لرزه‌خيزي تهران پس از 4 سال زلزله‌هاي متوسط
مهدي زارع
سال 99، سال رخداد زمين‌لرزه‌هاي متوسط پيرامون تهران و حس شدن تعدادي از آنها در داخل شهر تهران بود. در داخل و پيرامون تهران چند گسل اصلي شامل گسل‌هاي مشا، گسل‌هاي ايوانكي، كهريزك، پيشوا و ري و گسل شمال تهران وجود دارد. گسل مشا به علت طول زياد آن در صورت تكان جديد، آسيب‌هاي زيادي به شهر تهران خواهد زد. مهم‌ترين گسل در تهران گسل شمال تهران است كه كل پهنه شمال شهر در مناطق 1 تا 5 و 21 و 22 شهرداري تهران در آن قابل مشاهده است.
اين گسل در غرب نيز ادامه دارد. به گسل ماهدشت-جنوب كرج مي‌رسد. گسل ماهدشت- جنوب كرج (مسبب زمين‌لرزه 29-9-96 با بزرگاي 5 در ملارد) مي‌تواند بر گسل شمال تهران و گسل پرديسان اثر بگذارد. زمين‌لرزه‌هاي شديد روي گسل شمال تهران با بزرگاي تا حدود 7.5 و روي گسل پرديسان با بزرگاي 6 برآورد مي‌شود. هر كدام از اين گسل‌ها جنبا شوند، خسارت‌هاي زيادي در پهنه مركزي و جنوبي تهران برجاي مي‌گذارند، از جمله در منطقه‌هاي 14 تا 20 شهرداري تهران كه بيشترين محدوده با پوشش خاك نرم، بالاترين تمركز بافت فرسوده و حاشيه‌نشين و بيشترين تراكم جمعيتي در آن محدوده واقع است. به دليل نرم بودن خاك و ضخامت زياد آبرفت‌ها، امواج لرزه‌اي مي‌تواند تشديد و بنابراين شدت خرابي زلزله‌هاي بعدي مي‌تواند بيشتر شود.
گسل 180 كيلومتري مشا سه قطعه مهم دارد. قطعه غربي كه از شمال آبيك تا حدود شهرستانك در استان البرز ادامه دارد، قطعه مركزي كه از شهرستانك تا روستاي كلان لواسان ادامه يافته و قطعه شرقي كه از كلان تا جنوب غرب فيروزكوه امتداد دارد. اين قطعه شرقي همان است كه طي سال 1399 بيش از 70 زمين‌لرزه با بزرگاي بيش از 2 نشان داد و وقوع زمين‌لرزه با بزرگاي 5 در بامداد 19 ارديبهشت 1399 روي آن موجب شد تا بيشتر مردم در تهران و كل شهر‌هاي شرق استان تهران آن را احساس كنند و عملا شهر تهران طي چهار سالي كه گذشت زمين‌لرزه‌هاي متوسط مشابه زلزله ارديبهشت گسل مشا را حس كرده است. لازم به يادآوري است كه در تاريخ 5 آبان 1399 نيز زلزله‌اي با بزرگاي 5 در آوج و در فاصله 220 كيلومتري غرب تهران رخ داد كه آن زلزله نيز در بسياري از بخش‌هاي غرب و جنوب غربي تهران به ويژه در ساختمان‌هاي بلند و بناهايي كه روي خاك نرم بنا شده است (مثل آپارتمان‌هاي منطقه‌اي 5 و 17 و 21 تهران) اين رخداد را با شدت قابل ملاحظه‌اي حس كردند و به ويژه ساكنان در طبقات بالايي هراسناك شدند.
به هر حال قطعه فعال گسل مشا در نيم قرن اخير همين قطعه‌اي است كه زلزله‌هاي چند ماه گذشته روي آن رخ داده است: اين بخش، يعني قسمت شرقي گسل مشا توان ايجاد زمين‌لرزه‌اي به بزرگاي 7 ريشتر را دارد. قطعه غربي و مركزي كه طول بيشتري دارند، در همين حدود و كمي بيشتر توان ايجاد زمين‌لرزه دارند. نكته قابل تامل اين است كه بخش مركز اين گسل فقط 14 كيلومتر با شمال تهران فاصله دارد. طي 25 سال گذشته 176 زلزله با بزرگاي 5.2 تا 6.4 ريشتر روي قطعه شرقي گسل مشاء ثبت شده است.
مطالعات زمين‌شناسي و زلزله‌‌شناسي طي دهه اخير نشان مي‌دهد كه بخش شرقي گسل مشا و به احتمال بخشي از گسل فيروزكوه تحت‌تاثير فعاليت‌هاي گدازه در اتاقك ماگمايي آتشفشان دماوند تحريك شده و زمين‌لرزه‌اي متعدد و پي در پي كه نشان مي‌دهند با چنين قرايني قابل انتساب به فعاليت سامانه دماوند نيز هست. يادمان نرود كه آتشفشان دماوند كه آخرين زلزله مهم خود را حدود 7500 سال قبل نشان داده است، سامانه‌اي فعال است و محدوده اتاق ماگمايي آن اولا در فاصله بسيار نزديكي نسبت به سطح زمين (در 3 كيلومتري) وجود دارد و در ثاني در محدوده آن گسل‌هاي مختلفي در پيرامون تهران و در البرز مركزي از جمله گسل‌هاي مشا و شمال تهران، گسل لار، گسل بايجان و گسل‌هاي كندوان، لاسم، بلده و شمال البرز را نيز تحريك مي‌كند.