به احترام محمدحسن ابريشمي
عاشق ايران
محمود فاضلي
محمدحسن ابريشمي سال 1318 در تربت حيدريه متولد شد. در 5 سالگي به مكتب آتو (مرحومه بيبيطاووس علوي طباطبايي) رفته و با خواندن قرآن و صد كلمه آشنا ميشود. سال 1334 به همراه يكي از دوستان همكلاسي خود با اجازه رييس دبيرستان قطب و رييس فرهنگ در يكي از اتاقهاي دبيرستان كتابخانهاي داير ميكند. در رشته پزشكي دانشگاه ملي ثبتنام كرده و در پايان ترم اول به دليل هزينه شهريه به ناچار ترك تحصيل ميكند. در سال 1341 با موفقيت در آزمون به استخدام بانك كشاورزي درميآيد. اولين مقالات خود را تحت عنوان «شعرا و فضلاي تربت جام» نوشت كه در روزنامه آفتاب شرق در مشهد به چاپ رسيد. بنابر اقتضا و طبيعت شغلي به همه روستاهاي گستره پهناور تربتجام و بخشهاي آن سفر كرد و از شيوه كشاورزي سنتي، آداب و رسوم در نشست و برخاست با روستاييان نكات مهمي فرا ميگيرد. در سال 1343 ضمن انتقال به بجنورد طي دو سال از روستاهاي مختلف اين شهرستان و بخشهاي وسيع آن ضمن ماموريت، ديدار داشته و پوشش گياهي بسيار متنوع، وضعيت اقليمي،كشت و كار و هر آنچه مربوط به كشاورزي و باغباني و آب و آبياري و طبيعت بود، اطلاعات زيادي كسب ميكند. در سال 1347 بنابر ترغيب شادروان حسينعلي راشد به تهران آمد، فعاليت خود را در اداره بررسيهاي اقتصادي بانك كشاورزي، بررسيهاي آماري و مطالعه كارها و اطلاعات كشاورزي، اقتصادي و تهيه گزارش ادامه ميدهد. عنوان رساله ليسانس او «زعفران، طلاي سرخ كرانههاي كوير» زير نظر اساتيد تاريخ و جغرافيا دكتر رضا شعباني و دكتر ايرانپورجزني بود كه بسيار مورد توجه قرار گرفت. بعد از مدتي يادداشتهايي راجع به پيشينه كشاورزي در ايران نوشت و قصدش اين بود كه درباره تاريخ كشاورزي ايران مطلبي بنگارد چراكه در اين زمينه چنين كتابي وجود نداشت كه پاسخگوي كشاورزي ايران باشد.
در سال 1362 كتاب «زعفران طلاي سرخ حاشيه كوير» را در 308 صفحه مينويسد كه از حمايتهاي معنوي و تشويقهاي سيدمحمد سلامتي وزيركشاورزي وقت برخوردار ميشود. در سال 1363 تاليف كتاب «شناخت زعفران ايران» را به اتمام ميرساند كه سيدمحمدعلي جمالزاده و ايرج افشار تقريظهايي شوقانگيز بر آن مينويسند. جمالزاده از اين كتاب چنين ياد ميكند: «كتاب شناخت زعفران ايران، هركس را متعجب و متحير خواهد ساخت، چون موضوع كتاب بسيار آموزنده و بينظير است…» ايرج افشار نيز در رابطه با كتاب ميگويد:«خوشبختانه مولف اين كتاب توانسته براساس مدارك متعدد مقام زعفران،گياه پيازي كوچك و كم زندگاني را در كشاورزي و بازرگاني و پزشكي نشان دهد و از نظر فرهنگي و مدني بسياري از اطلاعاتي كه جاي جاي در مآخذ تاريخي و جغرافيايي قديم آمده، گرد آورد و ما را از نكتههاي دلپسند برخوردار سازد…»
در فاصله سالهاي 1363 تا 1365 در اداره آمار و بررسيهاي اقتصادي بانك كشاورزي پيشنويس كتاب «شناخت تاريخي پسته ايران» را در 876 صفحه آماده ميكند و به اين منظور به همه مناطق پستهخيز گذشته و كنوني ايران سفر كرده و با استفاده از صدها مأخذ مناطق مستعد پستهكاري در ادوار كهن را معرفي كرد.
كتاب «پسته ايران، شناخت تاريخي» در سال 1373 توسط مركز نشر دانشگاهي منتشر و برنده جايزه كتاب گزيده سال شد و 4 هزار نسخه آن به سرعت به فروش رسيد. دكتر عبدالحسين زرينكوب طي شرحي با عنوان «تقريظ» نوشتهاند:«تحقيقي كه همت و پشتكار و دقت و كنجكاوي آقاي محمدحسن ابريشمي آن را به صورت كتابي در باب پسته و مسائل مربوط به آن سامان داده،كاري راهگشا، پيشاهنگ و در نوع خود بيسابقه است. سالهاست كه من كار اين پژوهنده خودآموخته و كنجكاو و فروتن را با نظر تحسين و علاقه دنبال كردهام و همت تزلزلناپذير و حوصله بيملال او را در راه تحقيق پايندان صحت و دقت كارهاي او (در حد وسايل و امكانات بيش و كم محدودي كه در دسترس داشته است) يافتهام …» سال 1365 به خواست و اصرار خود از بانك بازنشسته ميشود و با عضويت افتخاري در شوراي نويسندگان به نوشتن مقاله در مجله بانك ادامه داده و دهها مقاله با موضوعات مختلف و سرمقالههاي نوروزي و غير آن را به نگارش درآورده است. ابريشمي سال 1374كتاب «زعفران ايران/ شناخت تاريخي و فرهنگي وكشاورزي« را در 840 صفحه تاليف ميكند كه از جانب دكتر عبدالحسين زرينكوب؛ به جاي «يك رساله دكترا در ادبيات فارسي» پذيرفته شد كه متن آن در پيشگفتار همان كتاب(انتشارات آستان قدس 1376) به چاپ رسيده است. داوري استاد زرينكوب به اين اثر پژوهشي اعتبار ويژهاي ميبخشد. در سال 1382«تاريخچه بانك كشاورزي ايران» را به مناسبت هفتادمين سال تاسيس بانك كشاورزي مينويسد.
در پي آن به پژوهشهاي خود درباره زعفران ادامه داده كه حاصل آن در كتاب «زعفران از ديرباز تا امروز» در 890 صفحه در سال 1383توسط انتشارات اميركبير منتشر شده و جايزه جشنواره فردوسي دانشگاه مشهد را از آن خود كرد. ابريشمي براي اين كتاب از دل و جان و مال مايه گذاشته و تمام توان خود را به كارگرفته و اثري قابل ستايش عرضه كرده است. نويسنده براي تدوين و تكميل اين كتاب به بيش از 800 كتاب و رساله و مقاله مراجعه كرده و حتي از نقد و بررسي اين كتابها و نيز سنجش ميزان درستي و نادرستي آن غافل نبوده و بناي كار خود را بر پايه متقنترين و دقيقترين اطلاعات موجود قرار داده است. ابريشمي، افزون بر تاليفات مستقل بيش از يكصد و بيست مقاله پژوهشي در مجلات علمي و مجله بانك كشاورزي منتشر كرده كه حاصل عمري كوششهاي مستمر مطالعاتي اوست.