پيامدهاي اقتصادي كرونا بر شاغلان بخش خدمات شهري در تهران
محمدحسين جان‌بابانژاد
بيماري كرونا بر اقتصاد خانوارها و زندگي مردم دنيا تاثير زيادي گذاشته است. همه دولتها در تلاشند تا صدمات و آسيب‌هاي بيماري كرونا را بر اقتصاد و زندگي مردم كشور خود به حداقل برسانند. ويژگي‌هاي منحصر‌به‌فرد ركود اقتصادي ناشي از شيوع كرونا باعث شده دولت‌هاي جهان روش‌هايي كم‌سابقه‌اي را براي مقابله با آن در پيش بگيرند. به اين ترتيب كوشيده‌اند از يك سو بخش‌هايي از اقتصاد كشور را به حالت تعليق در آورند، محدوديت‌هايي در شهرها و روستاها اعمال كنند و از سوي ديگر مستقيما مسووليت تامين مخارج زندگي بخشي از جمعيت را بر عهده بگيرند. محدوديت‌هاي اعمال شده در دوران كرونا تاثير منفي اقتصادي قابل توجهي بر جمعيت شهري داشته است. با توجه به اينكه بخش خدمات سهم مهمي از اشتغال شهري را در بر مي‌گيرد، كاهش تردد مردم در سطح شهر با توجه به محدوديت‌ها، سبب شده است بسياري از كسب و كارهاي خدماتي با كاهش تقاضا و كاهش فروش مواجه شوند. بر اساس آمار پژوهشكده آمار مركز آمار ايران، به‌طور كلي 41.1 درصد فروش كسب و كارهاي اقتصادي بخش خدمات در ماه‌هاي اسفند و فروردين و 37.8 درصد در ارديبهشت‌ماه از كرونا تاثير منفي پذيرفته‌اند. اگر چه در زمان شيوع كرونا بخشي از فعاليت‌هاي خدماتي مانند كسب و كارهاي اينترنتي فعال‌تر شده، اما بسياري از بخش‌هاي خدماتي به دليل كرونا تعطيل و نيمه تعطيل شده‌اند. برخي شركت‌هاي خدماتي و كسب و كارهاي اقتصادي نيروي انساني خود را تعديل كرده‌اند و بسياري با دوركاري و غيبت موقت كاركنان مواجهند؛ لذا بسياري از شهروندان در اين دوران شغل خود را از دست داده‌اند، نيروي انساني كه در بخش‌هاي مختلف به خصوص در حوزه خدمات شهري فعاليت مي‌كرده‌اند، بيكار و بسياري با توجه به محدوديت‌هاي اعمال شده با كاهش درآمد روبه‌رو شده‌اند. يافته نظرسنجي‌هاي مركز افكارسنجي دانشجويان ايران (ايسپا) نشان مي‌دهد، فشار اقتصادي فراواني با شيوع كرونا بر خانوارهاي شهر تهران وارد آمده است. بر اساس نتايج نظرسنجي ايسپا كه با همكاري دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در تاريخ 16 تا 20 ارديبهشت ماه در شهر تهران با اندازه نمونه هزار و 46 نفر انجام شده است، 35.4 درصد از شهروندان بيان كرده‌اند در خانواده آنها افرادي هستند كه به خاطر كرونا شغل‌شان را از دست داده‌اند و بيكار شده‌اند. از طرفي در دوران كرونا درآمد بسياري از خانوارهاي شهري تهران كاهش پيدا كرده است. در اين زمينه نتايج نظرسنجي تاريخ 21 تا 24 اسفند شهر تهران با اندازه نمونه هزار و 4 نفر نشان مي‌دهد درآمد خانوار 70.4 درصد از پاسخگويان در اين دوران كاهش يافته است. با توجه به اينكه از اوايل شروع كرونا در شهرها بسياري از فعاليت‌هاي تجاري، خدماتي و حتي عمراني- ساخت و ساز- متوقف شده‌اند و بازارها و بخش‌هاي خدمات شهري به صورت رسمي و غيررسمي (گردشگري، خرده‌فروشي، اغذيه، تجارت، حمل‌ونقل و ...) تعطيل شده‌اند، بسياري از خانوارهاي شهر تهران نگران آينده شغلي خود هستند و با ناامني شغلي روبه‌رو شده‌اند. در همين ارتباط موج چهارم اين نظرسنجي كه در تاريخ 2 تا 4 ارديبهشت با اندازه نمونه هزار و 42 نفر انجام شد، نشان مي‌دهد 57.2 درصد از شهروندان به ميزان زيادي انتظار كاهش درآمد خانوار خود را دارند. در موج پنجم نظرسنجي مذكور كه در تاريخ 16 تا 20 ارديبهشت ماه انجام شده است، 63.9 درصد از ساكنان شهر تهران به ميزان زياد يا خيلي زياد نگرانند كه در ماه‌هاي آينده مشكلات اقتصادي براي خانواده‌شان پيش آيد. در اين ارتباط افراد فاقد تحصيلات دانشگاهي كه بسياري از آنها در حوزه خدماتي مشغول به فعاليت هستند، بيشتر از افراد داراي تحصيلات دانشگاهي از پيش آمدن مشكلات اقتصادي براي خود يا خانواده‌شان در ماه‌هاي آينده نگرانند. از طرفي در دوران كرونا افرادي كه در بخش خصوصي مشغول به كار بوده‌اند، بيشترين آسيب را ديده‌اند. با توجه به اينكه 79.7 درصد از اشتغال نقاط شهري كشور در بخش خصوصي است، لذا كاركنان اين بخش بيشتر از ساير بخش‌ها متضرر شده‌اند. در موج چهارم نظرسنجي مذكور افرادي كه حقوق بگير بخش خصوصي، داراي شغل آزاد و كارفرماي بخش خصوصي بوده‌اند، بيان كرده‌اند به ميزان زيادي انتظار دارند درآمد امسال خانوارشان كاهش يابد. كارفرماها باتوجه به اعمال سياست محدوديت‌هاي اجتماعي با كمبود تقاضا مواجه شده‌اند. در صورت ادامه روند فعلي، فضاي كسب و كار آنها تحت تاثير شديد قرار مي‌گيرد و درآمد ناشي از فروش كالا كاهش مي‌يابد. بر اساس آمار پژوهشكده آمار مركز آمار ايران، مهم‌ترين مشكلات كارفرمايان بخش خدمات در دوران كرونا، بيشتر مربوط به پرداخت حقوق و دستمزد كاركنان، بازپرداخت وام‌ها و پرداخت اجاره‌بها بوده است. همچنين نتايج موج ششم نظرسنجي ايسپا و دفتر مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران كه در تاريخ 11 تا 13 خرداد ماه انجام شده است، نشان مي‌دهد 62.1 درصد از كساني كه شاغل بخش خصوصي بوده‌اند، گفته‌اند كه كرونا اثر منفي اقتصادي زياد و خيلي زيادي بر كارشان داشته است. بررسي آستانه تحمل اقتصادي شهروندان در صورت ادامه تعطيلي شهر به خاطر كرونا در نظرسنجي 16 تا 19 فروردين، نشان مي‌دهد تحمل اقتصادي افراد داراي شغل آزاد و حقوق‌بگيران بخش خصوصي كمتر يا كوتاه‌مدت‌تر از ديگران است.در جمع‌بندي مي‌توان گفت احتمالا استان‌ها و مراكز شهري كه بيشترين اشتغال را در بخش خدمات دارند مانند استان تهران (65.3 درصد)؛ بيشترين آسيب را از كرونا متحمل شده‌اند. از طرفي در كلانشهرها كه بخش خدمات بخش عمده مشاغل را تشكيل مي‌دهد، توقف و تعطيلي اين بخش به مفهوم بيكاري گسترده و كاهش درآمد خانوارهاي مشغول در اين بخش خواهد بود. بنابراين آسيب‌پذيري اقتصادي خانوارهايي كه در اين بخش‌ها اشتغال دارند بيشتر از ديگر بخش‌هاست. در صورت تداوم بيماري كرونا، بسياري از مشاغل خدماتي در كلانشهرها با خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري روبه‌رو خواهند شد. اين امر، با توجه به هزينه ماهيانه بالاي خانوارها، غير از مشكلات رواني و اجتماعي مي‌تواند به مهاجرت ناگزير خانوارها از كلانشهرها به شهرهاي اطراف يا به حاشيه بينجامد.