آييني براي التيام داغ
بامداد لاجوردي
ويليام وردن استاد روان‌شناسي دانشگاه هاروارد، مطالعاتي در زمينه احوال زندگان و واكنش آنها در قبال مردن ديگران دارد. اين استاد دانشگاه در تحقيقات خود، نه به خود مفهوم مرگ، بلكه به واكنش اطرافيان به اين داغ پرداخته است. هرچند مباحث او براي متخصصان نگارش شده اما همان‌طور كه محمد قائد، مترجم كتاب «رنج و التيام، در سوگواري و داغديدگي» مي‌گويد مباحث كتاب روشن و به دور از بحث‌هاي مفصل در مكاتب و نظريه‌ها تدوين شده لذا براي خواننده غيرمتخصص نيز سودمند است. از سويي،كتاب «رنج و التيام، در سوگواري و داغديدگي» اثر ويليام وردن براي خوانندگان غيرمتخصص در اوضاع و احوال امروز جهان جذاب است؛ چرا‌كه فراگيري كرونا بسياري از افراد را با مرگ ناگهاني مواجه كرد و اين داغ زماني سخت‌تر شده كه ديگر برگزاري آيين خاكسپاري با كيفيت پيشين امكان‌پذير نيست؛ به طوري‌كه، بارها شنيده‌ايم خانواده‌هايي كه يكي از عزيزان‌شان را دركرونا از دست داده‌اند، نتوانسته‌اند با برگزار نكردن مناسك ترحيم،كنار بيايند. توضيحات ويليام وردن نشان مي‌دهد كه احساس ناخوشي خانواده از عدم برگزاري آيين ترحيم به دليل آن است كه آنها نتواسته‌اند داغ خود را آرام كنند.
اينكه بشر هزاران سال است براي مرگ اعضاي خانواده و گروه خود، مناسك سوگواري برگزار مي‌كند احتمالا يك راه‌حل تكاملي و دسته‌جمعي براي فائق آمدن از رنج داغديگي است؛ يعني انسان‌هاي پيش از ما راه‌هاي مختلفي را آزمون و خطا كرده‌اند تا به روشي براي قطع ارتباط فيزيكي و رواني اشخاص زنده با مردگان پيدا كنند و اين‌طور به نظر مي‌رسد تا حد زيادي در اين كوشش موفق بوده‌اند. انگار بشر خيلي زود به مناسك سوگواري به عنوان راهي براي دفاع از روان خود در برابر غم از دست دادن عزيزانش رسيده است. وجوه نمايشي دفن و تعهد جدي اعضا اجتماعات به حضور در اين مناسك نشان مي‌دهد مردن و قطع ارتباط زنده‌ها همواره مهم بوده است. هر چند ممكن است اين مناسك در فرهنگ‌هاي مختلف بازنمودهاي مختلفي داشته باشد اما تمام آنها يك وجه اشتراك دارند و آن اين است كه: انسان براي شخصي كه ارتباط فيزيكي با دنيا ندارد، مناسك برگزار مي‌كند.
پژوهش‌هاي معاصر نيز تاييد مي‌كنند كه آيين خاكسپاري كاركردهايي پيچيده دارد و حداقل كاري مي‌كند اين است كه رنج داغ براي براي اطرافيان متوفي را التيام مي‌بخشد. ويليام وردن در كتابش اين‌طور توضيح مي‌دهد:«مراسم سوگواري اگر خوب برگزار شود، مي‌تواند كمك مهمي باشد در رسيدن به فيصله سلامت بخش ماتم.» اين پژوهشگر در ادامه به چند مورد از چيزهايي كه در مراسم تشييع و يادبود انجام مي‌دهد اشاره و مي‌نويسد: اين مراسم مي‌تواند به فقدان، واقعيت بخشد. ديدن پيكر متوفي كمك مي‌كند كه واقعيت نهايي بازگشت‌ناپذير مرگ احساس شود. اينكه شب را در كنار جسد بيدار بمانند، يا آن را در تابوت رو باز يا سربسته بگذارند به آداب و آيين‌هاي منطقه‌اي، قومي و مذهبي بستگي دارد. در هر حال، مزيت بزرگي است كه اعضاي خانواده بتوانند جسد عزيز از دست رفته را، چه در محل تدفين و چه در بيمارستان ببينند. ويليام وردن در بيان دومين اهميت مناسك تدفين و سوگواري مي‌نويسد: مراسم تشييع و يادبود مي‌تواند فرصتي باشد تا افراد فكرها و احساس‌هاي خود را درباره متوفي ابراز كنند. او مي‌نويسد:«به زبان آوردن فكر و احساس خويش درباره متوفي بسيار مهم است و مراسم تشييع و تدفين در وجوه خوب اين سنت مي‌تواند چنين فرصتي را فراهم آورد.»
اين استاد دانشگاه مي‌نويسد:«مراسم ترحيم مي‌تواند تاملي باشد بر زندگي كسي كه دنيا را ترك گفته است. ممكن است بتوان اشيا و اسبابي متعلق به درگذشته را درگوشه‌اي از مراسم جاي داد تا گواهي باشد بر آنچه براي متوفي مهم بوده و مراسم ترحيم اين تاثير را دارد كه اندك زماني پس از وقوع ضايعه، شبكه‌اي از حمايت اجتماعي گرداگرد خانواده مصيبت‌ديده ايجاد مي‌كند و چنين حمايتي از جانب اجتماع مي‌تواند در تسهيل ماتم بي‌اندازه موثر باشد. ويليام وردن با زبان و نمونه‌هايي ساده نشان مي‌دهد انسان‌ها چقدر شبيه هم در برابر سوگواري واكنش نشان مي‌دهند. اين محقق خيلي ساده مراحل يك سوگواري طبيعي را توضيح مي‌دهد و مي‌گويد حتي ممكن است نزديكان متوفي تا چند روز بعد از مرگ، از بين رفتن او را نپذيرند و حتي ادعا كنند كه او را ديده يا با او حرف زده‌اند؛ اين استاد دانشگاه توضيح مي‌دهد، آدم‌ها واكنش‌هاي عاطفي متفاوتي نسبت به متوفي از خود نشان مي‌دهند؛ واكنش‌هايي كه حتي مي‌تواند درست برعكس احساس آنها در زمان حيات متوفي باشد. اين روان‌شناس به‌طور دقيق بين احساس ماتم بهنجار يا نابهنجار تمايز قايل مي‌شود و اولي را بي‌نياز از درمان مي‌داند ولي دومي را نيازمند مداخلات فني و تخصصي مي‌شناسد. از نظر او شخص در ماتم بهنجار احساس اندوه دارد كه لزوما با گريه بروز پيدا نمي‌كند، ممكن است احساس خشم داشته باشد كه مثلا چرا براي تداوم حيات متوفي اقدام بيشتري نكرده يا در شكل ديگري فرد احساس گناه مي‌كند كه چرا در زمان حيات فلان رفتار را با متوفي داشته است؛ يا ممكن است احساس اضطراب، تنهايي، خستگي، درماندگي، شوك داشته باشد كه از نظر او اين حس‌ها اگر طولاني و پيچيده نشود، طبيعي و بهنجار است.كتاب «رنج و التيام، در سوگواري و داغديدگي» اثر ويليام وردن با ترجمه جذاب محمد قائد در 307 صفحه توسط «نشر نو» عرضه شده است.