ترجمه مشترك
هدايت علوي‌تبار
در كشور ما ترجمه مشترك سابقه دارد اما در يكي، دو دهه اخير در حال گسترش بوده است. كتاب‌هايي كه بيش از يك مترجم دارند به دو دسته تقسيم مي‌شوند: در دسته اول مشخص است كه كدام بخش را كدام مترجم ترجمه كرده است. براي مثال كتابي 4 بخش دارد و هر بخش را يك نفر ترجمه كرده و نام مترجم نيز در فهرست كتاب يا ابتداي بخشي كه ترجمه كرده، آمده است. در اين صورت مسوول كيفيت ترجمه هر بخش مشخص است و كيفيت ساير بخش‌ها به او ارتباطي ندارد. اشكال اين نوع ترجمه اين است كه چون مترجم‌ها متفاوت هستند، سطح كيفي ترجمه همه بخش‌ها در يك حد نيست.كتابي كه در اين دسته قرار مي‌گيرد از جنبههاي گوناگون مانند كيفيت ترجمه، معادل‌گذاري و نثر فارسي داراي بخش‌هاي نامتوازن است و اين موضوع به كتاب لطمه مي‌زند. در دسته دوم مشخص نيست كدام بخش را چه كسي ترجمه كرده است.كتابي ترجمه شده و نام دو مترجم روي جلد آن ديده مي‌شود. آيا بايد فرض كنيم كل كتاب را هر دو با هم ترجمه كرده‌اند؟! اين فرض معقول نيست زيرا امكان ندارد هر دو در مورد معناي همه جمله‌ها و معادل همه اصطلاحات به توافق رسيده باشند و اگر هم رسيده باشند، چه كسي معناي جمله‌ها را به فارسي به نگارش درآورده است؟ بايد توجه داشت كه نثر هر فرد مانند اثر انگشت او منحصر به فرد است و اگر برخي جمله‌ها را يكي و برخي را ديگري نوشته باشد، ترجمه از لحاظ نثر فارسي يكدست نخواهد بود. بنابراين كتاب‌هايي كه در دسته دوم قرار مي‌گيرند نيز دچار اشكال اساسي هستند. به طوركلي به نظر مي‌رسد كه پديده «ترجمه مشترك» مطلوب نيست و بايد از آن پرهيز كرد. تنها استثنايي كه مي‌توان براي اين حكم قايل شد،كتابي است كه چند نويسنده دارد و مشخص است كه هر بخش را چه كسي نوشته و يا از تنوع موضوعي برخوردار است، به طوري كه يك مترجم نمي‌تواند به خوبي از عهده ترجمه همه بخش‌هاي آن برآيد. در اين صورت چند مترجم به فراخور تخصص خود مي‌توانند بخش‌هاي مختلف كتاب را ترجمه كنند و نام مترجم هر بخش بايد در فهرست كتاب يا ابتداي بخش ذكر شود. از اين استثنا كه بگذريم، شيوه درست در ترجمه اين است كه كتاب يك مترجم، يك ويراستار محتوايي و يك ويراستار صوري داشته باشد. مترجم كتاب را ترجمه مي‌كند، ويراستار محتوايي ترجمه درست جمله‌هايي را كه به نظرش اشتباه ترجمه شده در اختيار مترجم مي‌گذارد و مترجم در صورت موافقت، جمله را با قلم خود تغيير مي‌دهد و ويراستار صوري هم رسم‌الخط را يكدست مي‌كند. البته ممكن است فرد يا افرادي به مترجم در فهم برخي جمله‌ها يا در موارد ديگر كمك كرده باشند كه مترجم مي‌تواند در مقدمه از آنان تشكر كند.
عضو هیات علمي دانشگاه علامه طباطبايي