ها و مدارس است. مسووليت روي دوش آنها است. درست مثل برگزاري كنكور كه عاقبت گفته شد، تمامي پروتكل‌ها رعايت مي‌شود و حضور در جلسه كنكور هم كه اجباري نيست، حالا هم گفته‌هاي آموزش و پرورش طوري شامل كلي‌گويي است كه در عمل تصميم و مسووليت را بر عهده والدين و مديران مدرسه مي‌گذارد؛ آموزش و پرورش و كلاس‌هاي درسش فعال و مشغول به كار هستند و تصميمان براي شما اين است: اين گوي كرونا و اين ميدان مدرسه؛ خودتان مي‌دانيد كه چه كنيد.