كناره‌گيري رائول كاسترو از مقام دبيركلي حزب كمونيست كوبا به نفع جوانان «پرشور و ضدامپرياليست»
انقلابي بازنشسته
كاسترو: به آينده سرزمين مادري ايمان دارم
محمدحسين لطف‌الهي
62 سال پس از پيروزي انقلابي كه از كوه‌هاي سيه‌را ماسترا آغاز شد و سراسر جهان را تحت تاثير قرار داد، رائول كاسترو يكي از رهبران اين انقلاب از دبيركلي حزب كمونيست كناره‌گيري كرد تا آينده را به «جواناني پرشور و سرشار از روحيه ضد امپرياليستي» واگذار كند.
كاسترو 89 ساله كه كناره‌گيري‌اش از قدرت به دليل كهولت سن و بيماري قابل پيش‌بيني بود، جمعه شب به وقت محلي در افتتاحيه كنگره حزب كمونيست كوبا از باورش به مردم اين كشور سخن گفت و تاكيد كرد همچنان بر عقايد انقلابي خويش استوار است: «به ذات قوي و مثال‌زدني و معرفت هموطنانم باور دارم. تا زماني كه زنده‌ام آماده هستم تا از سرزمين پدري، انقلاب و سوسياليسم دفاع كنم.» كاسترو در اين سخنراني پرشور تصريح كرد در حالي بازنشسته مي‌شود كه باور دارد «رسالت خود را انجام داده و به آينده سرزمين مادري اطمينان دارد.»
رائول كاسترو در سخنراني خداحافظي جايگزيني را براي خود معرفي نكرد، اما انتظار مي‌رود كنگره اين حزب، مقام «دبير اولي» حزب كمونيست را كه مهم‌ترين مقام در كوبا محسوب مي‌شود، به ميگل داياز‌كانل، رييس‌جمهور كنوني اين كشور واگذار كند. از 1959 و پس از پيروزي انقلاب در كوبا، فيدل كاسترو رهبر انقلاب تا سال 2011 به عنوان بالاترين مقام در حزب كمونيست كوبا شناخته مي‌شد و از سال 2011 اين رائول كاسترو برادر كوچك‌تر او بود كه اين مقام را عهده‌دار شد. ناظران معتقدند به‌رغم پايبندي نسل جديد رهبران حزب كمونيست كوبا به «انقلاب»، واگذاري قدرت به آنها زمينه‌ساز تغييرات زيادي در اين كشور امريكاي لاتين خواهد شد.
ان‌بي‌سي نيوز نوشته است كه رائول كاسترو «در سال 2018 گفته بود انتظار دارد ميگل داياز‌كانل پس از كناره‌گيري او از قدرت در سال 2021، جايش را پر كند و اكنون ميگل داياز‌كانل جدي‌ترين گزينه براي ايفاي نقش به عنوان دبير اول حزب است.» داياز 60 ساله در حال حاضر دوره 5 ساله اول رياست‌جمهوري خود را سپري مي‌كند. براساس گزارش اين شبكه خبري، بسياري از تحليلگران بر اين باورند كه به‌رغم كناره‌گيري كاسترو، او تا زمان مرگ همچنان به عنوان مهم‌ترين و تاثيرگذارترين شخصيت سياسي در كوبا ايفاي نقش خواهد كرد.
به گزارش بي‌بي‌سي، رائول يكي از طراحان اصلي حمله ناموفق سال ۱۹۵۳ به پايگاه نظامي مونكادا در سانتياگو د كوبا بود كه طي آن او و فيدل كاسترو قصد داشتند حكومت ژنرال باتيستا را سرنگون كنند. در پي اين حمله چريكي او بازداشت و به تحمل ۱۳ سال زندان محكوم شد اما با مشمول عفو شدن در سال ۱۹۵۵ از زندان آزاد و به جاي آن به مكزيك تبعيد شد. آنجا بود كه رائول با ارنستو چه‌گوارا آشنا شد و او را به برادر خود فيدل معرفي كرد. به اين لحاظ، رائول را مي‌توان يكي از معماران اصلي انقلاب كوبا دانست.
بحران اقتصادي و تحريم‌هاي امريكا
كوبا به عنوان يكي از آخرين كشورها در جهان كه داراي حكومتي كمونيستي هستند، اين روزها مشكلات بسياري را تجربه مي‌كند. اقتصاد اين كشور به دليل شيوع پاندمي مرگبار كرونا با افت 11 درصدي نسبت به سال 2019 روبه‌رو شده و تحريم‌هاي ايالات متحده وضعيت زندگي را براي شهروندان كوبايي بسيار سخت كرده است. همزمان با فشارهاي اقتصادي وحشتناكي كه از سوي امريكا بر اين كشور وارد مي‌شود، ونزوئلا به عنوان يكي از نزديك‌ترين متحدان منطقه‌اي كوبا نيز با بحران اقتصادي روبه‌رو شده و مانند سابق توانايي كمك به هاوانا براي عبور از چالش‌هاي اقتصادي را ندارد. بر اساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، دولت كوبا در حال حاضر دسترسي بسيار محدودي به ارزهاي رايج نظير دلار و يورو دارد و اين امر سبب شده كه هاوانا با مشكلات بسياري در تامين نيازهاي اساسي شهروندان كوبايي از جمله غذا و دارو مواجه شود.
جو بايدن در طول رقابت‌هاي انتخاباتي سال 2020 وعده داده بود كه برخي سياست‌هاي دولت امريكا در قبال كوبا را تغيير دهد. او به مساله مهاجران و همچنين فشارهاي اقتصادي به عنوان دو سياستي كه نياز است تغيير كنند، اشاره مي‌كرد و معتقد بود سياست‌هاي دولت دونالد ترامپ در قبال هاوانا موثر و كارآمد نبوده‌اند. اكنون اما از اظهارات مقامات ارشد كابينه بايدن و برخي ديپلمات‌ها در وزارت خارجه اين كشور اين‌گونه بر مي‌آيد كه مساله كوبا براي كاخ سفيد يك اولويت نيست و دست‌كم در كوتاه‌مدت نبايد چشم انتظار تغييراتي اساسي در سياست واشنگتن در قبال اين كشور امريكاي لاتين بود. خوان گونزالس، دستيار رييس‌جمهور امريكا و از اعضاي شوراي امنيت ملي اين كشور چندي پيش در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌ان در اين باره گفت: «در موضوع كوبا سياست‌هاي دولت بايدن تفاوت‌هاي زيادي با سياست‌هاي دولت اوباما خواهد داشت. مساله زمان تغييرات زيادي را ايجاد كرده و به عقيده من فضاي سياسي بسته‌تر شده، چراكه دولت كوبا حاضر نيست به تعهداتش عمل كند.» او همچنين شرايط زندگي مردم كوبا به ويژه در حوزه آزادي بيان و دموكراسي را بسيار سخت توصيف كرد و افزود كه اكنون شرايط «حتي از وضعيتي كه در دوره رياست‌جمهوري بوش، در كوبا شاهدش بوديم بدتر است.» در مقابل كارشناسان نزديك به جريان ترقي‌خواه در حزب دموكرات معتقدند كه تحريم سياستي مناسب براي وادار كردن هاوانا به تغيير رفتار نيست و آسيب اين سياست به شهروندان عادي باعث مي‌شود كه اجراي آن در تناقض با حقوق بشر باشد. در سال 2014، باراك اوباما به عنوان رييس‌جمهور وقت ايالات متحده فرآيند عادي‌سازي روابط با كوبا را آغاز كرد و بعدتر در سفري به هاوانا با رائول كاسترو ديدار داشت. در سال 2017 و همزمان با آغاز به كار دولت ترامپ، واشنگتن سياست خود را تغيير داد و با اعمال تحريم‌هايي بي‌سابقه عليه كوبا اعلام كرد كه تا زمان تغيير رفتار هاوانا به اجراي اين تحريم‌ها ادامه خواهد داد.
چشم‌انداز اصلاحات اقتصادي
به‌رغم اينكه با توجه به ادامه‌دار بودن تحريم‌هاي امريكا دست‌كم در كوتاه‌مدت، انتظار زيادي از دولت پيرامون گشايش اقتصادي وجود ندارد، گروهي از كارشناسان خوشبينند كه تغييرات سياسي نظير كناره‌گيري رهبران مسن و روي كارآمدن رهبران جوان‌تري كه به نسل پس از انقلاب كوبا تعلق دارند، زمينه را براي اصلاحات اقتصادي در اين كشور فراهم كند.
آرتورو لوپز لوي، استاد دانشگاه كاليفرنيا در اين باره مي‌گويد: «به احتمال بسيار، زماني كه شيوع پاندمي فروكش كند و چشم‌انداز مهار آن پديدار شود شاهد اجراي اصلاحات اقتصادي در كوبا خواهيم بود.» به گفته او، رهبران جديد كه مشروعيت‌شان را از مبارزات انقلابي دهه 1950 نمي‌گيرند خود را نيازمند كارنامه‌اي قابل قبول در حوزه اداره كشور مي‌دانند و از همين‌رو مترصد فرصتي هستند تا با اعمال اصلاحات اقتصادي شرايط را اندكي بهبود بخشند. اين استاد دانشگاه معتقد است، رهبران كوبا به دنبال راهي خواهند بود كه بدون اعطاي آزادي‌هاي سياسي جدي، رضايت شهروندان را جلب كنند.
فابيو فرناندز، استاد دانشگاه هاوانا نيز تاكيد دارد «حزب كمونيست بايد به وعده‌هاي خود به ويژه در خصوص اصلاحات اقتصادي عمل كند و در حوزه سياسي بدون اينكه سيستم سياسي سوسياليستي تحت تاثير قرار گيرد، ايجاد فضاي باز سياسي را در دستور كار خود قرار دهد.»