روسيه و نام خليج‌فارس
كوروش احمدي
استفاده وزارت خارجه روسيه در حساب رسمي توييترش به زبان عربي از واژه جعلي براي خليج‌فارس تحول قابل توجهي است. اين براي اولين بار است كه يك نهاد رسمي روسي، آن هم وزارت خارجه از يك نام مجعول براي خليج‌فارس استفاده مي‌كند. سوال اكنون اين است كه آيا اين اقدام حاكي از تحولي در سياست خارجي و سياست منطقه‌اي روسيه است. اميد است كه چنين نباشد. اهميت اين اتفاق در اين است كه مقامات روسيه تزاري، مقامات روسيه در اتحاد جماهير شوروي و سپس مقامات فدراسيون روسيه تا هفته گذشته هيچ‌گاه از نامي مجعول براي خليج‌فارس استفاده نكرده بودند. آنها حتي از نام ناقص يعني «خليج» هم استفاده نمي‌كردند؛ مگر براي خلاصه‌نويسي و حتما بعد از حداقل يك‌بار استفاده از نام تاريخي خليج‌فارس. جالب‌تر اينكه حتي بنا بر تاكيد كتاب «سياست‌هاي ايران در خليج‌فارس» كه در سال 1975 توسط عباس اميري به انگليسي منتشر شد، «اتحاد شوروي حتي بعد از اتحادش با عراق از كشيده شدن به مناقشه خليج‌فارس در برابر خليج عربي خودداري كرد و به استفاده از نام درست اين پهنه آبي ادامه داد.» (ص 273) مطابق اسناد دولت ايران قبل از انقلاب كه در دسترس است، روس‌ها در سال 1967 اطلسي به مناسبت پنجاهمين سالگرد انقلاب اكتبر منتشر كردند كه در آن نام درياي واقع در بين ايران و عربستان با عنوان خليج‌فارس و سه جزيره ابوموسي، تنب بزرگ و تنب كوچك با عنوان جزاير متعلق به ايران مشخص شده بودند. اين در حالي بود كه انگليس هنوز برنامه خروجش را از شرق سوئز، از جمله خليج‌فارس اعلام نكرده و وضعيت سه جزيره كه ايران طي نزديك به صد سال بر ايراني بودن آنها تاكيد كرده بود، هنوز تعيين تكليف نهايي نشده بودند و اين حتي در شرايطي بود كه دربار راستگراي ايران به عنوان متحد غرب در منطقه عمل مي‌كرد. همچنين، مطابق اسناد دولت وقت ايران، در بيانيه مشتركي كه بعد از سفر شاه ايران به شوروي در اكتبر 1972 منتشر شد، نام خليج‌فارس مورد استفاده قرار گرفت. مهم‌تر اينكه از همين نام خليج‌فارس نيز در بيانيه مشتركي استفاده شد كه حدود 6 ماه قبل از آن (آوريل 1972) در پايان سفر صدام به مسكو منتشر شده بود. بعد از فروپاشي شوروي نيز فدراسيون روسيه به نام خليج‌فارس متعهد باقي مانده و حتي در اسنادي كه با كشورهاي عربي امضا كرده، به‌طور مستمر و پيگير از نام خليج‌فارس استفاده كرده است. در اين رابطه، به مثال‌هاي متعددي در ادوار مختلف مي‌توان اشاره كرد. به عنوان مثال، در بيانيه مطبوعاتي كه توسط وزارت خارجه فدراسيون روسيه در 6 فوريه 2012 در مورد مذاكرت بين سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه و خالد الخليفه وزير امور خارجه بحرين انتشار يافت، از جمله گفته شده كه دو طرف «موضوع امنيت جمعي در خليج‌فارس» را مورد مذاكره قرار دادند. همچنين آقاي لاورف طي اين سال‌ها در مقالات، مصاحبه‌هاي مطبوعاتي با همتايان عرب و غيرعرب و مقاله‌ها در رسانه‌هاي بين‌المللي همواره از نام تاريخي «خليج‌فارس» استفاده كرده است. وي در همين تابستان گذشته (5 آگوست 2020) طي نامه‌اي به دبيركل سازمان ملل «پيشنهاد فدراسيون روسيه در مورد امنيت جمعي در خليج‌فارس» را ارايه كرد. دوستان روسي، ضمن عنايت به روابط دوستانه بين دو كشور، در مورد حساسيت افكار عمومي مردم ايران نسبت به نام تاريخي خليج‌فارس كه بخشي از ميراث فرهنگي همه مردمان منطقه است، آگاه هستند. به علاوه، وزارت خارجه روسيه به خوبي مطلع است كه رعايت هنجارها و قواعد مربوط به استانداردسازي اسامي جغرافيايي كه در« كنفرانس‌هاي دوره‌اي ملل متحد در مورد استانداردسازي اسامي جغرافيايي» و «كميته بين‌المللي استانداردسازي اسامي جغرافيايي» به‌طور مستمر تدوين و روزآمد مي‌شود، براي اجتناب از هرج و مرج در اين حوزه حايز كمال اهميت است. اميد است استفاده از يك نام غيرواقعي براي خليج‌فارس در يك حساب رسمي وزارت خارجه روسيه ناشي از يك اشتباه سهوي بوده باشد و در آينده از تكرار آن اجتناب شود.