گاندي و روز رها از خشونت
فريدون مجلسي
روز تولد گاندي را روز جهاني بدون خشونت ناميده‌اند. گاندي نماد مبارزه عاري از خشونت است و تخصيص چنين روزي براي روز جهاني رهايي از خشونت بسيار با مسماست. اما در جهاني آغشته به خشونت و كشتار و آزار و اعدام چنين نامي مانند نهادن نام روز آب براي تشنگان وامانده در صحراست. به همان حلوا حلوا كردن ماند براي شيرين شدن دهان. جهاني كه رييس‌جمهور به اصطلاح منتخب قوي‌ترين و بي‌نياز‌ترين كشورش، دم از برتري نژادي و ملي‌گرايي تجاوزگرانه مي‌زند و با شعار «نخست امريكا» در واقع عبارت هيتلري آلمان بالاتر از همه را به زبان امروز ترجمه و بيان مي‌كند. سازمان‌هاي تخصصي گوناگون بين‌المللي را كه هدف‌شان ايجاد روابط انساني و بستن راه‌هاي خشونت و تجاوزگري است فقط از ديد هزينه مي‌نگرد و از آنها خارج مي‌شود. محيط زيست و خطرات قابل رويت آن را كه به زير آب رفتن خانه‌هاي مردم و حتي كشورهايي را به طور كلي در پي دارد نمي‌بيند و از كنوانسيون پاريس براي مبارزه با گرمايش اقليمي خارج مي‌شود و در بحبوحه فاجعه فلج‌كننده كرونا از سازمان بهداشت جهاني خارج مي‌شود و پيامش در جايگاه نخستين سخنگو و رييس‌جمهور كشور ميزبان در سازمان ملل، چين را به عنوان كشور صادركننده كرونا ستيزه‌جويانه به چالش مي‌كشد، در حالي كه خودش از آغاز گسترش آن بيماري و مبارزه چين با كرونا را به تمسخر گرفته بود و بعد نام ويروس چيني بر آن نهاد، در حالي كه رهبر چين مورد انتقاد او در پيامش قول داد از آلوده‌سازي و گرمايش زمين بكاهد و تا 40 سال ديگر سوخت‌هاي فسيلي را به صفر خواهد رساند. در جهاني كه مدعيان دينمداري كه پيامش برادري و صلح و تعاون و همدردي بر پايه اخلاق است با فقدان كمترين حد رواداري به كشتار و سوزاندن و تخريب و برده‌گيري داعشي و كشتار مسلمانان روهينگيا در برمه يا كشتارهاي كور و رذيلانه تروريستي انسان‌هاي رهگذر را به شيوه طالباني و القاعده مي‌پردازند، يا با مهاجرستيزي و تحريم و به گروگانگيري ملت‌ها از دستيابي آنها به دارو و غذا جلوگيري مي‌كنند يا در فرمانروايي خود انواع تبعيضات و نابرابري‌ها را روا مي‌دارند. در چنين شرايطي باز هم يادآوري اينكه گاندي هم بوده است كه اخلاق را محور قرار داده بود و ايمان به عدم خشونت حتي نسبت به حيوانات را كه در روح و روانش پرورانده بود در سطح سياسي و اجتماعي نيز اعمال مي‌كرد، جاي قدرداني دارد. شايد اين روز فرصت ديگري باشد كه به ياد مردم خصوصا به متعصبان مجري سياست‌هاي ايدئولوژيك بر مبناي برتري دايره اعتقادي خودشان عمل مي‌كنند يادآور شود كه در سياست بايد اخلاق‌محور باشد و برابري و بهره‌مندي از زندگي و طبيعت و مواهب اجتماعي را حق همه مردم بپندارند.
در سخن از گاندي نمي‌توانم از تكرار تجربه‌اي در تاثيرگذاري او و شيوه خشونت‌گريز او در برقراري دموكراسي نسبي هند خودداري كنم. در بحث با يكي از نزديكان كه چند سال پيش از توفيقات حزب كمونيست هند طي يك قرن در ايالت كرالاي هند سخن مي‌گفت درباره اينكه سطح سواد آن از همه ايالات هند بالاتر است از اينكه سطح اقتصادي آن 20 درصد بالاتر از ميانگين هند است درباره رعايت نظافت و پاكي شهر و عرصه‌هاي عمومي در هندي كه از اين لحاظ انتقاد بر آن وارد است و درباره چرايي آن اين پرسش مطرح شده در حالي كه آرمان كمونيستي كه به اصول عدالت اجتماعي و رعايت برخورداري عملي افراد جامعه از حقوق انساني به خود مي‌باليد تقريبا در همه جا با شكست و فروپاشي مواجه شده ، چگونه در اين ايالت هند چنين الگوي موفقي بر جاي گذاشته است. نتيجه‌گيري تحليلي ما را به اين نتيجه رساند كه در مرامنامه همه احزاب و اعتقادات سياسي رعايت اين‌گونه حقوق و امتيازات و برابري‌ها و عدالت اجتماعي درج شده اما موفقيت حزب كمونيست كرالا در واقع نشانه موفقيت دموكراسي و يادگار اخلاق گاندي است زيرا بر خلاف جوامع كمونيستي و ايدئولوژيك ديگر، كشور عظيم و دولت مركزي هند اجازه نمي‌دهد آن‌گونه انحصارطلبي‌هاي آرماني، ديگران را از حقوق سياسي محروم كند. در مجلس كرالا نمايندگان احزاب كنگره و ملي‌گرايان و سوسيال دموكرات‌ها و كنار هم نشسته‌اند و اينان آماده مچ‌گيري و پرسش و انتقاد‌ند و همين شفافيت و آزادي موجب مي‌شود كه حزب هم به مرامنامه‌اش وفادار بماند و خدماتي را كه به آن متعهد شده است، انجام دهد تا بار ديگر هم با جلب اعتماد مردم انتخاب شود. اگر هم راي نياورد خودش در مجلس نقش كنترل‌كننده و منتقد را بر عهده مي‌گيرد و ديگر براي ادامه حاكميت نيازي به تبعيد سيبري و خشونت و شكنجه و اعدام و تهديد نيست و اين مردم هستند كه منتفع مي‌شوند. اين دموكراسي و احترام به عدم خشونت هديه گاندي است.