تامين مواد اوليه خط قرمز صنعت فولاد است
احمد رويايي، مديرعامل شركت چندوجهي فولاد لجستيك: براساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و تا افق ۱۴۰۴ بايد سهم حمل و نقل ريلي برون‌شهري از مجموع جابه‌جايي كالا از ۱۰درصد فعلي به ۳۰درصد برسد. مطابق با آمار رسمي وزارت راه و شهرسازي، سالانه در كشور حدود ۵۰۰ ميليون تن بار جابه‌جا مي‌شود كه اين مقدار در حالت غيررسمي (بدون بارنامه) تا ۵۵۰ ميليون تن نيز تخمين زده مي‌شود. يكي از دلايل عدم استقبال از حمل ريلي، سرعت پايين اين نوع حمل و نقل است. در حال حاضر سرعت تجاري بار در كشور ۶ كيلومتر بر ساعت است و تنها راه‌حل اين معضل افزايش سرعت انتقال بار خواهد بود.
براي افزايش سهم حمل و نقل ريلي بايد پروسه واگذاري و اجاره واگن‌ها بسيار شفاف و همچنين سريع و بدون بروكراسي صورت گرفته و تعداد واگن‌ها نيز اضافه شود. اين مهم درحالي از سوي فعالان حمل و نقل مطرح مي‌شود كه مسوولان راه‌آهن، افزايش سهم حمل و نقل ريلي در سطح كشور را منوط به تغيير الگوي مصرف در ترابري مي‌دانند. لذا شاهد آن هستيم كه راه‌آهن با تثبيت تعرفه دسترسي، سعي در رقابتي كردن آن با بخش جاده داشته تا با ايجاد سودآوري، بسترهاي لازم براي ترغيب شركت‌هاي ترابري را فراهم سازد. از جمله مهم‌ترين عواملي كه مي‌تواند به افزايش سهم حمل ريلي از كل حمل و نقل كشور كمك كند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
نوسازي خطوط ريلي
ارايه تسهيلات و كمك‌هاي يارانه‌اي
تعيين نقاط بارگيري و تخليه در بخش مواد معدني به ويژه سنگ‌آهن
افزايش ظرفيت شبكه از طريق دو خطه كردن و گشايش ايستگاه‌ها از طرف راه‌آهن
كاهش دوره گردش واگن‌ها از طريق هماهنگي سه بخش بارگيري، حمل و تخليه واگن‌ها
فولاد خوزستان در زمره بزرگ‌ترين شركت‌هاي فولادسازي كشور مطرح بوده و صادرات اين شركت به 10 تا 15 كشور جهان انجام مي‌شود. اين شركت در سال 1398، حدود 3 ميليون و 800 هزار تن شمش و اسلب توليد كرد. شركت فولاد خوزستان براي سال 1399، توليد 3 ميليون و 800 هزار تن را پيش‌بيني كرده است كه براي توليد اين ميزان محصول فولادي به 7 ميليون تن مواد اوليه (كنسانتره) نياز دارد. به چالش حمل اين ميزان مواد اوليه بايد حمل 2 ميليون تن محصول صادراتي و توزيع يك ميليون و 800 هزار تن در داخل كشور را نيز افزود.
خط قرمز شركت‌هاي فولادي، تامين مواد اوليه است كه مقوله حمل و نقل نقشي جدي را در اين عرصه ايفا مي‌كند. در همين راستا شركت فولاد خوزستان اين بخش را مورد توجه قرار داده و از مجموعه‌هايي براي بهره‌گيري از پتانسيل‌هاي حمل‌و‌نقل در بخش‌هاي جاده، ريل و دريا كمك گرفته است. در گذشته شركت باربري جادهاي گنجينه پرديس حمل 70 تا 75درصد از مواد اوليه شركت فولاد خوزستان را برعهده داشت. شركت فولاد خوزستان براي بهره‌گيري از مزيت‌هاي حمل ريلي بيش از 50درصد سهام شركت فولاد ريل جنوب را خريداري كرد كه وظيفه حمل و نقل ريلي را از 2 معدن چغارت و چادرملو به صورت انحصاري برعهده داشت. همچنين بخشي از محصولات صادراتي شركت فولاد خوزستان را از كارخانه اين مجموعه به بندر امام حمل مي‌كرد. اسكله اختصاصي فولاد خوزستان در بندر امام خميني و شركت لكوموتيو ريل اروند نيز جزو شركت‌هاي زيرمجموعه فولاد خوزستان بودند. در سال 1397 مديريت فولاد خوزستان تصميم به ادغام اين شركت‌ها گرفت و بعد از طي مراحل حقوقي شركت چند وجهي فولاد لجستيك از مهر ماه سال 1398 به عنوان متولي كامل حمل و نقل فولاد خوزستان در حوزه تامين مواد اوليه و صادرات شكل گرفت. اين شركت با اولويت ناوگان ملكي در حوزه‌هاي جادهاي و ريلي وظيفه حمل را برعهده دارد و در صورت نياز از ناوگان بخش خصوصي هم كمك مي‌گيرد. اين شركت در بخش حمل و نقل دريايي نيز از خدمات حمل و نقل سازمان كشتيراني ج.ا.ا كمك مي‌گيرد.
شركت فولاد لجستيك داراي 1700 واگن لبه‌بلند (فله‌بر)، 201 واگن لبه كوتاه به صورت ملكي است. گرايش شركت فولاد خوزستان پس از رخ دادن موضوع اعتصاب رانندگان، به استفاده از حمل و نقل ريلي بيشتر شد. در آن زمان از 3 شركت حمل و نقل ريلي كشور دعوت به همكاري شد كه اين مساله جهش قابل‌توجهي را در حوزه حمل ريلي اين شركت ايجاد كرد. عملكرد حمل ريلي شركت در سال 1397 در حدود 2 ميليون و 500 هزار تن بود. گفتني است در حال حاضر تقاضاي حمل موجود در بخش ريلي به 3 ميليون و 500 هزار تن مي‌رسد. يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي حمل ريلي اين است كه در اين حوزه يارانه‌اي وجود ندارد در حالي كه در زمينه حمل جادهاي، يارانه به سوخت و جاده پرداخت مي‌شود.
مهم‌ترين عامل بازدارنده در حمل ريلي گلوگاه منطقه لرستان است. سال گذشته تقاضاي حمل بار در مسير ريلي لرستان 8 ميليون تن بوده است. در حالي ظرفيت محقق شده حدود 3 ميليون تن بوده و 5 ميليون تن باقيمانده به دليل عدم وجود زيرساخت ريلي مناسب در گلوگاه لرستان محقق نمي‌شود. اين مسير به صورت يك‌خطه بوده و پاسخگوي نياز حمل بار نيست. در ضمن فراز و نشيب اين مسير، سرعت سير را كاهش و استهلاك ناوگان را بالا مي‌برد و ظرفيت حمل بار را كاهش مي‌دهد.
نوسانات بازار ارز، چالش خريد قطعات يدكي
ظرفيت كل حمل و نقل باري در كشور سالانه 500 ميليون تن است كه حمل ريلي قادر به انجام 10 تا 12درصد آن است. در سال گذشته و سال جاري شرايط مناسبي به لحاظ تامين و خريد قطعات يدكي جهت تعميرات واگن‌ها وجود نداشته است. با توجه به نوسانات ارزي و تاثير آن بر مواد اوليه آلياژي و همچنين به صورت زنجيره‌وار در ساخت و بهاي تمام شده قطعات، شرايط سختي را براي خريد ايجاد كرده است. كليه اعضاي هيات مديره و مديران ارشد شركت نهايت تلاش خود را در جهت اخذ بهترين تصميم انجام دادند تا خريدي به‌صرفه و صلاح شركت، با كيفيت مطلوب و قيمتي منطقي انجام دهند. در اين ميان شيوع كرونا و رعايت فاصله اجتماعي، كاهش ساعات كاري و حضور نيمي از افراد در كارگاه‌ها و شركت‌هاي توليدي و همچنين تعميراتي تعميرگاه‌هاي واگن‌هاي اين شركت فشار سنگيني را به شركت اعمال كرد كه با مديريت مطلوب مديران مجموعه و همكاري ساير پرسنل اين مهم به سرانجام رسيد و تا حدودي از بحران‌ها گذر كرديم.
سالانه حدود 5 ميليون تن حمل جادهاي توسط شركت با همكاري حدود 27 هزار كاميون‌دار و 30 دستگاه كاميون ملكي انجام مي‌شود؛ در حالي كه با دارا بودن حدود 1900 واگن ملكي و 3000 واگن همكار قادر به حمل 3 ميليون تن به روش ريلي نيستيم. با توجه به اينكه سرعت سير واگن‌هاي باري ثابت است، فقط با برنامه‌ريزي مي‌توان حمل ريلي بار را ساماندهي كرد. شركت فولاد لجستيك در سال گذشته توانست با همكاري با راه‌آهن ج.ا.ا براي اولين مرتبه حمل بار را به صورت با برنامه انجام دهد كه اين مساله موجب شد تا تناژ حمل شركت با تعداد ثابت واگن در حدود 200 هزار تن افزايش يابد.
لزوم سياستگذاري براي كاهش هزينه‌ها
انتظار صاحبان بار و صنايع از بخش ريلي اين است كه هزينه‌هاي آن 20 تا 30درصد كمتر از بخش جادهاي باشد. اين مزيت در حال حاضر وجود ندارد. حمل ريلي براي فولاد خوزستان حدود 30درصد گران‌تر از جادهاي تمام مي‌شود، زيرا هزينه تخليه و بارگيري حمل جادهاي تقريبا رايگان است، ولي فرآيند تخليه و بارگيري در حمل ريلي مشمول هزينه مي‌شود. اين عدد در نرخ حق دسترسي از شبكه ريلي محاسبه و به هزينه‌هاي بالاسري حمل افزوده مي‌شود. در همين راستا لازم است تا يارانه بخش جادهاي به سمت ريلي سوق داده شود و دولت بخشي از هزينه حمل ريلي كالا را تقبل كند كه اين امر مي‌تواند در قالب ماده 12 يا در قالب‌هاي ديگر به صورت يارانه تامين تا مزيت براي حمل ريلي ايجاد شود. هر واگن باري در حال حاضر 780 ميليون تومان تا يك ميليارد تومان ارزش ريالي دارد و هزينه تعمير و نگهداري هر واگن بالاي 30 ميليون تومان است، در حالي كه اين هزينه‌ها در بخش جادهاي به مراتب كمتر است. به غير از اين، بخش ريلي هزينه لكوموتيو و هزينه حق دسترسي به شبكه ريلي به راه آهن ج.ا.ا پرداخت مي‌كند. ميزان درآمد يك شركت حمل و نقل ريلي باري به نسبت كل هزينه‌هاي آن (حاشيه سود) تنها 4درصد است. در حالي كه حوزه حمل جادهاي حاشيه 10درصدي دارد. صاحبان بار نيز بيشتر تمايل استفاده از حمل جادهاي دارند.
شركت فولاد لجستيك سال گذشته در حوزه حمل مواد اوليه نسبت به 10 سال قبل ركوردهاي قابل توجهي را به ثبت رساند. حمل جادهاي مواد اوليه (كنسانتره) اين شركت در سال گذشته به بيش از 3 ميليون و 675 هزار تن مي‌رسيد. حمل ريلي اين شركت نيز در سال گذشته رقم 2 ميليون و 591 هزار تن را به ثبت رساند. همچنين اين شركت 180 هزار و 860 تن را نيز به صورت تركيبي حمل كرد. در مجموع مي‌توان گفت عملكرد حمل شركت فولاد لجستيك در سال گذشته 6 ميليون و 447 هزار تن بود كه اين عدد در مقايسه با ميانگين سال‌هاي گذشته كه برابر 5 ميليون و 763 هزار تن بوده است، رشد 8/11درصدي را نسبت به سنوات قبل نشان مي‌دهد.
شركت فولاد لجستيك از طريق راه‌آهن ج.ا.ا و از محل تبصره 18 قانون بودجه، تقاضاي500 دستگاه واگن براي توسعه ناوگان پيش‌بيني كرده است. ولي اين سازمان بر اساس اعتبار با 100 دستگاه واگن نو موافقت كرد. اعتبار اين بخش 440 ميليارد تومان بود كه از طريق تسهيلات بانكي با بهره 13درصد با بانك عامل عقد قرارداد شد. همچنين براي دريافت پروانه حمل سراسري لازم است تا تعداد كاميون‌هاي ملكي فعلي شركت از 30 دستگاه فعلي به 100 دستگاه برسد. اين شركت در آستانه برنامه‌ريزي براي نوسازي 70 دستگاه كاميون با استفاده از تسهيلات مربوطه است. براي اين منظور كاميون دست دوم را خريداري و با استفاده از تسهيلات دولتي براي نوسازي آن اقدام مي‌شود.
شركت فولاد لجستيك براي سال 1399 حمل 3 ميليون و 900 هزار تن هدف‌گذاري كرده است. از آنجا كه اراده شركت فولاد خوزستان بر افزايش توليدات است اين شركت نيز بايد به نسبت سهم برنامه سال گذشته حدود 20درصد افزايش تامين مواد اوليه ايجاد كند و خوشبختانه اين كار تاحدودي پيش رفته است. در حال حاضر ذخيره مواد اوليه در حد مطلوب بوده و اميدواريم كه با همكاري معادن كشور بتوان تامين 3 ميليون و 900 هزار تن مواد اوليه را محقق ساخت. ساز و كار رسيدن به اين عدد از نظر كاميون و واگن فراهم و ظرفيت 10 ميليون تني حمل را ايجاد شده است.