آينده نيروهاي امريكايي در افغانستان همچنان مبهم است
بايدن در دوراهي ماندن يا رفتن
شهاب شهسواري
سه هفته مانده به ضرب‌الاجل عقب‌نشيني نظاميان امريكايي از خاك افغانستان بر اساس توافقي كه اواخر سال 1398ميان دولت پيشين ايالات متحده امريكا و طالبان منعقد شد، همچنان دورنماي اجراي اين وعده در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. به نوشته رسانه‌هاي امريكايي، دولت امريكا هنوز تصميم قطعي خود را براي اجراي وعده عقب‌نشيني از خاك افغانستان نگرفته است. از يك سو نزديك شدن به موعد مقرر براي عقب‌نشيني و عدم اقدام اساسي براي خروج تجهيزات و نفرات باقي مانده، باعث شده است كه اساسا اراده دولت امريكا براي اجراي اين عقب‌نشيني مورد ترديد قرار بگيرد. برخي مقام‌هاي پنتاگون از بررسي طرحي براي تمديد شش‌ماهه حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان خبر داده‌اند، اما واشنگتن هنوز رسما اين تصميم را هم تاييد نكرده است. قرار است نمايندگان دولت افغانستان و هياتي از طالبان آخر هفته جاري در استانبول با يكديگر ديدار كنند. پيشنهاد برگزاري اين نشست دوماه پيش در كنار يك طرح صلح پيشنهادي از سوي وزير خارجه امريكا براي مقام‌هاي دولت افغانستان ارسال شده‌بود. به رغم لحن هشدارآميز نامه وزير خارجه ايالات متحده امريكا به رييس‌جمهور و رييس شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان و تشويق آنها به امضاي يك توافق آتش‌بس و صلح فوري با طالبان، هنوز درگيري‌ها در سراسر افغانستان ادامه دارد و دورنمايي براي همكاري و توافق ميان گروه شبه‌نظامي طالبان با دولت مركزي افغانستان ايجاد نشده است. پيشنهاد وزير خارجه امريكا براي يك آتش‌بس فوري در افغانستان، واپسين تلاش امريكا براي اجراي فوري وعده عقب‌نشيني از خاك افغانستان بود. به نوشته رسانه‌هاي افغانستان، تاريخ نشست استانبول هنوز قطعي نشده است اما در صورت فراهم شدن همه زمينه‌ها، قرار است كه روز جمعه اولين جلسه نشست طالبان و دولت افغانستان در استانبول برگزار شود. به نوشته طلوع نيوز، زلمي خليل‌زاد، فرستاده ويژه وزير خارجه امريكا در امور افغانستان در حال گفت‌وگو و رايزني با هيات‌هاي افغانستان و طالبان در مورد جزييات نشست پيش رو است. يك مقام ارشد وزارت خارجه امريكا روز پنجشنبه در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است كه نشست استانبول يك فرآيند موازي با فرآيند گفت‌وگوهاي دوحه در قطر نيست. فرآيند گفت‌وگوهاي دوحه، 9ماه بعد از امضاي معاهده دوستي دولت ايالات متحده امريكا با گروه شبه‌نظامي طالبان به ابتكار دولت پيشين امريكا آغاز شد، اما بعد از 7ماه نشست، هنوز هيات‌هاي طالبان و دولت افغانستان نتوانسته‌اند به يك دستور كار مشخص براي پيشبرد و به نتيجه رساندن مذاكرات دست پيدا كنند. ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه ايالات متحده گفته است كه نشست استانبول «مكمل گفت‌وگوهاي دوحه» محسوب مي‌شود و به معناي جايگزين آن نيست. وي تاكيد كرد: «هدف ما اين است كه به مقام‌هاي افغان براي رسيدن به صلح كمك كنيم.»
طرح صلح جامع
هفته گذشته، اشرف غني رييس‌جمهور افغانستان طرحي را به عنوان طرح صلح پيشنهادي براي افغانستان ارايه داد. در اين طرح پيشنهاد شده است كه يك انتخابات زودهنگام تحت نظارت دولت او در شش ماه آينده براي انتخاب رييس‌جمهور بعد با مشاركت طالبان برگزار شود. او همچنين خواستار تشكيل لويي جرگه براي بازنگري در قانون اساسي افغانستان و همچنين ايجاد ساز و كاري براي ادغام شبه‌نظاميان وابسته به طالبان در نيروهاي مسلح افغانستان شده است. طالبان حاضر به پذيرش محتواي طرح پيشنهادي غني نشده است. طرح صلح اشرف غني در كنار طرح پيشنهادي دولت امريكا و چندين طرح پيشنهادي ديگر كه در ماه‌هاي اخير از سوي گروه‌هاي سياسي و شخصيت‌هاي افغان پيشنهاد شده ، در طول روزهاي گذشته در دستور كار شوراي عالي آشتي ملي افغانستان قرار داشت. روز پنجشنبه شوراي عالي آشتي ملي افغانستان، بعد از برگزاري 5جلسه اعلام كرد كه تمامي طرح‌هاي صلح پيشنهادي از سوي گروه‌هاي سياسي و مقام‌هاي ارشد حكومتي را بررسي كرده و بر اساس نتيجه مباحث، طرحي جامع و همه‌شمول از مجموع 25طرحي كه در نشست‌هاي اين شورا بررسي شده است براي بررسي در نشست استانبول در اختيار هيات اعزامي دولت افغانستان قرار خواهد داد. محمد يونس قانوني، معاون پيشين رييس‌جمهور و رييس شوراي عالي آشتي ملي افغانستان اعلام كرده است كه در طول نشست‌هاي اين شورا، با حضور نمايندگان گروه‌هاي سياسي، جامعه مدني، رسانه‌ها، دولت و شهروندان عادي، 25طرح، از جمله طرح پيشنهادي از سوي دولت اشرف غني، مورد بررسي قرار گرفته است و نتايج اين جلسات به عنوان يك طرح پيشنهادي جامع صلح به هيات اعزامي افغانستان در نشست استانبول ارايه خواهد شد.
غني؛ اصلي‌ترين مخالف دولت موقت
در حالي كه پيشنهاد تشكيل يك دولت انتقالي در افغانستان براي برگزاري انتخابات جديد با مشاركت طالبان، در ماه‌هاي گذشته هواداران زيادي در ميان سياستمداران افغانستان پيدا كرده است و در طرح پيشنهادي دولت امريكا براي آتش‌بس فوري در افغانستان هم مورد اشاره قرار گرفته است، اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان همچنان با اين پيشنهاد مخالفت مي‌كند. چهارشنبه شب گذشته، اشرف غني در نشستي با عنوان «چارچوب براي نقشه راه صلح» تاكيد كرد كه دولتش آمادگي دارد انتخابات زودهنگام برگزار كند و حتي پيشنهاد داد اگر طالبان نگران شكست در انتخابات است، خودش شخصا براي انتخابات بعدي نامزد نشود. طالبان با استمرار رياست‌جمهوري غني در هر حالتي مخالف است و دولت او را دولت دست‌نشانده اشغالگران معرفي مي‌كند، آنها تاكيد مي‌كنند كه در انتخاباتي تحت نظارت اين دولت مشاركت نمي‌كنند. غني تاكنون بارها اعلام كرده است كه فقط در صورت برگزاري انتخابات سراسري، قدرت را به يك رييس‌جمهور منتخب واگذار خواهد كرد و حاضر به كناره‌گيري به نفع يك دولت موقت نيست. غني در سخنراني خود تاكيد كرد: «اقتدار ملي بايد به گونه مشروع و بر اساس اراده مردم تحويل داده شود و بدون انتخابات مشروعيت زير سوال قرار مي‌گيرد.» رييس‌جمهور افغانستان بدون اشاره به نام كشوري خاص تاكيد كرد: «از بيرون كسي نمي‌تواند قانون اساسي افغانستان را تغيير دهد يا زعيم آينده افغانستان را تعيين كند.» وي در اين سخنراني خبر داد كه دولت افغانستان براي مشاركت در نشست پيشنهادي امريكا در استانبول، آمادگي كامل دارد و قرار است كه در طول اين هفته، پيش از اعزام هيات دولت افغانستان به اين نشست با زلمي خليل‌زاد، فرستاده ويژه وزير خارجه امريكا در امور افغانستان، در مورد اهداف اين نشست رايزني كند.
نارضايتي فرماندهان نظامي امريكا از «دو دلي» بايدن
يك مقام ارشد نظامي پيشين در گفت‌وگو با شبكه خبري ان‌بي‌سي امريكا مي‌گويد كه فرماندهان ارشد نظامي امريكا نسبت به ناتواني رييس‌جمهور جديد براي تصميم‌گيري در مورد آينده نظاميان امريكايي در افغانستان ناخرسند هستند. اين مقام پيشين امريكايي معتقد است كه رييس‌جمهور امريكا در مورد افغانستان «دو دل» است. او به شبكه ان‌بي‌سي گفته است: «فرماندهان مي‌گويد رييس‌جمهور يا بايد تصميم بگيرد كه به ضرب‌الاجل يكم ماه مه براي عقب‌نشيني كامل احترام بگذارد، يا اينكه به روشني مشخص كند اگر قرار است بعد از دو دهه جنگ افغانستان ادامه پيدا كند، دقيقا مسووليت نظاميان امريكايي در خاك افغانستان چيست.» با اين حال مقام‌هاي وزارت خارجه و دفاع امريكا تاكيد مي‌كنند كه بايد فرصت كافي در اختيار دولت بايدن قرار داده‌شود تا بتواند يك تصميم صحيح در مورد آينده نيروهاي امريكايي در افغانستان اتخاذ كند. بايدن در يكي از سخنراني‌هاي خود، تلويحا تاييد كرد كه قصد ندارد دقيقا در ضرب‌الاجل يكم ماه مه، نظاميان امريكايي را از افغانستان خارج كند، اما توضيح نداد كه برنامه دقيق واشنگتن براي خروج يا ماندن در افغانستان چگونه است. بايدن گفت: «خيلي سخت است كه به ضرب‌الاجل يكم ماه مه برسيم. به لحاظ تاكتيكي مشكل است كه بتوانيم نيروهاي‌مان را خارج كنيم. اگر قرار باشد كه افغانستان را ترك كنيم، اين كار را به شكل ايمن و منظم انجام خواهيم داد.» بسياري از كارشناسان نظامي امريكايي استدلال مي‌كنند كه ترك كامل خاك افغانستان در شرايطي كه طالبان در نبرد دست بالا دارد و دولت افغانستان نيز در وضعيت نامناسب و شكننده‌اي است، ريسك از دست رفتن تمام دستاوردهاي امريكا در طول 20سال جنگ افغانستان را افزايش دهد. در حالي كه به نوشته پايگاه خبري شبكه تلويزيوني ان‌بي‌سي امريكا بسياري از سران نظامي اين كشور، نسبت به فقدان تصميم جدي از سوي كاخ سفيد اظهار نگراني مي‌كنند، اما به گفته سخنگوي پنتاگون، وزير دفاع، لويد آستين، چندان نسبت به اين موضوع نگران نيست و از اينكه فرصت كافي به او و تيمش براي مرور و بررسي روند عقب‌نشيني از افغانستان داده‌شده است، رضايت دارد.
باقي ماندن هميشگي
برخلاف دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا، جو بايدن، هرگز هوادار خروج همه نيروهاي امريكايي از خاك افغانستان نبود. او در دوران معاونت رياست‌جمهوري بين سال‌هاي 2009تا 2017 هم بر اين ايده تاكيد داشت كه بايد بخش كوچكي از نظاميان امريكايي در قالب نيروهاي مبارزه با تروريسم در خاك افغانستان باقي بمانند. در برابر اين ايده، رييس‌جمهور قبلي كه توافق عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي از خاك افغانستان را امضا كرده‌بود، از ابتدا با شعار پايان به جنگ‌هاي بي‌پايان و بازگرداندن سربازان به خانه روي كار آمده‌بود. در حال حاضر تعداد نيروهاي باقي مانده امريكايي در خاك افغانستان، 2500نفر است؛ عددي كه تقريبا مشابه رقم پيشنهادي جو بايدن در دوران معاونت باراك اوباما، براي باقي ماندن نيروهاي عمليات ضدتروريسم در افغانستان است. گفته مي‌شود كه در طول جلسات هفته‌هاي گذشته ميان رييس‌جمهور امريكا و اعضاي تيم امنيت ملي، او همچنان بر همين ايده براي باقي ماندن هميشگي بخشي از نيروهاي نظامي امريكا در افغانستان تاكيد داشته است، موضعي كه باعث مي‌شود، عملا بعد از 14ماه ديگر اثري از توافق دولت پيشين امريكا با طالبان باقي نماند.