خرد اندوختن تجربه‌هاست
محمدمهدي جعفري
در اين جهان خيري وجود ندارد جز براي دوكس،كسي كه گناهاني ورزيد سپس از گناهان خود توبه نمود و ديگري كسي كه سريعا دركار خير شتافت. هيچ عملي كه همراه با پرواپيشگي باشد به حساب نمي‌آيد. اگر عملي همراه با تقوا باشد مسلما مورد قبول درگاه پروردگار قرار مي‌گيرد لذا ما نبايد آن عمل را دست‌كم بگيريم و آن را اندك بشماريم.كار خير را انجام دهيد و اندكي از آن را كوچك نشماريد،كميت ميزان كار خيرانه اهميت ندارد بلكه كار خير كيفيتي است كه هر فرد به ميزان توان خود بايد انجام دهد. انسان زماني كه خود را تحقير كند و ناشايست براي عمل خير بداند اين‌طور هم مي‌شود؛ چون عمل خير بستگي به اراده، طرز تفكر و اراده انسان‌ها دارد. هم عمل خير طرفداراني دارد و هم عمل شر! هرگاه شما هر كدام از اين يك را واگذاريد، شايسته انجام ديگري هستيد و كار خير را فردي به جز شما انجام مي‌دهد. خرد چيست؟ اميرالمومنين درباره خرد تعاريف فراواني دارد از جمله مي‌فرمايد: خرد همان نگاه داشت تجربه‌ها و اندوختن تجربه‌هاست. البته منظور از عقل و خرد همان خرد عملي است و نه خرد نظري در واقع همان عقلي كه انسان در زندگي به دست مي‌آورد. هر فرد با حفظ خرد و تجربه‌ها به تدريج خردي به دست مي‌آورد كه مي‌تواند در زمينه‌هاي گوناگون باشد يكي از زمينه‌ها امر خير است. اگر انسان از امور خير تجربه كسب كند در واقع خردمندي است كه توانسته حقيقت خير را دريابد و خردمندانه به انجام رساند. خير چيزي نيست كه هر كس بتواند آن را به طور محسوس و در زمان كوتاه دريابد. چه بسا ما فكر مي‌كنيمكار خيري انجام مي‌دهيم اما اگر همراه با خردورزي نباشد، شر باشد. زيرا تجربه به ما مي‌آموزد كه در چه زماني و مكاني كاري خير است و در شرايط ديگري امكان دارد آن كار شر باشد. از اين جهت اين عقل حاصل از تجربه حقيقت نهايي و هدف غايي است كه كار خير را درمي‌يابد. امام علي (ع) درباره فقر مي‌فرمايد: نداري و فقر باعث كمبودي در دين است. يعني اگر كسي دچار تنگدستي شود، نمي‌تواند آنچنان كه بايد و شايد دينداري كند. از جمله امتيازات خرد همين بس كه راه گمراهي‌ات را از راه بالندگي‌ات روشن گرداند. خرد براي اين است كه انسان براي خود و ديگران از آن بهره بجويد. در واقع اين خرد است كه راه درست و روشن را از راه غلط و تيره تفكيك مي‌كند. خرد در اينجا مانند نورافكني است كه راه رشد و راه همراهي را براي انسان روشن مي‌كند. هيچ اجباري در دين نيست كه آن را وادار به راه و كاري كند زيرا راه رشد از راه گمراهي روشن شده است. انسان بايد با خرد خود راه درست را انتخاب كند. بالاترين توانگري خرد است. غنا، بي‌نيازي و توانگري با داشتن ثروت نيست بلكه بالاترين بي‌نيازي خرد است. بزرگ‌ترين ناداني بي‌خردي و حماقت است. نيازمندي زبان زيرك هوشمند را از آوردن دليل بند مي‌آورد. انساني كه دچار فقر و تنگدستي است، زماني كه مي‌خواهد دليلي بياورد براي تنگدستي يا هركاري در زندگي زبانش بند مي‌آيد و نمي‌تواند آن‌طور كه بايد و شايد به روشني سخن بگويد. بزرگ‌ترين فقر معنوي حماقت و ناداني است و هيچ‌گونه دارايي سودمندتر از خرد براي انسان نيست. اين خرد است كه تمام معنويات را براي انسان به دست مي‌آورد. با صدقه دادن خواستار فرود آمدن روزي بر سر خود شويد و هر كس به پاداش جانشيني صدقه يقين داشته باشد در بهشت بخشنده شود. با صدقه دادن خواستار فرود آمدن روزي شويد، در واقع صدقه باعث مي‌شود كه روزي شما زياد شود. برخي خيال مي‌كنند با صدقه دادن از ثروت‌شان كم مي‌شود بايد بگويم نه تنها اين اتفاق رخ نمي‌دهد بلكه روزي‌هاي بسيار زيادي به دست مي‌آورد هم روزي مادي و هم بهره معنوي. هيچ فردي با صدقه دادن چيزي را از دست نمي‌دهد بلكه با بخشيدن اندك چيزي، فراوان به شما بخشيده مي‌شود.كسي كه يقين به اين امر داشته باشد با دادن صدقه بخشنده مي‌شود.
خدا خرد را در وجود هيچ كسي نسپرده است مگر براي اينكه آن خرد روزي او را از گرفتاري‌ها برهاند. خرد باعث رهايي انسان از گرفتاري‌ها مي‌شود و اين رهايي خير فراواني است كه نصيب انسان مي‌شود. صدقه دارويي است بهبودي‌بخش، درمان فقر، درمان سرگرداني و بسياري از چيزها مي‌شود. وقتي كه دچار فقر شديد به وسيله صدقه با خدا داد و ستد كنيد و در عين نداشتن تجارت كنيد. با وجود فقر و نداري به هر كس مي‌توانيد صدقه بدهيد. اين صدقه در مقابل خداوند پاداش بسيار بزرگي دارد و تجارت بسيار سودبخشي براي شما خواهد بود. هنگامي كه نيازمند در خواب است (كنايه به بي‌خبري او) نبايد كسي از شما بخواهد آبروي خودش را بريزد تا شما نياز آن را برطرف كنيد بلكه شما بايد به دنبال رفع نياز او برويد بدون اينكه او متوجه شود. در تاريكي شب در پي نيازمندي كسي باشيد كه در خواب است كه خداوند كاملا آگاه و هوشيار بر كار شماست. خداوند لطيف است يعني او بر همه چيز آگاه است چه پيدا باشد و چه نهان. هنگامي كه پيشامد ناگواري براي شخصي به وجود بيايد، خداوند چنان به كمك او مي‌شتابد كه او متوجه نخواهد شد. بنابراين اميرالمومنين(ع) خير و خرد را چنان با تعريفي زيبا عنوان كرده كه خردمندان آن را درمي‌يابند. فقر نه تنها براي افراد بلكه يك جامعه را به كمبود عليه دين وادار مي‌كند. به هر حال اگر انسان داراي وضع خوبي باشد و در اجتماع به وظايف خود عمل كند، خيري بزرگ براي خود و جامعه‌اش كسب مي‌كند، او مي‌تواند عامل خير در جامعه خود باشد.
متن سخنراني
در ششمين نشست موسسه خير و خرد