گزارش «اعتماد» از تفاهم ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و واكنشها به آن
ايران راه ديپلماسي را باز گذاشت
سارا معصومي
قريب به 24 ساعت رايزني فشرده رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي همزمان با اجرايي شدن مصوبه مجلس شوراي اسلامي درباره لغو اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي به تفاهم جديد يا نظم نظارتي جديدي ميان ايران و آژانس منتهي شد. درحالي كه رايزني‌هاي گروسي با صالحي در تهران عصر روز شنبه به پايان رسيد اما مفاد تفاهم صورت گرفته به زماني موكول شد كه هواپيماي گروسي به وين نشست و او در حضور خبرنگاران از محتواي تفاهم‌هاي صورت گرفته خبر داد.
روايت مديركل آژانس از تفاهم جديد
رافائل گروسي، پس از ترك ايران و ورود به فرودگاه وين در جمع خبرنگاران با اشاره به اينكه به نتايج قابل قبولي رسيديم، گفت: «ما به درك فني دوجانبه‌اي رسيديم كه آژانس قادر خواهد بود به فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارت خود براي يك دوره سه ماهه ادامه دهد و اين شرايط را پس از 23 فوريه (5 اسفند) تثبيت مي‌كند. ترتيبات تحت بازبيني مستمر قرار خواهد داشت مي‌تواند زودتر تعليق شود يا آنكه تمديد شود. پروتكل الحاقي پس از 23 فوريه در ايران اجرا نخواهد شد و دسترسي كمتري پس از اين تاريخ وجود خواهد داشت اما ترتيبات با ايران به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اجازه مي‌دهد تا ميزان ضروري براي نظارت را حفظ كند. راستي‌آزمايي كار مي‌كند و اين شرايط كنوني را نجات مي‌دهد. كاهشي در تعداد بازرسان و برخي انواع بازرسي‌هاي سرزده نخواهد بود اما نه به اندازه‌اي كه تحت پروتكل الحاقي بوده است. ايران به اجراي توافقنامه پادمان جامع ادامه خواهد داد.» دقايقي پس از پايان نشست خبري گروسي در وين، سازمان انرژي اتمي نيز متن بيانيه تفاهم مشترك به علاوه توضيحاتي درباره جزييات تفاهم صورت گرفته را منتشر كرد.
پايان اجراي پروتكل الحاقي
تداوم پايبندي به پادمان
متن بيانيه تفاهم انجام شده ميان سازمان انرژي اتمي ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به شرح زير است: سازمان انرژي اتمي ايران (سازمان) و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (آژانس) روح همكاري و اعتماد متقابل تقويت شده كه به بيانيه مشترك ۵ شهريور ۱۳۹۹ در تهران منجر شد و اهميت تداوم آن همكاري و اعتماد را مورد يادآوري و تاييد مجدد قرار دادند. سازمان، آژانس را مطلع كرد كه به منظور پايبندي به قانون مصوب مجلس شوراي اسلامي (قانون) تحت عنوان «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها و صيانت از منافع ملت ايران» (قانون)، ايران اجراي اقدامات داوطلبانه، آن‌گونه كه در برجام آمده‌اند، را از ۵ اسفند ۱۳۹۹ متوقف خواهد كرد. با درنظر گرفتن موارد فوق و به منظور تداوم فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارت آژانس، سازمان و آژانس نسبت به موارد زير توافق كردند:
1- ايران به اجراي كامل و بدون محدوديت موافقت‌نامه جامع پادمان خود با آژانس، همانند قبل ادامه خواهد داد.
2- يك تفاهم فني دوجانبه موقت، سازگار با قانون، كه به موجب آن آژانس به فعاليت‌هاي ضروري راستي‌آزمايي و نظارت خود (طبق فهرست فني پيوست) براي مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد.
3- مرور منظم اين تفاهم فني با هدف اطمينان از حصول به اهداف آن.
تفاهم 3 ماهه ايران و آژانس به چه معنا است؟
سازمان انرژي اتمي ايران درخصوص تفاهمات مشترك با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، توضيحاتي ارائه كرد. در توضيح سازمان انرژي اتمي آمده است: سفر مديركل آژانس به ايران براساس درخواست ايشان بود كه مورد پذيرش جمهوري اسلامي ايران نيز واقع شد. در گفت‌وگوها، آژانس بر ضرورت احترام به قانون مجلس و اجراي آن تاكيد كرد به طوري كه در بيانيه نيز انعكاس داشته است. ايران و آژانس تفاهم كردند اجراي پروتكل الحاقي و دسترسي‌هاي برجامي به طور كامل متوقف شود و صرفا تعهدات پادماني ايران اجرا مي‌شود. بر اين اساس، طبق قانون مجلس هيچ دسترسي فراپادماني به آژانس اعطا نخواهد شد و هيچ گونه بازرسي فراپادماني نيز انجام نمي‌شود.
مقصود از تداوم راستي‌آزمايي و نظارت ضروري كه در بند ۲ بيانيه آمده، همان‌طور كه در پيوست توافق شرح داده شده، اين است كه ايران به مدت ۳ ماه اطلاعات برخي فعاليت‌ها و تجهيزات نظارتي را كه در پيوست مشخص شده ضبط كرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در اين مدت، آژانس به اين اطلاعات هيچ دسترسي نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ايران باقي مي‌ماند. چنانچه ظرف ۳ ماه تحريم‌ها به‌طور كامل لغو شد، ايران اين اطلاعات را در اختيار آژانس مي‌گذارد، در غير اين صورت اطلاعات براي هميشه پاك خواهد شد. به دليل ملاحظات حفاظتي و ضرورت پنهان ماندن مكان تاسيسات كليدي ايران، پيوست بيانيه كه شامل فهرست اين تاسيسات است، محرمانه خواهد ماند.
سخنگوي وزارت خارجه: تفاهم با آژانس يك دستاورد ديپلماتيك و فني بود
«سعيد خطيب‌زاده» سخنگوي وزارت خارجه در نشست خبري با خبرنگاران در پاسخ به پرسش‌‌هايي درباره معناي سياسي و فني تفاهم صورت گرفته با آژانس گفت: آنچه در اين سفر بين آژانس و سازمان انرژي اتمي به صورت مذاكرات فني صورت گرفت يك دستاورد بسيار قابل توجه ديپلماتيك و فني براي سازمان انرژي اتمي است. رييس سازمان انرژي اتمي و اين سازمان تلاش كردند در چارچوب قانون الزام‌آور مجلس حركت كنند و همان‌طور كه در بيانيه آمده است تمامي آنها طبق قانون مجلس انجام مي‌شود و مكتوب نوشته شده و خيلي صريح و آشكار و روشن است و هيچ چيزي خارج از قانون مجلس نيست. برخي توافقات براي ادامه راستي‌آزمايي‌ها در چارچوب پادمان صورت گرفته از جمله اينكه در سه ماه آينده دوربين‌هاي فراپادماني كه روشن هستند روشن بمانند، ولي هيچ فيلمي از آنها دراختيار آژانس قرار نگيرد و همه آنها نزد سازمان انرژي اتمي محفوظ بماند تا سه ماه آينده. نه تنها اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي متوقف شده و آنچه الان توافق شده همه در چارچوب قانون مجلس است. البته ابعاد فني دارد كه طي امروز و فردا سازمان انرژي اتمي همه ابعاد فني آن را براي رسانه‌ها و مردم بيان خواهند كرد.
خطيب‌زاده در پاسخ به سوالي درباره سفر گروسي به تهران و اينكه اين فرصت سه ماه داده شده فرصت سه ماه‌اي به امريكا است، گفت: ما فرصتي به امريكا نداديم. آنچه انجام شده در چارچوب مصوبه مجلس است. اما اگر امضا‌كنندگان برجام كه همچنان بسياري از ابعاد برجامي را نتوانستند تامين كنند بتوانند از اين فرصت استفاده كنند، ايران استقبال مي‌كند.
از اشاره به شكست گروسي تا برد - برد خواندن تفاهم
پيشنهاد رافائل گروسي براي سفر به تهران در آستانه توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي در ايران از همان ابتداي طرح موضوع توجه رسانه‌هاي بين‌المللي و ناظران تحولات برجامي را به خود جلب كرد. ايران همزمان با اعلام خبر سفر گروسي به تهران تاكيد كرد كه اين سفر نمي‌تواند منجر به متوقف شدن اجراي مصوبه مجلس شوراي اسلامي شود و تنها لغو تحريم‌ها از سوي ايالات متحده امريكا چنين پتانسيلي خواهد داشت. با اين همه مشخص بود كه گروسي براي تفاهم جديد با تهران با علم به قطعيت اجرايي شدن مصوبه مجلس به ايران آمده است. پس از سخنان گروسي در وين و انتشار متن تفاهم به دست آمده به علاوه توضيحات فني درباره آن، واكنشها به معناي فني و سياسي اين تفاهم آغاز شد.
خبرگزاري بلومبرگ در اين باره نوشت: ايران در دقيقه نود پيشنهادي فني به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داد كه مي‌تواند مانع از كنترل خارج شدن تنش بر سر برجام شود. تنشي كه مي‌توانست به نخستين چالش دولت جو بايدن در حوزه سياست خارجي تبديل شود. گروسي پس از سفر به تهران نتيجه رايزني‌ها را خوب توصيف كرده و از تفاهم سه ماهه با تهران به عنوان فرصتي براي ديپلماسي ياد كرد.
بلومبرگ در ادامه اين گزارش ادعا كرد كه پايان دادن به تمام دسترسي‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سايه پروتكل الحاقي مي‌توانست منجر به سوءظن درباره ابعاد نظامي برنامه هسته‌اي ايران شود. اين رسانه امريكايي در ادامه مي‌نويسد كه دولت‌هاي اروپايي و امريكا از ايران خواسته بودند كه با ادامه اجراي پروتكل الحاقي به ديپلماسي فرصت بدهد اما ايران لغو تحريم‌ها را تنها عاملي مي‌داند كه مي‌توانست ترمزي در برابر اين اقدام بشود. بلومبرگ در ادامه اجراي پروتكل الحاقي توسط ايران را يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي برجام براي طرف‌هاي مقابل ايران خواند و با اشاره به شكست گروسي در متقاعد كردن تهران براي ادامه اجراي كامل پروتكل الحاقي در ايران به توانايي آژانس براي اعمال شديدترين بازرسي‌ها و نظارت‌ها بر برنامه هسته‌اي ايران پايان داد.
خبرگزاري الجزيره در گزارشي تفصيلي از تفاهم جديد صورت گرفته ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نوشت: اين تفاهمنامه مي‌تواند زمان بيشتري را به ديپلماسي به خصوص ميان ايران و دولت تازه‌كار بايدن اختصاص بدهد. در چند هفته گذشته دو طرف در بن‌بست براي بازگشت به تعهدات برجامي قرار داشتند. دولت بايدن از عزم خود براي بازگشت به برجام سخن مي‌گويد اما تاكيد دارد كه ابتدا تهران بايد به اجراي كامل تعهداتش بازگردد. ايران نيز همين درخواست را از دولت امريكا براي لغو تمام تحريم‌هاي وضع شده در دولت ترامپ دارد. الجزيره به نقل از علي واعظ از كارشناسان گروه بين‌المللي بحران مي‌نويسد كه به نظر مي‌رسد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تنها بازيگر بالغ در اين صحنه است. بايد اميدوار باشيم كه ايران و امريكا هم از خود انعطاف نشان داده و به ابتكارهايي براي بازگشت مشترك به تعهدات برجامي دست بزنند. تريتا پارسي از كارشناسان مسائل ايران و امريكا نيز در صفحه توييتري خود با استقبال از اين تفاهم آن را فرصتي براي حل بحران دانسته و تاكيد كرد كه در سايه اين تفاهم مصوبه مجلس ايران درباره لغو تحريم‌ها اجرايي خواهد شد اما به مرگ توافق هسته‌اي منتهي نمي‌شود.
رسانه امريكايي سي‌ان‌ان در اين باره نوشت: تفاهمي كه روز يكشنبه ميان ايران و آژانس حاصل شد مي‌تواند از تاثيرات مخرب پايان اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي در ايران بكاهد.
به گزارش «اعتماد» كلسي داونپارت از كارشناسان ارشد حوزه خلع سلاح پس از انتشار متن تفاهم جديد ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اين باره در صفحه توييترش نوشت: اين تفاهم مي‌تواند فضا را براي ايران و ايالات متحده براي اجراي برجام آماده نگاه دارد. شايد ديدار ميان ايران، امريكا و 1+4 در كميسيون مشترك برجام بتواند آغاز خوبي براي بحث درباره پروسه بازگشت به برجام باشد. شايد خوب باشد كه امريكا حسن نيت خود براي بازگشت به توافق هسته‌اي را اثبات كند. حركت سريع به سمت احياي برجام مي‌تواند ريسك موجود در گذشت زمان بيشتر را كاهش دهد.
واشنگتن پست در اين باره نوشت: تفاهمي كه روز شنبه ميان ايران و آژانس براي ادامه برخي نظارت‌ها تا سه ماه آينده حاصل شد از تنش ميان تهران و كشورهاي غربي كاست و شايد هم بتواند فضاي هر چند كوچكي براي توسل به ديپلماسي در روزهايي كه دولت بايدن مي‌گويد قصد بازگشت به برجام را دارد ايجاد كند. البته اعتراض‌هايي كه روز گذشته در مجلس شوراي اسلامي به تفاهم ميان ايران و آژانس شد نشان داد كه تا چه اندازه دولت‌ها در هر دو كشور ايران و امريكا با مشكلات داخلي روبه‌رو هستند كه مي‌تواند بازگشت سريع هر كدام به برجام را سخت كند. شدت تحريم‌هاي امريكا عليه ايران و همچنين سرعت گرفتن برنامه هسته‌اي ايران تنها دو مورد از مجموع موانعي هستند كه احياي كامل برجام را سخت مي‌كنند. الي گرانمايه از كارشناسان مسائل ايران و امريكا مي‌گويد: تفاهمي كه روز يكشنبه ميان ايران و آژانس حاصل شد بهتر از چيزي بود كه بسياري تصور مي‌كردند و مي‌توان آن را برد - برد براي تهران و آژانس خواند.
ابتكاري به نفع رايزني‌هاي سياسي
به گزارش «اعتماد»، تفاهم صورت گرفته ميان سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به معناي توقف يا تاخير در اجراي مصوبه مجلس شوراي اسلامي نخواهد بود. برهمين اساس از امروز صبح ايران رسما اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را كه يكي از تعهدات برجامي بود متوقف خواهد كرد و اين نكته‌اي است كه رافائل گروسي نيز در وين در جمع خبرنگاران به آن اشاره كرد. همزمان نكته‌اي كه علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي در مذاكرات فني با گروسي در نظر داشت تاثير اين تفاهم به ظاهر فني بر روندهاي دپلماتيك پيش‌رو و رايزني‌هاي سياسي بود كه ايران با بازماندگان در برجام دارد. اگر هدف نهايي مصوبه مجلس شوراي اسلامي، رفع تحريم‌هاي ايالات متحده باشد نبايد در اجراي اين مصوبه به گونه‌اي رفتار شود كه طرف مقابل با بهانه‌گيري جديد فضا عليه ايران
به خصوص در سايه بازگشت اتحاد به جبهه اروپا و امريكا به دست آورد. ايران از امروز به علاوه 5 گام كاهش تعهدات برجامي كه پيش از اين برداشته بود اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را هم متوقف خواهد كرد اما با محفوظ نگاه داشتن فيلم دوربين‌هاي آژانس تا سه ماه، زمين بازي را به سمت طرف مقابل تغيير داد.
اگر هدف نهايي مصوبه مجلس شوراي اسلامي، رفع تحريم‌هاي ايالات متحده باشد نبايد در اجراي اين مصوبه به گونه‌اي رفتار شود كه طرف مقابل با بهانه‌گيري جديد فضا عليه ايران
به خصوص در سايه بازگشت اتحاد به جبهه اروپا و امريكا به دست آورد. ايران از امروز به علاوه 5 گام كاهش تعهدات برجامي كه پيش از اين برداشته بود اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را هم متوقف خواهد كرد اما با محفوظ نگاه داشتن فيلم دوربين‌هاي آژانس تا سه ماه، زمين بازي را به سمت طرف مقابل تغيير داد.