شيطان، مكبث يا ريچارد سوم
اسدالله امرايي
كتاب «آيشمن در اورشليم: گزارشي در باب ابتذال شر» نوشته هانا آرنت با ترجمه زهرا شمس در نشر برج منتشر شده و در همين بازار لنگ كتاب با استقبال خوانندگان مواجه شده است. هانا آرنت فيلسوف آلماني- امريكايي در سال ۱۹۶۱ در مقام گزارشگر نشريه نيويوركر در دادگاه آدولف آيشمن افسر مسوول مساله يهوديان در آلمان نازي حاضر شد. دادگاهي كه سال‌ها پس از پايان جنگ، با ربودن آيشمن توسط موساد و انتقال او در تل‌آويو برگزار شد. هانا آرنت گزارشي تحليلي از دادگاه ارايه داد كه ابتدا در هفته‌نامه نيويوركر و سپس به صورت مفصل و مشروح در قالب كتاب موردنظر چاپ شد. آرنت ۵۷ سال پيش دست روي نكته‌اي گذاشت كه جداي از نمايش ابتذال شر در درون حاكميت آلمان نازي، افشاگري ديگري هم داشت. او براي اولين‌بار در اين اثر با صراحت پرده از نقش «شوراهاي يهود» در مساله يهوديان در جنگ جهاني دوم برداشت. آرنت در كتاب گزارش‌گونه «آيشمن در اورشليم» بي‌محابا مي‌گويد، يهوديان دوست داشتند بگويند از هيتلر كه يك شر مسلم بوده، شكست خورده‌اند؛ در حالي كه آيشمن در دادگاه به نظر هانا آرنت بسيار حقيرتر از آن مي‌نمود كه يهوديان دوست داشتند ببينند. آدولف آيشمن، از ديد آرنت يك هيولا نبود، شيطان نبود، مكبث نبود، ريچارد سوم هم نبود كه بر سر آن باشد كه نابكار شود. مشكل او دقيقا همين بود: افراد بسياري شبيه به او بودند، آدم‌هايي نه منحرف و نه ساديست، بلكه به شكلي اسفبار و هولناك معمولي معمولي. آرنت در كتاب خود، به حاكمان اسراييل، دادستان پرونده آيشمن و نمايشي كه برايش راه انداختند، نظر دارد. او تاكيد مي‌كند موضوع محاكمه آيشمن «اعمال شخصِ» آيشمن است، نه مصايب يهوديان، نه مردم آلمان يا كل بشريت، نه حتي نژادپرستي. «ملاحظات حقوقي به كنار، حاضر شدن مبارزان يهودي سابق جريان‌هاي مقاومت در جايگاه شهود به قدر كافي خوشايند بود. آن شبحِ آزاردهنده همكاري سراسري، آن جو خفقان‌آور و مسمومي كه راه‌حل نهايي را احاطه كرده بود تا حدي از ميان برد. اين واقعيتِ كاملا واضح كه خود عمل قتل را در مراكز كشتار معمولا به دست كماندوهاي يهودي انجام مي‌شد، از سوي شهود دادستاني به صورتي كامل و منصفانه اثبات شده بود.