آيا روابط بغداد و رياض بعد از 3 دهه تعلل، رونق مي‌گيرد؟
چشم اميد كاظمي به ثروتمندان خليج‌فارس
شهاب شهسواري
مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، عاقبت بعد از يازده ماه از شروع كارش به عنوان نخست‌وزير عراق، نخستين سفر رسمي خود را به عربستان سعودي انجام داد. سفر كاظمي به عربستان سعودي و امارات متحده عربي، از چهارشنبه هفته گذشته شروع شد و بامداد دوشنبه با بازگشت او به بغداد پايان يافت. سفري كه ابتدا قرار بود تابستان پارسال انجام شود، اما به گفته مقام‌هاي بغداد و رياض به دليل كسالت پادشاه عربستان سعودي به تاخير افتاد. تير ماه سال گذشته، زماني كه خبر سفر رسمي مصطفي كاظمي به تهران اعلام شد، رسانه‌ها در پي دريافتن اين موضوع بودند كه نخست‌وزير جديد عراق ابتدا به تهران سفر مي‌كند يا ترجيح مي‌دهد نخست به رياض برود، حتي توالي اين دو سفر، گمانه‌هايي در مورد تلاش كاظمي براي ميانجي‌گري ميان تهران و رياض را هم افزايش داده بود. لغو سفر كاظمي به عربستان در تابستان گذشته به دليل كسالت سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي، آب پاكي را روي همه گمانه‌زني‌ها در مورد اولويت سياست خارجي عراق ميان دو همسايه شرقي و جنوبي و احتمال ميانجي‌گري ميان دو قدرت رقيب منطقه‌اي ريخت. نخستين سفر رسمي نخست‌وزير عراق، عاقبت چهارشنبه هفته گذشته، يازدهم فروردين‌ماه به عربستان سعودي انجام شد. سعودي‌ها با اعزام يك اسكادران جنگنده از كاظمي به محض ورود به آسمان عربستان استقبال كردند.
كاظمي با شليك 21 گلوله توپ در رياض مورد استقبال قرار گرفت و با پرواز نمايشي جنگنده‌هاي سعودي، تصوير پرچم عراق در آسمان رياض نقش بست. وزراي خارجه، كشور، دارايي، نفت، كشاورزي و مسكن عراق در اين سفر، نخست‌وزير را همراهي مي‌كردند. كاظمي سه روز در عربستان و دو روز در امارات متحده عربي حضور داشت و بامداد يكشنبه با دستي پر از وعده سرمايه‌گذاري 6 ميليارد دلاري دو كشور حاشيه خليج‌فارس به بغداد بازگشت.
مقام‌هاي عربستان در سفر هفته گذشته كاظمي به او وعده داده‌اند تا ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي مستقيم رياض در عراق را پنج برابر افزايش دهند و به 2 ميليارد و 600 ميليون دلار در سال برسانند.
سعودي‌ها همچنين از تاسيس يك صندوق مشترك سرمايه‌گذاري به ارزش 3 ميليارد دلار براي پيشبرد پروژه‌هاي مشتركي كه در اين سفر مورد توافق قرار گرفت خبر داده‌اند. در ابوظبي هم در پي رايزني‌هاي كاظمي با مقام‌هاي امارات متحد عربي، توافق شد كه ابوظبي سه ميليارد دلار سرمايه‌گذاري جديد در عراق انجام دهد.
سفر كاظمي به عربستان سعودي در حالي انجام مي‌گيرد كه 6 ماه ديگر قرار است انتخابات سراسري در عراق برگزار شود.
انتخاباتي كه روشن مي‌كند آيا كاظمي توانسته است اعتماد اكثريت شهروندان عراقي را كسب كند و مي‌تواند با كسب اكثريت مطلق كرسي‌هاي پارلمان بار ديگر به مقام نخست‌وزيري برسد يا بار ديگر با تقسيم كرسي‌ها ميان گروه‌هاي متنوع سياسي عراق، شاهد دوره‌اي از فترت و رقابت‌هاي سياسي بي‌پايان ميان جناح‌هاي مختلف سياسي در اين كشور خواهيم بود.
جلب‌نظر عربستان و امارات به عنوان دو قدرت اقتصادي منطقه خليج‌فارس، در شرايطي كه عراق به شدت زير بار مشكلات اقتصادي فرورفته است و با شيوع كرونا روز به روز بيشتر عمق اين مشكلات بيشتر مي‌شود، مي‌تواند گامي در جهت اجراي وعده‌هاي كاظمي براي بهبود شرايط معيشتي عراقي‌ها باشد، هر چند در كنار اين مسائل، همچنان موضوع امنيت و فساد گسترده در حكومت، از مشكلات جدي دولت او است.
بي‌ميلي 30 ساله رياض به آشتي
استقبال گرم محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل پادشاهي عربستان سعودي از مصطفي كاظمي، نمايش آمادگي رياض براي بهبود روابطش با بغداد بعد از سه دهه داشت. حاكمان عراق درست از زمان سقوط حكومت صدام با اشغال نظامي عراق توسط امريكا، همواره براي بهبود روابط با عربستان سعودي تلاش مي‌كردند، اما سعودي‌ها چندان تمايلي به رونق روابط ميان دو كشور نشان نمي‌دادند. يكي از عمده‌ترين نگراني‌هاي رياض، روابط صميمانه بغداد با تهران از زمان سرنگوني صدام بود. همين نگراني‌ها باعث شد تا در طول سال‌هاي گذشته از سرگيري روابط تجاري ميان دو كشور به تاخير بيفتد. هر چند سعودي‌ها همواره از آمادگي براي ازسرگيري روابط با بغداد سخن مي‌گفتند، اما انتخاب ثامر سبهان، به عنوان نخستين سفير سعودي در عراق بعد از 25 سال، نه تنها باعث بهبود روابط دو كشور نشد، بلكه اظهارات تحريك‌آميز و مداخله‌جويانه او در امور عراق باعث بحران در روابط دو كشور شد تا اينكه نهايتا سبهان مجبور به بازگشت از محل ماموريت خود به عربستان شد و تا مدت‌ها جانشيني براي او تعيين نشد.
گذرگاه‌هاي تعطيل مرزي
گذرگاه تجاري عرعر در مرز زميني عراق با عربستان سعودي كه سال 1990 در پي تهاجم نظامي صدام براي اشغال كويت بسته شده بود، در سه دهه گذشته بسته مانده بود و فقط گهگاه براي عبور و مرور اتوبوس‌هاي حجاج عراقي گشوده مي‌شد. اين گذرگاه تا آبان ماه سال گذشته همچنان بسته مانده بود تا اينكه عاقبت رياض به بازگشايي آن رضايت داد. گذرگاه مرزي ديگر ميان دو كشور با نام جميمه همچنان بسته مانده است، با اين حال دولت عراق اعلام آمادگي كرده است كه در صورت همكاري طرف سعودي، گذرگاه جديدي در مرز ميان استان نجف عراق با عربستان تاسيس كند. تابستان سال گذشته با تشكيل شوراي هماهنگي همكاري‌هاي دو كشور، قرار بود همكاري‌هاي سرمايه‌گذاري، پروژه‌هاي صنعتي مشترك و صادرات انرژي ميان دو كشور آغاز شود، اما پس از سفر كاظمي به تهران و بي‌ميلي رياض به انجام سفرش به عربستان سعودي، همكاري‌هاي مشترك تجاري ميان دو كشور عملا معلق مانده بود. مساله اتصال شبكه سراسري برق عراق به عربستان سعودي، يكي از اين پروژه‌هاي معلق بود كه قرار بود تابستان سال گذشته به نتيجه برسد. دولت وقت ايالات متحده امريكا كه وابستگي عراق به واردات برق و گاز طبيعي از ايران براي تامين انرژي الكتريكي اين كشور را يك مانع عمده در مقابل اجراي سياست فشار حداكثري و تحريم كامل ايران مي‌دانست، فشار زيادي به عربستان سعودي وارد كرد تا با اتصال شبكه سراسري برق دو كشور بخشي از نياز عراق به انرژي الكتريكي را تامين كند.
سرمايه‌گذاري با چاشني شكاف مذهبي
موضوع تلاش‌هاي عربستان براي تمركز سرمايه‌گذاري‌ها در استان سني‌نشين انبار در غرب عراق، يكي از مسائل مورد اختلاف در بغداد ميان گروه‌هاي سياسي است. گروه‌هاي سياسي عمدتا شيعه پارلمان عراق، انتخاب استان انبار به عنوان محل اجراي عمده پروژه‌هاي عربستان سعودي را به نوعي تلاش براي تقويت شكاف و اختلاف در خاك عراق تلقي مي‌كنند و از تصويب قراردادهاي مرتبط با پروژه‌هاي سرمايه‌گذاري در استان انبار خودداري مي‌كنند. مساله تلاش عربستان سعودي براي تشديد شكاف‌هاي مذهبي و قبيله‌اي در عراق همواره يكي از نگراني‌هاي عمده گروه‌هاي سياسي در عراق بوده است، به ويژه كه در سال‌هاي گذشته عراقي‌ها احساس مي‌كنند سرزمين‌شان عملا به محل رقابت ميان قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي تبديل شده است.
عربستان سعودي، همواره نسبت به قرابت‌هاي فرهنگي و مذهبي ايران و عراق حساسيت داشته است و اكثريت شيعه عراق و روابط صميمانه آنها با تهران را تهديد براي قدرت خود در منطقه احساس مي‌كند. در طول سال‌هاي گذشته رشد گروه‌هاي تندروي تروريستي در خاك عراق به ويژه داعش به عملكرد عربستان در حمايت از گروه‌هاي شبه‌نظامي و تروريستي وهابي با هدف جلوگيري از افزايش قدرت و نفوذ ايران در منطقه خاورميانه نسبت داده مي‌شود. اين نگراني‌ها باعث شده است تا همچنان نسبت به عملكرد عربستان سعودي در انتخاب مناطق سني‌نشين عراق براي سرمايه‌گذاري، بدبيني‌هايي وجود داشته باشد.
واكنش رهبر جريان صدر به سفر كاظمي
سيد مقتدي صدر، رهبر جريان صدر در توييتي به سفر «مصطفي الكاظمي»، نخست‌وزير عراق به عربستان و امارات واكنش نشان داد. صدر در توييت خود نوشت: روابط گسترده عراق با كشورهاي عربي و سفر الكاظمي به كشورهاي برادر عربستان يا امارات گامي در مسير درست
به شمار مي‌رود، چراكه ما با اين دو كشور تاريخ بسيار طولاني داريم. او با بيان اينكه ما با اين كشورها به آينده‌اي درخشان دست پيدا مي‌كنيم، اظهار داشت: ميان ما و آنها برادري، شراكت و صلح در راستاي منافع كشورهاي‌مان حاكم است. رهبر جريان صدر تصريح كرد: عراق بايد محور صلح در همه منطقه و به خصوص خاورميانه باشد. صدر توييت خود را با هشتگ عراق، عربستان و امارات برادر هستند، به پايان بُرد.