آيا تركيه در سياست خارجي خود بازنگري مي‌كند؟
محمود فاضلي
شرايط منطقه‌اي براي تركيه اين روزها بسيار دشوار شده است. تركيه از يك سو با بحران اقتصادي روبه‌رو است و از سوي ديگر در سياست خارجي تحت فشار قرارگرفته و با همسايگان خود در تنش قرار دارد. تنش ميان تهران و آنكارا در موضوع عراق و احضار متقابل سفراي دو كشور، بالا گرفتن رقابت بدون سر و صداي امريكا و روسيه در سوريه، عقب‌نشيني قابل توجه در درياي اژه و مديترانه كه تحت عنوان «ميهن آبي» نامگذاري شده است، حمايت امريكا و اتحاديه اروپا از جبهه‌اي كه توسط يونان و قبرس يوناني‌نشين همراه با اسراييل تشكيل شده است، كنار گذاشتن سياست سنتي كه در آن فقط مشكلات منطقه اژه با يوناني‌ها مورد بحث قرار مي‌گرفت و افزودن موضوع شرق مديترانه به مذاكرات اكتشافي كه رسما يونان را در شرق مديترانه نيز مخاطب قرار مي‌دهد از جمله مشكلات آنكارا در سياست خارجي است.
تركيه در قبرس از يك سو از «راه‌حل دو دولتي» حمايت كرده و از سوي ديگر براي سوق دادن قبرس ترك‌نشين به ميزي كه در آن تشكيل فدراسيون و در بهترين حالت تشكيل كنفدراسيون مورد بحث قرار خواهد گرفت، چانه‌زني براي سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 كه نزد افكار عمومي به عنوان «موضوع امنيت ملي» معرفي شده و ارسال نامه‌اي از سوي وزير دفاع ملي تركيه براي واشنگتن درباره سامانه‌هاي اس-400 با محتواي:«بياييد توافق كنيم» از ديگر مسائل روزهاي اخير آنكاراست.
به رغم مشكلات تركيه در سياست خارجي، نشانه‌هايي از رويكرد جديد تركيه در منطقه نيز به چشم مي‌خورد. تلاش براي برقراري مجدد روابط با مصر تحت حاكميت «عبدالفتاح سيسي» كه سال‌هاست از او به عنوان كودتاگر و قاتل نام مي‌برد،گام اول اقدامات آنكارا محسوب مي‌شود. روابط تركيه با مصركه با روي كار آمدن سيسي در مصر از طريق كودتا در سال 2013 به سطح كاردار كاهش يافته بود اخيرا به طور متقابل پيام‌هاي مثبت ارايه مي‌شود. در پي اقدام اخير مصر در رابطه با توافقنامه مرزي دريايي با يونان با در نظرگرفتن فلات قاره تركيه، مقامات تركيه با ارايه پيام‌هاي مثبت در راستاي ترميم روابط با قاهره از احتمال توافق با مصر در شرق مديترانه خبر مي‌دهند. حتي گفته مي‌شود رييس‌جمهور مصر اخيرا به رسانه‌ها براي پايان دادن به فضاي منفي و تهاجمي عليه تركيه و مقامات اين كشور دستوراتي داده است.
اقدام اخير مصر در شرق مديترانه و پيام مثبت مولود چاوش اوغلو، وزير امورخارجه تركيه درباره روابط بين دو كشور، يونان را به شدت نگران كرده است. در اين راستا علاوه برگفت‌وگوي تلفني نخست‌وزير يونان با همتاي مصري خود، نيكوس دندياس وزير يونان به منظور انجام تماس‌هاي رسمي با قاهره با سامح شكري همتاي مصري خود ديدار كرد. در اين ديدار طولاني پيرامون پذيرش مرزهاي فلات قاره تركيه توسط دولت مصر در فعاليت‌هاي اكتشاف منابع هيدروكربن و پيشنهاد حذف قبرس يوناني‌نشين از مسير خط لوله پروژه و سخنان وزير خارجه تركيه مبني بر اينكه «مي‌توانيم با مصر توافق كنيم» گفت‌وگو شده است.
وزير دفاع تركيه كه قصد مصر براي اكتشاف منابع هيدروكربني در شرق مديترانه و احترام به محدوده فلات قاره و منطقه انحصاري اقتصادي تركيه را اقدامي مهم مي‌داند، معتقد است «ما ارزش‌هاي مشترك تاريخي و فرهنگي با مصر داريم. احتمالا شاهد تحولات متفاوتي در روزهاي آينده خواهيم بود. اين مطالعات و رايزني‌ها در حال انجام است و انتظار داريم نتايج مثبتي بدهد.» چاوش اوغلو، وزير خارجه تركيه نيز طي مصاحبه با روزنامه صباح با اشاره مجدد به احياي روابط با مصر در مورد تحديد مناطق دريايي بر اين باور است «با مصر تماس‌هايي در سطح اطلاعات و در سطح وزراتخانه‌هاي خارجه داريم. بارها با آقاي شكري ديدار كردم. در ديدارهايي كه در سازمان ملل داشتيم،گفت‌وگوهاي چند ساعته در مورد چگونگي بهبود روابط انجام داديم. بر اساس آخرين تحولات در روابط‌مان مي‌توانيم مذاكرات پيرامون حوزه صلاحيت دريايي داشته باشيم. از آنجا كه حامي تقسيم عادلانه هستيم، مي‌خواهيم با همه صحبت كنيم. ما فقط از طريق گفت‌وگو مي‌توانيم مسائل دوجانبه را با يونان حل و فصل كنيم. مي‌خواهيم بر اساس حقوق بين‌المللي به ميز مذاكره مراجعه كنيم. اما يونان ميز را ترك كرد. به جاي اينكه با ما صحبت كند، تلاش كرد موضوعات را به اتحاديه اروپا منتقل كند. سرانجام وقتي به ميز مراجعه كرد، راه تشديد تنش را دنبال كرد تا مذاكرات را به بن‌بست بكشاند.»
اگرچه طرف ترك تحركاتي در نزديكي با مصر داشته است اما روزنامه عرب‌نيوز كه در عربستان منتشر مي‌شود به نقل از منابع ديپلماتيك مصر، ادعاي مقامات تركيه مبني بر نزديكي آنكارا و قاهره و توافق پيرامون تحديد مناطق دريايي بين دوكشور را دروغ توصيف مي‌كند. طرف يوناني مدعي است به دنبال رايزني‌هاي دبيركل وزارت خارجه يونان با مقامات وزارت خارجه مصر، قاهره هيچ تمايلي جهت بازنگري موضع خود نشان نداده و وزير خارجه مصر نيز در سفر اخير همتاي يوناني خود به مصر صريحا تاكيد كرده كه هيچ گفت‌وگويي بين قاهره و آنكارا پيرامون تحديد مناطق دريايي انجام نشده است. به نقل از منابع يوناني، دولت مصر متعهد شده در هرگونه مذاكره با تركيه پيرامون تحديد مناطق دريايي، كشورهاي يونان و قبرس نيز مشاركت كند. رسانه‌هاي يوناني مدعي‌اند مصر تمايلي به بهبود روابط با تركيه ندارد و تا زماني كه اردوغان از اخوان حمايت مي‌كند هيچ ظرفيتي براي حصول تفاهم بين مصر و تركيه وجود ندارد. مصري‌ها به مقامات عاليرتبه يونان گفته‌اند اخيرا پيام‌هاي مثبت از سوي آنكارا دريافت شده اما قاهره آن را در راستاي تلاش تركيه براي نشان دادن وجهه‌اي سازنده ارزيابي مي‌كند و تا زماني كه اين پيام‌ها به عمل تبديل نشود، اقدامي انجام نخواهد داد.