محمدحسين لطف‌الهي
در شرايطي كه انتظار مي‌رفت با روي كار آمدن دولتي دموكرات در امريكا زمينه براي احياي توافق هسته‌اي فراهم شود، دولت بايدن با در پيش گرفتن سياستي خطرناك و استفاده از ابزار تحريم به عنوان اهرمي براي امتيازگيري از ايران و همچنين هم‌سويي دولت‌هاي اروپايي با ايالات متحده در راستاي تحت فشار قرار دادن جمهوري اسلامي به منظور دستيابي به توافقي جديد، آينده برنامه جامع اقدام مشترك كه در سال 2015 ميان ايران و كشورهاي 1+5 به امضا رسيد در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته است. كاخ سفيد اعلام كرده در صورتي به توافق هسته‌اي باز خواهد گشت كه ابتدا ايران به تمامي تعهداتش ذيل اين توافق عمل كند و دولت جمهوري اسلامي ايران نيز تاكيد دارد تنها زماني به تعهداتش در برجام عمل مي‌كند كه ايالات متحده تمامي تحريم‌هاي وضع شده در دوره ترامپ را لغو كرده باشد. تداوم اين وضعيت در كنار رفتارهاي مخرب بازيگران اروپايي كه پس از روي كار آمدن دولت جديد در امريكا تغيير موضع داده‌اند عملا به ايجاد يك بن‌بست درخصوص پرونده هسته‌اي ايران منجر شده است. «اعتماد» در گفت‌وگو با داريل كيمبال، مدير اجرايي بنياد كنترل سلاح در واشنگتن به بررسي اين موضوع پرداخته است. او معتقد است هر چه سريع‌تر ايران و امريكا بايد گفت‌وگوهايي را براي حل و فصل اختلافات درخصوص توالي اقدامات ضروري براي بازگشت هر يك از طرف‌ها به برجام آغاز كنند. به گفته او، خروج يكجانبه دولت ترامپ از توافق هسته‌اي يك اشتباه وحشتناك بود و راهبرد او درخصوص اعمال «فشار حداكثري» تنها موفق شد اعتماد ميان دو طرف را بيش از پيش خدشه‌دار كند (لازم به يادآوري است كه نظرات داريل كيمبال به دليل لزوم آشنايي مخاطب ايراني با ديدگاه‌هاي موجود درباره برجام و فرجام توافق هسته‌اي منعكس مي‌شود و انتشار آن در روزنامه اعتماد به معناي تاييد آن نيست).
بايدن يكي از منتقدان جدي سياست «فشار حداكثري» بود اما زماني كه رييس‌جمهور شد حتي يك ثانيه هم اجراي اين سياست را متوقف نكرد. آيا اين موضوع دليل شكل‌گيري وضعيت پيچيده كنوني پيرامون توافق هسته‌اي ايران نيست؟
در حال حاضر كاملا واضح است كه هم رييس‌جمهور بايدن و هم رييس‌جمهور روحاني اتفاق‌نظر دارند كه اقدام دونالد ترامپ در سال 2018 در راستاي خروج يكجانبه از برنامه جامع اقدام مشترك يك اشتباه بوده است و هر دو معتقدند به نفع تمام كشورهاست كه هم ايران و هم ايالات متحده به اجراي تعهدات‌شان ذيل توافق هسته‌اي بازگردند. اما متاسفانه مشكل آنجاست كه آنها درك مشتركي از توالي و اينكه چه كسي و چگونه اول به تعهدات بازگردد، ندارند.
بايدن در مقاله‌اي كه 13 سپتامبر 2020 در وبسايت سي‌ان‌ان منتشر شد، تصريح كرد كه «اگر ايران به طور كامل به تعهداتش ذيل توافق هسته‌اي عمل كند، ايالات متحده نيز به اين توافق به عنوان نقطه آغازي براي گفت‌وگوهاي بعدي باز خواهد گشت.» اكنون و در حالي كه بيش از يك ماه از روي كار آمدن دولت بايدن مي‌گذرد، او و مشاورانش همچنان بر اين موضع تاكيد دارند.
در مقابل رييس‌جمهور روحاني و محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران بر اين موضع قابل پيش‌بيني پافشاري مي‌كنند كه ايالات متحده بايد گام اول را در راستاي رفع تحريم‌هايي كه از سوي دونالد ترامپ دوباره اعمال شده‌اند بردارد و در اين مرحله ايران اقدامات لازم به منظور بازگشت به تعهداتش ذيل توافق هسته‌اي را انجام خواهد داد.
دولت بايدن اعلام كرده است كه از تلاش‌هاي اتحاديه اروپا در راستاي برگزاري نشست‌هايي غيررسمي ميان اعضاي باقي مانده در توافق هسته‌اي و ايالات متحده استقبال مي‌كند تا در اين نشست‌ها مذاكراتي درخصوص توالي و ترتيب برداشتن گام‌هاي لازم از سوي امريكا و ايران به منظور بازگشت به اجراي تعهدات اين دو كشور ذيل برنامه جامع اقدام مشترك صورت گيرد.
به عقيده من اين گفت‌وگوهاي فني غيررسمي براي شفاف‌سازي درخصوص اقدامات خاصي كه هر يك از طرف‌ها بايد براي حركت رو به جلو و بازگشت به اجراي مواردي كه در برجام متعهد شده‌اند انجام دهند، بسيار ضروري است. با اين وجود، در حالي كه محمدجواد ظريف وزير امور خارجه ايران در اول فوريه در گفت‌وگويي با شبكه سي‌ان‌ان خود شخصا پيشنهاد داده بود كه جوزپ بورل، هماهنگ كننده ارشد سياست خارجي در اتحاديه اروپا مي‌تواند در راستاي «ايجاد هماهنگي» و «طراحي نقشه راه» براي اجراي كامل توافق هسته‌اي از سوي ايران و ايالات متحده نقش مهمي ايفا كند، متاسفانه طرف ايراني پيشنهاد اتحاديه اروپا براي برگزاري نشستي غيررسمي ميان اعضاي برجام و ايالات متحده را رد كرد؛ اقدامي قابل درك كه به نظر مي‌رسد در راستاي اعتراض به حمايت ايالات متحده، انگليس، فرانسه و آلمان از صدور قطعنامه‌اي انتقادي عليه ايران در نشست شوراي حكام آژانس انرژي هسته‌اي به دليل متوقف كردن اجراي پروتكل الحاقي از سوي ايران و كاهش سطح همكاري با آژانس به توافق پادماني صورت گرفته است.
با كمال تاسف بايد گفت اين اقدام و كناره‌گيري از حضور در نشست‌هاي غيررسمي و مذاكرات، لغو تحريم‌هاي ايالات متحده عليه ايران كه بر‌خلاف تعهدات واشنگتن در توافق هسته‌اي اعمال شده و هم بازگشت ايران از گام‌هايي كه در راستاي كاهش تعهدات برداشته به تاخير مي‌اندازد و كمكي به حل مساله نمي‌كند.
شما اشاره كرديد كه روساي جمهور ايران و ايالات متحده به ضرورت بازگشت به اجراي برجام واقفند. توافق هسته‌اي ايران طي سال‌هاي اخير فراز و فرودهاي زيادي را تجربه كرده است، آيا هنوز فكر مي‌كنيد برجام توافقي كارآمد است كه مي‌تواند منافع ايران و امنيت جهان را تامين كند؟
برجام توافقي عالي و بي‌نقص نيست اما اجراي اين برنامه جامع اقدام مشترك كه ميان ايران و كشورهاي 1+5 توافق شد، باعث مي‌شد جامعه جهاني اطمينان يابد ايران در راستاي ساخت تسليحات هسته‌اي گام بر نخواهد داشت و همچنين انگيزه‌هايي كافي در اختيار ايران قرار مي‌داد تا به فعاليت‌هاي هسته‌اي خود در مسير صلح‌آميز ادامه دهد و به اهداف خود در راستاي امكان برقراري تعامل سازنده با دنيا و تجارت آزادانه بدون مزاحمت تحريم‌ها دست پيدا كند. در حقيقت اين يك توافق برد- برد بود.
خروج يكجانبه دولت ترامپ از توافق هسته‌اي يك اشتباه وحشتناك بود و راهبرد او درخصوص اعمال «فشار حداكثري» تنها موفق شد اعتماد ميان دو طرف را بيش از پيش خدشه‌دار كند. با اين حال مردم امريكا تصميم گرفتند به اين رويكرد نه بگويند و به جو بايدن راي دهند. اكنون ترامپ «رييس‌جمهور سابق» است و امريكا مسير خود را تغيير داده است.
وقتي اين اذعان وجود دارد كه برجام توافقي موفق بود آيا گره زدن سرنوشت توافق هسته‌اي به مسائل موشكي و منطقه‌اي اقدامي صحيح است؟ چرا سرنوشت يك توافق موفق به مسائلي مبهم گره زده مي‌شود؟
در باور من، بسيار اهميت دارد كه ايران، كشورهاي اروپايي و ايالات متحده دور يك ميز بنشينند، گفت‌وگو كنند و در تلاش باشند تا نگراني‌هاي همه طرف‌ها پيرامون مسائل مختلف برطرف شود اما با توجه به شرايط موجود منطقي‌ترين اقدام اين است كه گام و اولويت اول همه طرف‌ها، ترميم آسيب‌هايي باشد كه در پي خروج يكجانبه امريكا از برجام و اقدامات متقابل ايران در راستاي كاهش تعهدات به اين توافق وارد آمده است. بناي يك توافق جديد بر ويرانه‌هاي توافق قبلي ناممكن است.
بازگشت به اجراي كامل توافق هسته‌اي 2015 از سوي ايران و امريكا، پايه و اساس محكمي را براي گفت‌وگوهاي بعدي پيرامون چگونگي رفع نگراني‌هاي بين‌المللي درخصوص برنامه هسته‌اي ايران در چارچوبي بلندمدت فراهم مي‌كند. اين اقدام همچنين باعث مي‌شود، شرايط مناسبي به منظور دستيابي به راه‌حل‌هاي برد- برد در موضوعات ديگر به وجود آيد. چالش‌هايي نظير درگيري‌هاي منطقه‌اي كه يك نمونه آن جنگ وحشتناك يمن است، فروش سلاح‌هاي غربي به كشورهاي حاشيه خليج[فارس] يا برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران.
پيشنهاد شما براي عبور از بن‌بست كنوني ميان ايران و امريكا درخصوص پرونده هسته‌اي ايران چيست؟
در شرايط فعلي مردم ايران از تاثيرات ناشي از تحريم‌هاي اعمال شده از سوي ايالات متحده رنج مي‌برند. همزمان اقدامات ايران در راستاي آغاز غني‌سازي 20درصدي اورانيوم و تهديد اين كشور مبني بر احتمال تعطيلي بازرسي‌هاي هسته‌اي نگراني‌هايي را پيرامون اهداف آينده برنامه هسته‌اي ايران ايجاد كرده است.
ضروري است كه در روزهاي آينده مقامات ارشد دو كشور ايران و امريكا، به جاي تمركز روي اقدامات مخرب و غيرعاقلانه روي اهدافي بزرگ‌تر نظير كاهش تنش‌ها و بازگشت به اجراي كامل برنامه جامع اقدام مشترك متمركز شوند تا شرايط بدتر از اين نشود.
در ادامه انتظار مي‌رود ايران به توافق سه ماه با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه مانع از مسدود شدن راه‌هاي ديپلماتيك احياي توافق هسته‌اي مي‌شود، احترام بگذارد و گامي ديگر در راستاي كاهش نظارت‌ها برندارد.
در مقابل انتظار مي‌رود، همان‌طور كه اتفاق افتاد، كشورهاي اروپايي و امريكا نيز از دنبال كردن اقداماتي همانند صدور قطعنامه در شوراي حكام عليه ايران خودداري كنند، به ويژه زماني كه مي‌دانيم آنها نگراني‌هاي بسياري پيرامون آينده همكاري‌هاي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دارند و به خصوص اگر ايران رسما اعلام كند به ادامه همكاري‌ها با آژانس پايبند خواهد ماند.
همچنين معتقدم ايران بايد در پاسخي كه به پيشنهاد اتحاديه اروپا مبني بر برگزاري نشست‌هايي غيررسمي به منظور دستيابي به توافقي درخصوص اقدام ضروري براي بازگشت طرفين به اجراي تعهدات، داده است تجديد‌نظر كند. براي تسريع در روند گفت‌وگوها و همچنين به منظور نشان دادن هدف واقعي امريكا، ما از رييس‌جمهور بايدن نيز مي‌خواهيم زماني كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي آغاز روند بازگشت ايران به اجراي تعهداتش ذيل توافق هسته‌اي را اعلام كرد، ايالات متحده نيز فورا تحريم‌هايي كه از سوي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين عليه ايران اعمال شده و نقض تعهدات امريكا در برجام به حساب مي‌آيد لغو كند.
كناره‌گيري از حضور در نشست‌هاي غيررسمي و مذاكرات، لغو تحريم‌هاي ايالات متحده عليه ايران كه بر‌خلاف تعهدات واشنگتن در توافق هسته‌اي اعمال شده و هم بازگشت ايران از گام‌هايي كه
در راستاي كاهش تعهدات برداشته به تاخير مي‌اندازد و كمكي به حل مساله نمي‌كند.
خروج يكجانبه دولت ترامپ از توافق هسته‌اي يك اشتباه وحشتناك بود و راهبرد او در خصوص اعمال «فشار حداكثري» تنها موفق شد اعتماد ميان دو طرف را بيش از پيش خدشه‌دار كند. با اين حال مردم امريكا تصميم گرفتند به اين رويكرد نه بگويند و به جو بايدن راي دهند. اكنون ترامپ «رييس‌جمهور سابق» است و امريكا مسير خود را تغيير داده است.
برجام توافقي عالي و بي‌نقص نيست اما اجراي اين برنامه جامع اقدام مشترك كه ميان ايران و كشورهاي 1+5 توافق شد، باعث مي‌شد جامعه جهاني اطمينان يابد ايران در راستاي ساخت تسليحات هسته‌اي گام بر نخواهد داشت و همچنين انگيزه‌هايي كافي در اختيار ايران قرار مي‌داد تا به فعاليت‌هاي هسته‌اي خود در مسير صلح‌آميز ادامه دهد.
در باور من، بسيار اهميت دارد كه ايران، كشورهاي اروپايي و ايالات متحده دور يك ميز بنشينند، گفت‌وگو كنند و در تلاش باشند تا نگراني‌هاي همه طرف‌ها پيرامون مسائل مختلف برطرف شود اما با توجه به شرايط موجود منطقي‌ترين اقدام اين است كه گام و اولويت اول همه طرف‌ها، ترميم آسيب‌هايي باشد كه در پي خروج يكجانبه امريكا از برجام و اقدامات متقابل ايران در راستاي كاهش تعهدات به اين توافق وارد آمده است. بناي يك توافق جديد بر ويرانه‌هاي توافق قبلي ناممكن است.