در جست‌وجوي كليد بحران

مقامات ايران، روسيه و تركيه با همراهي چند كشور ديگر منطقه خاورميانه روز سه‌شنبه در شهر سوچي گردهم آمدند تا براي پانزدهمين‌بار در چارچوب مذاكرات آستانه به راه‌حلي براي چگونگي عبور از بحران سوريه دست يابند.

از ناكامي دور پنجم مذاكرات قانون اساسي سوريه در ژنو به عنوان اصلي‌ترين دليل برگزاري اين مذاكرات نام برده مي‌شود و سران سه كشور اميدوارند تا در پايان اين گفت‌وگوهاي دو روزه بتوانند دستاوردي در راستاي كاهش اختلافات و تنش‌ها ميان گروه‌هاي دخيل در تدوين قانون اساسي دمشق داشته باشند. در اواسط بهمن‌ ماه سال جاري، پنجمين دور مذاكرات قانون اساسي سوريه كه بيش از يك سال و سه ماه قبل آغاز شده، بدون دستيابي به نتيجه مثبت، در ژنو پايتخت سوييس به پايان رسيد. در پي شكست اين مذاكرات، گير پدرسون فرستاده ويژه سازمان ملل در امور سوريه اعلام كرد كه مذاكرات كميته قانون اساسي سوريه كه به تازگي در ژنو برگزار شده، نااميد‌كننده بود و تاكيد كرد: «من به ۴۵ عضو كميته تدوين پيش‌نويس قانون اساسي اطلاع دادم كه نمي‌توانيم اين‌گونه ادامه دهيم و اين هفته نااميد‌كننده بود. ما نمي‌توانيم جلسات را ادامه دهيم مگر اينكه تغييراتي را به وجود آوريم.» پترسون همچنين حل بحران سوريه بدون كمك‌هاي بين‌المللي را ناممكن خواند و از طرفين درگير در سوريه خواست كه هرچه سريع‌تر كار تدوين قانون اساسي اين كشور را آغاز كنند.
روزنامه راي اليوم پيش‌تر اختلاف‌نظر در ميان مذاكره‌كنندگان مخالف دولت بشار اسد را اصلي‌ترين دليل به نتيجه نرسيدن مذاكرات تدوين قانون اساسي توصيف كرده و نوشته بود كه «هيات مذاكره اكنون تحت كنترل ائتلاف مخالفان سوريه همسو با رويكردهاي تركيه قرار دارد تا جايي كه منابعي در هيات مخالفان دولت دمشق گفتند، در تمامي نشست‌هاي ائتلاف سوريه نماينده‌اي از سازمان اطلاعات تركيه حضور دارد و درباره جزييات كار ائتلاف تصميم مي‌گيرد. عربستان نيز به عنوان يكي از تامين‌كنندگان اصلي بودجه مخالفان خواهان نقش‌آفريني بيشتر است و از همين رو شاهد تشديد اختلافات در ميان گروه‌هاي مذاكره‌كننده هستيم.» پس از شكست دور پنجم مذاكرات قانون اساسي سوريه در ژنو در نهم بهمن، سه كشور جمهوري اسلامي ايران، فدراسيون روسيه و جمهوري تركيه پس از نشست و رايزني با هيات‌هاي سوري و فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه، گير پترسون، جمع‌بندي خود را در قالب بيانيه‌اي صادر كردند. براساس اين بيانيه و سه كشور بر ادامه رايزني‌ها در نشست آتي اجلاس بين‌المللي سوريه در چارچوب روند آستانه (پانزدهمين نشست بين‌المللي روند آستانه) در سوچي در تاريخ 28 و 29 بهمن ماه 1399 توافق كردند. نماينده ويژه سازمان ملل در سوريه نيز تصميم گرفت پيش از سفر به دمشق به مسكو برود و مذاكراتي با ميخاييل بوگدانف، معاون وزير خارجه اين كشور داشته باشد و از روسيه بخواهد كه با مداخله بيشتر در اين حوزه، مانع از تشديد اختلافات و به بن‌بست رسيدن اين راه‌حل سياسي شود. به نوشته خبرگزاري آناتولي تركيه، از زمان ديدار و گفت‌وگوي وزراي خارجه سه كشور ضامن روند آستانه در دسامبر 2019، اين اولين‌بار است كه ديپلمات‌هاي ارشد ايران، روسيه و تركيه گردهم جمع مي‌شوند تا به بحث و گفت‌وگو پيرامون بحران سوريه بپردازند.  
پيش‌تر گفته شده بود ممكن است به دليل شيوع بيماري كوويد19 و نگراني‌ها پيرامون اين موضوع، نشست سوچي به صورت مجازي برگزار شود اما هيات جمهوري اسلامي ايران به رياست «علي‌اصغر خاجي» دستيار ارشد وزير امور خارجه در امور ويژه سياسي به منظور شركت در پانزدهمين نشست بين‌المللي كارشناسان ارشد كشورهاي عضو فرمت آستانه شامگاه دوشنبه وارد مسكو شد. هفته گذشته علي‌اصغر خاجي، مشاور ارشد وزير امور خارجه ايران در امور ويژه سياسي ديدارهايي با بشار اسد، رييس‌جمهور و فيصل مقداد، وزير امور خارجه سوريه داشت تا بتواند ضمن تبيين مواضع ايران براي طرف سوري، هماهنگي‌هايي را درخصوص آنچه در نشست آستانه ممكن است مطرح شود داشته باشد.

روايت روسيه از اهداف سوچي
مسكو به عنوان ميزبان برگزاري پانزدهمين دور مذاكرات آستانه به منظور دستيابي به راه‌حل مشترك در موضوع سوريه، ابتكارهايي داشت تا اين مذاكرات در پايان بي‌نتيجه باقي نماند. روسيه پيش از آغاز دور پانزدهم مذاكرات، از ايالات متحده و عراق دعوت كرده بود تا در اين گفت‌وگوها حضور داشته باشند و نظرات‌شان را به عنوان بازيگران بحران ابراز كنند. اين ابتكار هر چند كه با استقبال ايران، تركيه و عراق همراه شد اما ايالات متحده آن را نپذيرفت تا تنها تغيير اين دور از مذاكرات اضافه شدن هياتي از بغداد به عنوان ناظر مذاكرات باشد. از اردن و لبنان نيز به عنوان ديگر كشورهاي خاورميانه‌اي ناظر در مذاكرات نام برده مي‌شود. الكساندر لاورنتينف، نماينده رييس‌جمهوري روسيه در امور سوريه روز سه‌شنبه در سوچي در اين باره به خبرنگاران گفت: روسيه دعوتنامه‌اي را براي شركت امريكا در مذاكرات سوچي ارسال كرد اما واشنگتن اين دعوت را رد كرد. او افزود: طرف روسي در نشست سه‌جانبه سوچي اميدوار است كه به روند حل و فصل مسائل سوريه تحرك تازه بخشد. نماينده رييس‌جمهوري روسيه در امور سوريه گفت: روسيه شاهد فعال شدن كانون‌هاي خفته گروه تروريستي داعش در سوريه است. لاورنتيف، هرگونه احتمال توافق با گروه‌هاي تروريستي فعال در سوريه را رد كرد و گفت: تلاش‌ها براي نابودي كامل اين گروه‌ها تمركز يافته است. او خاطرنشان كرد كه موضوع مبارزه با گروه‌هاي تروريستي فعال در سوريه ازجمله داعش و هيات تحريرالشام مورد بررسي و مذاكره قرار گرفته است. لاورونتيف افزود: يك‌بار ديگر تكرار مي‌كنم دستورالعمل نابودي كامل گروه‌هاي تروريستي در سوريه به قوت خود باقي است و هيچ‌گونه توافق با اين گروه‌ها امكان‌پذير نيست. او خاطرنشان كرد كه هيات‌هاي روسيه، ايران و تركيه، معارضان سوري و دولت سوريه براي شركت در مذاكرات آستانه وارد شهر سوچي شدند. همچنين ايمن العاسمي، سخنگوي هيات مخالفان سوريه گفت، قرار است هيات‌ها درباره مسائل سياسي و نظامي گفت‌وگو كنند. به گفته او، از جمله مهم‌ترين پرونده‌هاي مورد بحث در اين نشست آتش‌بس فراگير، پرونده كميته قانون اساسي و تجاوزات تروريست‌ها در شرق  فرات  است.

چرا امريكا  نيامد؟
كلي اندرسن، تحليلگر امريكايي در توصيف دلايل عدم پذيرش دعوت روسيه از ايالات متحده براي حضور در مذاكرات سوچي نوشته است: «دولت بايدن سياست مشخصي در قبال مساله سوريه خواهد داشت. آنها در عين حال كه معتقدند داعش بايد به‌ طور كلي نابود شود و اين گروه تروريستي نبايد هيچ نقشي در آينده سوريه داشته باشد، تاكيد دارند كه مسائلي نظير مهاجران، حقوق بشر و ثبات منطقه در نظر گرفته شود. با اين وجود نكته‌اي كه سبب مي‌شود ايالات متحده بازي در چارچوب روند آستانه را نپسندند اين است كه واشنگتن تمايل ندارد تا نفوذ ايران و روسيه در موضوع سوريه افزايش يابد و اين سياستي مهم براي امريكاست. به نوشته او، به احتمال بسيار تمركز دولت جديد امريكا در موضوع سوريه بيشتر بر اين محور استوار خواهد بود كه گام‌هايي در راستاي تقويت نيروهاي نظامي مخالف بشار اسد در اين كشور برداشته شود و ضمن تلاش براي كنترل داعش در اين منطقه، حمايت از گروه‌هاي شبه نظامي مخالف دولت سوريه افزايش يابد. در چنين شرايطي اگر تلاش‌هاي ديپلماتيكي نظير روند آستانه نتوانند به راه‌حلي موثر براي عبور از بن‌بست فعلي منجر شوند، فعاليت‌هاي ايالات متحده در راستاي تقويت گروه‌هاي شبه‌نظامي مخالف دولت سوريه مي‌تواند به تشديد تنش‌ها و همچنين بحراني‌تر شدن اوضاع در اين كشور بينجامد. امروز چهارشنبه قرار است مذاكرات ميان نمايندگان كشورهاي حاضر در سوچي ادامه يابد و اين اميدواري وجود دارد كه توافق‌هاي حاصله در اين نشست بر روند مذاكرات قانون اساسي سوريه تاثيري مثبت بگذارد.