گزارشي از فعاليت‌ها و اظهارنظرهاي مهم تئاتري در هفته‌اي كه گذشت
درياي ناپيدا كرانه
بابك احمدي
هفته‌اي كه پشت سر گذاشتيم براي هنرمندان تئاتر مساوي بود با ادامه نگراني‌ها و بازگشت به فضاي معلق بين زمين و آسمان كرونايي، درعين‌حال دبير جشنواره تئاتر فجر تلاش كرد با خبر «صدور فراخوان اين رويداد تا پايان بهار» بين بعضي جريان‌هايي كه شركت در اين جشنواره هنوز براي‌شان اهميت دارد بارقه‌‌اي از اميد بيافريند. در سوي ديگر پيام دهكردي، بازيگر شناخته شده تئاتر كه با حضور در سريال «گاندو» خبرساز شده بود، در گفت‌وگويي با خبرگزاري مهر مواضع تازه‌اي درباره هنر نمايش بيان كرد؛ اظهاراتي كه بيشتر به صحبت‌هاي يك نماينده مجلس اهل سياست شباهت داشت تا هنرمند تئاتر، مانند اينكه «تفكر جريان نفوذ در تضاد كامل و قطعي با انديشه‌هاي ناب ملي، مذهبي و هويتي ما است.» در همين مدت مدير كانون پرورش فكري كودكان دوباره تغيير كرد و تعدادي از گروه‌هاي نمايشي كه براي اجراي آثار خود آماده مي‌شدند، با تغيير وضعيت تهران از نارنجي به قرمز ناچار شدند بار ديگر عطاي حضور روي صحنه را به لقايش ببخشند. مديركل هنرهاي نمايشي هم به تشريح دلايل پافشاري هنرمندان، رسانه‌ها و مديران بر لزوم ايجاد حريم براي مجموعه تئاترشهر پرداخت. قادر آشنا در مصاحبه‌اي با خبرگزاري ايرنا بار ديگر يادآور شد كه با وجود رفتار توهين‌آميز و خارج از ادب چند منتقد معدود طرح ايجاد حريم، قرار نيست از موضع خود و خواست هنرمندان عقب‌نشيني كند.
بازگشايي تئاترها و اميدي كه نااميد شد
دوازدهم فروردين ماه تئاتر در گروه دوم مشاغل قرار گرفت تا بعد از يك‌سال تعطيلي كامل دل گروه‌هاي هنري، به ويژه فعالان نمايش به روزنه‌اي از اميد خوش باشد. خبرگزاري دولت نوشت «بعد از آغاز فعاليت هنرمندان تئاتر در هفتم فروردين‌ماه مصادف با روز ملي هنرهاي نمايشي در كشور، به فاصله تنها يك روز بار ديگر اعلام شد به‌سبب صعودي شدن شيب ابتلاي ويروس كرونا فعاليت‌هاي نمايشي در كشور و ديگر مشاغل رده سوم تقسيم‌بندي حِرف و پيشه‌ها در شهرهاي نارنجي بار ديگر فعاليت هنرمندان تئاتر به محاق رفت... درحقيقت تئاتر در سال گذشته (۹۹) طبق مصوبه ستاد ملي مقابله با كرونا با قرار گرفتن در گروه مشاغل رده سوم، جزو مشاغل پرخطر شناخته مي‌شد و به‌همين سبب فعاليت هنرمندان اين عرصه طي سال گذشته عموما يا تعطيل بود ، يا به شكل محدود مي‌توانستند در بازه‌هاي زماني مشخص توليدات خود را به مخاطبان ارايه دهند و از اين طريق معيشت خود و خانواده‌شان را تامين كنند.»
اين وضعيت با خروج تئاتر از گروه مشاغل پرخطر به سطح دو تاحدي دستخوش تغيير شد، اما با در نظر گرفتن خيل عظيم سفرهاي نوروزي و بسنده كردن دولت به ارسال پيام هشدار و خواهش و تمنا! قابل پيش‌بيني بود كه اوضاع به زودي دگرگون مي‌شود. كمااينكه مسوولان وزارت بهداشت پيش‌بيني‌هايي كرده بودند و در نهايت اين گونه شد كه شانزدهم فروردين خبر رسيد «در كمتر از يك هفته پس از انتقال سينما و تئاتر به گروه مشاغل ۲ و بازگشايي آنها در شرايط نارنجي، با قرمز شدن وضعيت كرونايي در پايتخت، بار ديگر اين دو صنف با تعطيلي كرونايي مواجه شدند!»
نمايش‌ها و سالن‌هايي كه تعطيل شدند
يك روز پيش با انتشار خبر تعطيلي سالن‌هاي نمايش، تقريبا مي‌توان گفت اكثر سالن‌هاي نمايشي شناخته‌شده پايتخت اعلام كردند تصميم به بازگشايي گرفته‌اند. سالن‌هاي «تماشاخانه ايرانشهر» و «مركز تئاتر مولوي» به اين ترتيب تاريخ‌هاي هفدهم و هجدهم فروردين را به عنوان زمان بازگشايي تعيين كرده بودند. اميرحسين حريري مدير مركز تئاتر مولوي حتي اظهار اميدواري كرده بود «با برطرف شدن محدوديت‌هاي كرونايي، از اوايل ارديبهشت سال ۱۴۰۰ مدرسه تئاتر مولوي فعاليت خود را آغاز كند.» حريري البته اطلاعات چنداني درباره جزييات اين «مدرسه» نگفت. «طبق بازبيني‌هاي انجام‌شده و مجوزهاي صادرشده، از دهه آخر فروردين نيز ميزبان ۲ اثر نمايشي ديگر مي‌شويم.» او سپس بيان كرد «اين اثر نمايشي كه اقتباسي از نمايشنامه «يرما» است با كارگرداني ندا شاهرخي در سالن اصلي مركز تئاتر مولوي اجرا مي‌شود.» البته منظور مدير تئاتر «مولوي» نمايش «شب/ خارجي/ يرما» نوشته فدريكو گارسيا لوركا است كه قرار بود با دراماتورژي، طراحي و كارگرداني نسيم ادبي و ندا شاهرخي از ۱۸ فروردين ساعت ۱۸ در سالن اصلي مركز تئاتر مولوي روي صحنه رود. اين نمايش روايت زني به نام يرما است كه براي آنچه آرزويش را دارد مي‌جنگد و تسليم قضاوت‌هاي جامعه نمي‌شود. در اين نمايش روايت يرما با روايت‌هاي مستند بازيگران از زندگي شخصي خود گره مي‌خورد.
روابط عمومي مجموعه «ايرانشهر» نيز اعلام كرده بود نمايش «هار» به كارگرداني حسين پورياني فر كه نمايش برگزيده بيست و يكمين جشنواره تئاتر دانشگاهي است از ۱۷ فروردين در تماشاخانه ايرانشهر روي صحنه مي‌رود.
مجموعه «تئاتر شهر» روز چهاردهم از برنامه‌هاي جديد رونمايي كرد كه طي آن قرار بود سه نمايش در اين مجموعه روي صحنه روند. «در تالار چهارسو تئاتر موزيكال «جنگ‌و‌صلح» به نويسندگي، طراحي و كارگرداني ميثم يوسفي، «مِرفي» عنوان ديگر نمايش جديد مجموعه تئاتر شهر است كه به نويسندگي سپيده ضيايي و كارگرداني نگين ضيايي از روز يكشنبه پانزدهم فروردين ماه در تالار سايه مجموعه تئاتر شهر پيش روي مخاطبان قرار مي‌گيرد. از روز سه‌شنبه ۱۷ فروردين ماه نيز يك اثر جديد با عنوان نمايش «كنسرت مرگ گرم» به نويسندگي، طراحي و كارگرداني محمدرضا عطايي فر ساعت ۱۸ به مدت زمان ۹۰ دقيقه و قيمت بليت ۴۰ هزار تومان اجراي خود را در تالار قشقايي تئاتر شهر آغاز مي‌كند.» سالن‌هاي غيردولتي برنامه چنداني اعلان نكردند و از تماشاخانه قديمي «سنگلج» و «محراب» خبر چنداني به گوش نرسيد. ظاهرا آنها پيشاپيش متوجه بودند كه تئاتر همچنان قرار نيست شاهد اتفاق و تغيير خاصي باشد. فقط عماد رسولي كارگردان افغانستاني در گفت‌وگويي اعلام كرده بود كه قرار است نمايش «كوه چهل دختر» در تماشاخانه مهرگان به صحنه برود.
واكنش در خور مدير كل به توهين‌كنندگان
اما گفت‌وگوي قادر آشنا، مديركل هنرهاي نمايشي با خبرگزاري ايرنا از جمله اتفاق‌هاي رسانه‌اي مهم هفته‌اي بود كه در آخرين روزش به سر مي‌بريم. او در هفته‌هاي پاياني سال گذشته از سوي جريان رسانه‌اي نزديك به چند عضو شوراي شهر تهران مورد توهين و بي‌احترامي واقع شد كه در واكنش به اين رفتارها اظهار كرد «دوستان و عزيزان نكاتي فرمودند كه نمي‌خواهم جواب بدهم. اگر قصدم از اين گفت‌وگو پاسخ دادن بود آن زمان كه آن فيلم‌ها پخش و توهين‌ها انجام شد پاسخ مي‌دادم. از من خواسته شد كه جواب دهم و شكايت كنم اما گفتم اين كار را نمي‌كنم. من يك تار موي دوستاني كه من را با ترامپ مقايسه كردند و به من توهين كردند را با هزاران ترامپ عوض نمي‌كنم. حاضرهم نيستم به آنها بي‌احترامي كنم. آنها نيز مانند من فرزندان همين مملكت و همين آب‌وخاك و نماينده مردم تهران هستند. اما بهتر اين بود وقتي درباره يك موضوع صحبت مي‌كنيم و نقدي داريم ابتدا با آن افراد به گفت‌وگو بنشينيم.. عضو شوراي سياست‌گذاري جشنواره تئاتر فجر با اشاره به آنكه به هر دليل آن جلسه و گفت‌وگو صورت نگرفت و به جاي آن دو فيلم ساخته شد خاطرنشان كرد: اين از مشكلات كشور است. وقتي‌عادت به گفت‌وگو نداريم و صحبت براي نقد نداريم به همديگر توهين مي‌كنيم. اين عيب كلي است كه بايد برطرف شود. اين فقط آرزوي من است و تمام كساني كه به من توهين كردند را مي‌بخشم و ديگر به آنها اصلا فكر نمي‌كنم.
آشنا در اين ادامه خاطرنشان كرد: بعيد مي‌دانم شوراي شهر در جريان اين بيانيه و اين فيلم‌ها نباشد. چون با آرم شوراي شهر بود. من آدم‌هاي بزرگي را در شوراي شهر مي‌شناسم و مي‌دانم حتي اگر مخالف باشند مرام آنها و روش‌شان توهين كردن نيست بلكه گفت‌وگو است. به اين يقين دارم براي همين بعيد مي‌دانم كه اين اتفاق از طرف شوراي شهر باشد.» ماجراي ايجاد حريم پيرامون مجموعه تئاتر شهر مساله‌اي بود كه در ماه‌هاي پاياني سال از سوي رسانه‌ها مطرح و با حمايت مديران تئاتري و تعدادي از اعضاي باسابقه شوراي شهر با جديت پيگيري شد. در اين ميان معدود افراد منتقد اين طرح بدون ارايه استدلال‌هاي اقناعي و به دليل خالي بودن چنته منطق، به توهين و اتهام‌پراكني عليه مدافعان روي آوردند. از جمله اينها مي‌توان به يكي از فعالان جوان تئاتر اشاره كرد كه رسانه‌ها و خبرنگاران را «اجير شده» و «مواجب‌بگير» توصيف كرد. در سوي ديگر يك فايل تصويري با نشان شوراي شهر تهران توليد شد كه مديركل هنرهاي نمايشي ايران را با رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده امريكا مقايسه كرد. رياست شورا و ديگر اعضاي اين نهاد همچنان در قبال رفتار ناشايست صورت‌گرفته سكوت پيشه كرده‌اند.
يك ايراني عضو كميته اجرايي «اسيتژ» بين‌المللي
كنار انواع خبرهاي منفي اما اتفاق‌هاي خوشايندي نيز در عرصه هنرهاي نمايشي ايران رخ داد. با معرفي مركز ملي اسيتژ بين‌المللي مينووش رحيميان عضو فعال مركز ملي اسيتژ ايران به عنوان يكي از اعضاي اصلي كميته اجرايي اسيتژ بين‌الملل (سازمان جهاني تئاتر براي كودك و نوجوان) انتخاب شد. به گزارش خبرگزاري مهر به نقل از اداره كل روابط عمومي و امور بين‌الملل كانون، از ميان ۲۱ نامزد از كشورهاي آرژانتين، مغولستان، هلند، روسيه، بلژيك، ايتاليا، انگلستان، آلمان، پاكستان، كره، نروژ، برزيل، آفريقاي‌جنوبي، اسپانيا، ژاپن، امريكا، ايران، فرانسه، شيلي و نيجريه، ۱۳ نفر به عنوان اعضاي كميته اجرايي اسيتژ بين‌الملل براي سال‌هاي ۲۰۲4-۲۰۲1 انتخاب شدند كه نام مينووش رحيميان در ميان آنها به چشم مي‌خورد. اسيتژ بين‌الملل هر ۳ سال يك‌بار كنگره جهاني و مجمع عمومي خود را براي تعيين رييس، دبيركل، نايب رييس، كميته اجرايي خزانه‌دار و ... بر اساس راي‌گيري اعضاي اين انجمن بين‌المللي تئاتر كودك و نوجوان در كشورهاي مختلف برگزار مي‌كند. بعد از كنگره ۲۰۱۷ در آفريقاي جنوبي قرار بر اين بود كه بيستمين كنگره در سال ۲۰۲۰ و در ژاپن برگزار شود ولي به دليل همه‌گيري ويروس كوويد-۱۹ اين برنامه در ماه مارس ۲۰۲۱ (۲ تا ۱۲ فروردين ۱۴۰۰) در ژاپن به صورت مجازي به اجرا درآمد. پاييز سال گذشته و به‌دنبال رايزني‌هاي اسيتژ ايران و شركت در معرفي نامزدهاي مراكز ملي در انتخابات كميته اجرايي، مينووش رحيميان به عنوان نامزد اسيتژ ايران معرفي شد و توانست با ۹۶ راي يكي از برگزيدگان اين انتخابات شود.
كانون پرورش فكري همچنان روي هوا
«كانون پرورش فكري كودكان و نوجوان» فرازونشيب‌هاي گوناگوني تجربه كرده و ديگر از خروجي قابل توجه دهه ابتدايي فعاليتش خبري نيست. سال ۹۶ فاضل نظري معاونت سابق هنري حوزه هنري به سمت مديرعامل كانون منصوب شد ولي در روزهاي اخير خبر بركناري او روي خروجي رسانه‌ها قرار گرفت. نظري سپس با تاييد خبر رفتنش از كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان بر ضرورت تعيين تكليف اعضاي هيات مديره اين مجموعه تاكيد كرد و در گفت‌وگويي با روابط عمومي مجموعه زير نظر خودش كه بيشتر به مقاومت در برابر بركناري شباهت داشت بيان كرد «فرهنگ و هنر و ادبيات براي اين بنده به مثابه سرزمين مادري است و خود را سرباز اين عرصه مي‌دانم و در حال حاضر به لحاظ اخلاقي، شرعي و قانوني وظيفه خود مي‌دانم تا انتخاب مديرعامل جديد براي كانون در اين مجموعه ايفاي نقش كنم تا حاشيه‌اي ايجاد نشود.» اين درحالي است كه تمامي فعاليت فرهنگي هنري به واسطه شيوع كرونا و تعطيلي مجموعه‌ها به حالت تعليق درآمده است. ضمن اينكه فعاليت‌هاي كانون در دو دهه اخير جايگاه اصلي خود بين گستره فعاليت‌هاي فرهنگي كشور را از دست داده است. اين مجموعه بدون برنامه مدون و روشن پيش مي‌رود و به قولي همچنان روي هوا است.
البته كانون پرورش فكري در جريان شيوع ويروس كرونا فعاليت‌هايي داشت و بارگزاري آنلاين بعضي نمايش‌هاي توليدشده زير نظر اين مجموعه فرهنگي، از جمله آنها به شمار مي‌رود. روابط عمومي كانون خبر داد، نمايش كاغذي «آي تك» كه از توليدات سال ۱۳۹۸ مركز توليد تئاتر و تئاتر عروسكي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان است از روز چهارشنبه ۱۸ فروردين ۱۴۰۰ در پايگاه مجازي كانون به نشاني th.kpf.ir به نمايش گذاشته خواهد شد.
اين نمايش ماجراي پرنسس خودخواه، لج‌باز و زياده‌خواهي به نام «آي تك» است كه هر چيزي را مي‌بيند، مي‌خواهد. پدرش (پادشاه) همه تلاشش را مي‌كند تا او را هميشه راضي نگه دارد. اما يك شب «آي تك» با ديدن نور زيباي ماه، آن را مي‌خواهد. اما هيچ‌كس نمي‌تواند خواسته او را برآورده كند. در اين ميان ياشار، نوه نديمه قصر و همبازي «آي تك» تلاش مي‌كند او را از خواسته غيرمنطقي‌اش باز دارد. تا اينكه ...
در اين نمايش كه به شيوه تئاتر كاغذي توليد شده است، محمدتقي اسماعيلي مشاور و سرپرست گروه است. يلدا يوسفيان به عنوان بازيگر و بازي‌دهنده، فاطمه برمال و ليلا نظمي به عنوان طراح دكور و عروسك و پري‌ناز ستونه به عنوان شاعر حضور داشتند.
پيام دهكردي و عوالم خفيه
بازيگر شناخته شده تئاتر چندسالي است آگاهانه از زندگي در پايتخت فاصله گرفته است. او ابتدا تلاش كرد فضاي آموزشي و تربيت بازيگر را به شهر لاهيجان منتقل كند و همزمان تا حد زيادي از آلودگي‌هاي متعدد تهران دور بماند. پيام دهكردي در اين مدت بيش از گذشته مشغول غور دروني و تجربه عوالم تازه روحي و شخصيتي به نظر مي‌رسد. با اينكه در دهه‌هاي گذشته بيشتر در تئاتر فعال بود، اما حالا فعال بودن را طور ديگري معنا مي‌كند « در نوع نگاه من تئاتر تبديل به يك كنش و كنش كاربردي مي‌شود. با اين منظر سوار شدن بر آن موتور كه جرياني شبه پرفورمنس دارد» و به بازي در سريال‌ها نيز گوش چشمي نشان مي‌دهد؛ حتي اگر آن سريال حواشي خاصي برايش به دنبال بياورد!
اين بازيگر در گفت‌وگويي با خبرگزاري مهر تا حدي از روحيات تازه‌اش پرده برداشت. «به عنوان مسوولان و تصميم گيرندگان، هنرمندان و همه ما در يك گناه دسته‌جمعي سهيم هستيم. در اين شرايط جريان نفوذ كار عملياتي خود را اجرايي و تفكر خود را پياده مي‌كند. تفكر جريان نفوذ در تضاد كامل و قطعي با انديشه‌هاي ناب ملي، مذهبي و هويتي ما است. جريان نفوذ ذره‌اي دغدغه اين وطن را ندارد، دغدغه فروپاشي اين وطن را دارد ولي دغدغه انسجام و يكپارچگي‌اش را ندارد. وقتي ما كاري انجام نمي‌دهيم ديگران براي ما محتوا، رسانه، سريال، فيلم و موسيقي توليد مي‌كنند و جريان نفوذ در بسته‌هاي زيباي هنر كه روي جامعه تاثيرگذار است كار خود را عملياتي مي‌كند. پس از آن ما شاهد اين معضل مي‌شويم كه زبان فارسي در سطح جامعه كمرنگ مي‌شود و از هر ۱۰ كلمه نيمي از كلمات انگليسي مي‌شوند، زبان بدن جامعه تبديل به زبان بدن خارجي‌ها مي‌شود، ديگر كسي موسيقي ملي را دوست ندارد و محتواي آثار به سمت خشونت، انزوا و مسائل جنسي حركت مي‌كند. اينها نشأت گرفته از كلاس‌ها، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌هايي است كه جريان نفوذ از طريق رسانه، فيلم، سريال و موسيقي‌اي كه براي ما تاسيس كرده و ما ناخودآگاه در آنها تحصيل كرده‌ايم.»
بازيگر نمايش‌هايي چون «كرگدن» به كارگرداني وحيد رهباني و «بحرالغرائب» كاري از آتيلا پسياني البته در كنار اظهارنظرهايش با ادبياتي نزديك به ادبيات جاري، يادآوري كرد كه اگر در برابر جريان‌هاي فرهنگي و هنري موانع ايجاد نمي‌شد، امروز شاهد وضعيت فرهنگي متفاوتي بوديم. صحبت‌هايي كه احتمالا گوش مسوولان از آنها پر است و اميدي نيست توجه خاصي جلب كند. «ما مي‌توانستيم به جاي مقابله كردن با موسيقي رپ، تلفيقي و راك به گونه‌اي برخورد كنيم كه محتواي مناسب جامعه‌مان توسط اين موسيقي‌ها توليد شوند اما با رفتار قهرآميز خود كاري كرديم كه به غير از تعداد انگشت شماري، اكثر محتواها بر خلاف ارزش‌هاي فرهنگي جامعه و خانواده ما توليد شوند.»