روز تمرين مواجهه صحيح با سيلاب، پنجم اسفند
تمريني كه با تكرار، در جامعه نهادينه مي‌شود
محمد جواد سميعي
سال تحصيلي گذشته، پس از پشت سر گذاشتن بارش‌هاي مقطعي شديدي كه در بسياري از استان‌هاي كشور، به بروز سيلاب‌هايي خسارت‌بار منجر شده بود، موضوع تمرين مواجهه صحيح با سيلاب، به عنوان موضوع محوري آموزش‌هاي آبي انتخاب شد. امري كه با همراهي دبيران كتاب انسان و محيط زيست، تبديل به يك حركت گسترده در مدارس متوسطه كشور شد. هر چند اين كار در پنجم اسفند سال قبل، به‌دليل آغاز اقدامات گسترده پيشگيري از شيوع كوويد19، از حالت حضوري پيش‌بيني شده خود، خارج شد اما با ابتكاراتي كه در ادامه طراحي شد اين آموزش‌ها، به ويژه در بستر خانواده‌ها ادامه يافت.
در سال جاري نيز كه از يك‌سو تم محوري آموزش‌هاي آبي، موضوع ارزش آب با تاكيد بر ابعاد اقتصادي، انتخاب گرديده و از سوي ديگر، با كم بارشي‌هاي اساسي مواجهيم؛ باز هم تاكيد بر پيشبرد آموزش‌هاي سيلابي، توسط دبيرخانه راهبري ملي كتاب انسان و محيط زيست، سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش و شركت مديريت منابع ايران، دنبال شده است. اساسامواجهه صحيح با سيلاب، براي تبديل شدن به بخشي از فرهنگ و آگاهي و مهارت عمومي جامعه، نياز به تكرار هر ساله دارد و به همين دليل، پنجم اسفند امسال نيز اين آموزش‌ها البته با محوريت استفاده از ظرفيت‌هاي مجازي، مورد برنامه‌ريزي قرار گرفته است.
مساله محوري در اين رابطه آن است كه آمادگي براي مواجهه صحيح با سوانح طبيعي از جمله سيلاب، نيازمند آگاهي و تمرين اقدامات درست، پيش از وقوع بحران است و بر اين اساس در ابتداي كار، در تابستان سال 1398، مشاور ملي (آبانگاه)، مجموعه‌اي از مطالعات به ويژه تجربيات بين‌المللي و نيز پژوهش‌هاي ملي (از جمله تحقيقات انجام شده در گروه مديريت در سوانح طبيعي دانشگاه تهران و نيز گزارش كارگروه آموزش و منابع انساني هيات ويژه گزارش ملي سيلاب به مديريت جناب آقاي دكتر مريد) را دنبال نمود تا مشخص شود كه سبك و سياق آموزش‌هاي موثر سيلابي چگونه مي‌تواند باشد.
براساس اين مطالعات، برنامه‌ريزي شد تا اولا اين آموزش‌ها در بستر كتاب انسان و محيط زيست، در پايه يازدهم تحصيلي دنبال شود. در اين كتاب، در فصل اول كه بحث‌هاي آبي مطرح مي‌شود، موضوع حريم و بستر رودخانه‌ها مطرح شده و از اين بابت، بستر مناسبي براي مباحث مرتبط با سيلاب به ويژه موضوع محوري «پيشگيري» به نظر رسيد. علاوه بر آن، بحث سيلاب به جز آموزش كلاسي نياز به اقدامات تمريني نيز داشت و در همفكري با سرگروه‌هاي محترم كتاب انسان و محيط زيست از سراسر كشور، برنامه‌ريزي شد تا در پنجم اسفند ماه، برنامه‌اي با عنوان «مانور يا تمرين مواجهه صحيح با سيلاب» با راهنمايي دبيران انسان و محيط زيست در مدارس متوسطه دوم برگزار شود.
در اين تمرين، دانش‌آموزان با همراهي دبير خود، درخصوص موقعيت‌هاي مختلفي نظير مدرسه، منزل، سفر و... اقدام به شناسايي نقاط آسيب‌زا و پرخطر و نيز مكان‌هاي ايمن مي‌پردازند، واكنش‌هاي درست و همين‌طور اقدامات ناصحيح در شرايط بحران را مرور مي‌كنند، تجهيزات ايمني نظير جعبه كمك‌هاي اوليه را كنترل مي‌كنند، نحوه واكنش صحيح هنگام هشدار وقوع سيلاب را تمرين مي‌كنند، براي كمك به افراد آسيب‌ديده، در دور شدن از صحنه خطر آموزش مي‌بينند. با اين توصيف مشخص مي‌شود كه «تمرين مواجهه صحيح با سيلاب» هر چند در نام، ممكن است مانور زلزله را به ياد بياورد، اما در عمل تفاوت‌هاي جدي با آن دارد.
خاطرمان هست كه در شرايط بعد از كرونا، چه‌بسا اغلب مدارس هنگام سيلاب‌هايي كه پيش از آن هشدار بحران داده شده باشد، بسته باشد اما بستر آموزش و پرورش، مستعدترين ظرفيت براي گسترش آگاهي در ميان نوجوانان و جامعه است تا بدانيم در موقعيت‌هاي مختلف، چطور مي‌توانيم با اقداماتي ساده از تلفات و خسارت‌هاي جاني و مالي ناشي از سيلاب بكاهيم.
لازم به ذكر نيست كه حتي اگر شهر و منطقه محل سكونت يا مدرسه‌اي، سابقه سيلاب مخرب نداشته باشد، باز به اين معنا نيست كه ضرورتي نسبت به پيشبرد اين آموزش‌ها ندارد؛ چه بسا سيلابي با دوره بازگشت طولاني در آينده‌اي نه‌چندان دور، منطقه را تهديد كند يا محتمل‌تر اينكه افراد در جريان سفرهايي مثل سفر نوروزي در منطقه‌اي ديگر، گرفتار مخاطره سيلاب شوند. امري كه در نوروز 98 در شيراز براي تعدادي از هموطنان‌مان به وقوع پيوست.
اجراي تمرين مواجهه صحيح با سيلاب در روز پنجم اسفند كه با گراميداشت خواجه نصيرالدين طوسي با نام روز مهندس نامگذاري شده، يادآور اين امر است كه به موازات و حتي شايد مقدم بر اقدامات سازه‌اي و مهندسي، نيازمند جامعه‌اي آگاه و آماده براي واكنش صحيح در صورت بروز سيلاب هستيم. علاوه بر آنكه پايان اسفند و آغاز بهار يكي از بازه‌هاي محتمل‌تر براي وقوع بارش‌هاي تند مقطعي و ايجاد سيلاب‌هاي بهاره و فرصتي مناسب است براي آنكه ساعاتي را صرف افزايش تاب‌آوري جامعه با پرچمداري فرهنگيان و نوجوانان كنيم. تمريني كه با اخذ بازخوردهاي اجراي هر ساله، براي سال‌هاي بعد پخته‌تر مي‌شود.