تينا جلالي
بعد از ماه‌ها تعطيلي، سينماي ايران سال 1400 را با اكران چند فيلم شاخص از فيلمسازان شناخته شده‌اي همچون مجيدي و كيميايي شروع كرده بود. گيشه (هر چند كم) تا حدودي جان گرفته بود و مخاطبان رفته‌رفته جذب سالن‌هاي سينما مي‌شدند؛ همه چيز رنگ اميدوارانه به خود گرفته بود تا اينكه دوباره كرونا مثل اجل معلق از راه رسيد و همه برنامه‌ها را نقش بر آب كرد و حالا دو هفته‌اي از تعطيلي مراكز فرهنگي و هنري و سينماها مي‌گذرد. با اخبار نگران‌كننده‌اي هم كه هر روز از شيوع پاندمي منتشر مي‌شود حداقل در مورد بازگشايي سالن‌هاي سينما وضعيت مشخصي وجود ندارد. درباره وضعيت امروز سينما و مشخصا ساماندهي شبكه اكران آنلاين كه مي‌تواند جايگزيني براي نمايش فيلم‌ها باشد با همايون اسعديان فيلمساز، عضو شوراي پروانه ساخت گفت‌وگويي انجام داديم كه پيش روي شماست.
جناب اسعديان در يك‌سال اخير كشور با مشكلات زيادي دست و پنجه نرم كرده و تداوم اين ناملايمات و گرفتاري‌ها (از جنبه‌هاي گوناگون) به امسال كشيده شده و گويا همچنان ادامه دارد. واقع‌بينانه بخواهيم نگاه كنيم حجم نگراني‌ها و استرس‌هايي كه پاندمي تحميل مي‌كند به قدري زياد است كه عرصه بر خيلي از ما تنگ شده است. در وهله اول به عنوان يك شهروند بفرماييد چه تحليلي از شرايط موجود داريد؟
آنچه مسلم است اينكه بشريت از اين دست مصيبت‌ها زياد از سر گذرانده است اگرچه براي ما اين معضل (كرونا) ناآشنا بوده؛ اما تاريخ از اين دست مصايب زياد به خود ديده؛ از مرض «طاعون» و «وبا» گرفته تا نزديك‌ترين فاجعه كه به بيماري «آنفلوآنزا» مربوط مي‌شود كه اوايل قرن بيست در جهان شيوع پيدا كرد و باعث شد ميليون‌ها نفر به كام مرگ كشانده شوند. آنچه به نظر من اهميت دارد اينكه كرونا باعث شد ما نگاه جدي‌تري به اطراف‌مان داشته باشيم و در مقام جبران اشتباهات‌مان برآييم. به نظرم اين بلا باعث شد ما تمرين صبر و استقامت كنيم و ياد بگيريم چگونه بر مشكلات غلبه كنيم.
از گذر اين حادثه، سينما يكي از مشاغلي است كه لطمه بسيار ديده است.
اجازه دهيد كمي مشكلات و لطمات را فراتر ببينيم. كرونا به مشاغل بسياري آسيب رسانده و خيلي از كسبه بابت اينكه كارشان از رونق افتاده لطمات جدي ديده‌اند. اما از طرفي كرونا باعث رونق خيلي از حرفه‌ها هم شد. شما ببينيد سرويس‌هاي فيلم آمازون و نتفليكس با شيوع بيماري كرونا چه رونقي پيدا كردند يا در ايران پلتفرم‌هاي پخش آنلاين فيلم با چه پيشرفتي كارشان را پي مي‌گيرند. ولي خب از آن طرف؛ تالارهاي پذيرايي، رستوران‌ها، كافي‌شاپ‌ها و... دچار خسارت‌هاي هنگفتي شدند. به نظرم ما با يك پديده روبه‌رو شديم كه هم براي ما جديد بود و هم ما را در زمينه‌هاي مختلف به خود آگاهي رساند. چندي پيش مقاله‌اي مي‌خواندم كه توسط شخص جامعه‌شناسي نوشته شده بود و براي من بسيار جذاب بود. در اين مقاله اشاره شده بود كه در اروپا مردم نسبت به خانه‌هاي خود بيگانه شده بودند و البته در ايران هم تا حدودي اين اتفاق صورت گرفته است.
براي اينكه از صبح تا شب كسي خانه نبود و همه امورات‌شان را بيرون از خانه پيگيري مي‌كردند.
دقيقا، در اروپا حتي صبحانه را مردم بيرون از خانه صرف مي‌كردند. بسياري از قرار ملاقات‌ها بيرون از خانه گذاشته مي‌شد حتي تولد و مهماني‌ها در مكاني غير از خانه برگزار مي‌شد. فقط خانه محلي براي خواب شبانه بود. براي همين است كه وقتي نگاه مي‌كنيد خانه كشورهاي اروپايي سي يا چهل متر بيشتر نيست و فقط جاي خواب آنهاست. البته من معتقدم در ايران پيشاكرونا؛ هم همين مسير را پيش گرفته بوديم و داشت اين موضوع باب مي‌شد. ولي كرونا همه انسان‌هاي كره زمين را به خانه‌هاي‌شان برگرداند و اينجاست كه همه احساس كردند با خانه و ديوارهاي خانه‌هاي‌شان غريبه هستند. اگر دقت كرده باشيد در كليپ‌ها منتشر شده مي‌ديديد كه بسياري از نوازندگان روي تراس‌هاي خانه مي‌نوازند، اين براي اين است كه تحمل خانه را ندارند. كرونا ما را با خانه‌هاي‌مان آشتي داد. ما را با چيزهايي كه بيگانه شده بوديم و فراموش‌شان كرده بوديم، پيوند دوباره داد.
همه صحبت‌هاي شما متين؛ ولي نمي‌توان ضربات جبران‌ناپذيري كه كرونا به سينما زد را ناديده گرفت.
بله، با اين مقدمه مي‌خواستم به مشكلات سينما اشاره كنم. يك راهكار اين است كه بگوييم وامصيبتا... كه اتفاقا حق هم داريم. كرونا مشكلات سينماداران را زياد كرد و باعث ضرر مالي زياد آنها شد. اما نكته‌اي كه نبايد فراموش كرد اينكه كرونا با تمام پيامد‌هاي بد، باعث پيشرفت در بخش‌هايي شد كه شايد اين پيشرفت ظرف 10سال آينده در سينما محقق مي‌شد. به عبارتي صنعت شبكه نمايش خانگي كه در چند سال اخير با رونق نسبي روبه‌رو شده بود كرونا باعث سرعت پيشرفت‌شان شد. شبكه‌هاي وياودي چند سالي بود كه فعاليت مي‌كردند اما از سال گذشته و با شيوع كرونا بين مردم بيشتر راه پيدا كردند و شناخته شدند به طوري كه ما الان شاهد رونق اقتصادي چشمگيري در اين بخش هستيم. درنظر بگيريد اين اتفاق خوب شايد ظرف 10 سال آينده نصيب شبكه نمايش خانگي مي‌شد ولي كرونا باعث سرعت اعتبار آن شد. در امريكا هم همين‌طور، سرويس‌هاي نتفليكس و آمازون به شكل حيرت‌انگيزي مخاطبان را به خود جذب كردند. نكته‌اي كه بسيار اهميت دارد اينكه با رونق شبكه‌هاي نمايش خانگي مخاطبان جديدي پيدا كرديم.
كه به اصطلاح به آنها گفته مي‌شود مخاطبان خاموش.
براي شما مثال مي‌زنم. فيلم «حكايت دريا»ي آقاي بهمن فرمان‌آرا را مثال مي‌زنم. به اين فيلم سال‌ها بود كه فرصت اكران در سينماها داده نمي‌شد. اگر هم در سينماها اكران مي‌شد فروش بالايي نداشت و به گمانم بيشتر از 150 ميليون تومان در سينماها گيشه نداشت، اما وقتي در شبكه‌هاي آنلاين اكران شد نزديك به 700 ميليون تومان فروش كرد، اين اتفاق بسيار خوبي براي اين‌چنين فيلم‌هاست. در واقع آن دسته از مخاطبان فرهيخته فرهنگي كه حوصله سفر شهري و علاقه‌اي به حضور در سينماها ندارند در شبكه‌هاي نمايش خانگي به تماشاي فيلم‌هاي خاص سينما مي‌نشينند و اتفاقا از اين نوع فيلم‌ها استقبال هم مي‌كنند. اين بخش از مخاطبان براي سينماي ايران جديد هستند و معتقدم بايد حفظ شوند. صاحبان چنين آثاري هم متوجه شدند كه فيلم‌شان مناسب نمايش در سالن‌هاي سينما نيست و با اكران فيلم‌شان در شبكه‌هاي آنلاين موافق هستند. اما آن چيزي كه مسلم است اينكه قطعا تعدادي از فيلم‌ها كه با فروش سي، چهل ميلياردي در سينما همراه بودند دچار مشكل شدند. يك تعداد از سينماها از تعطيلي‌هاي مداوم رنج مي‌برند و اين مشكلات به نظر من براي همه دنياست و تنها اختصاص به كشور ما ندارد.
يك تعداد از هنرمندان هم بابت بيكاري و خانه‌نشيني نگراني‌هاي‌شان را مطرح مي‌كردند.
ابتداي سال گذشته شيوع بيكاري وحشتناكي را در سينما شاهد بوديم كه بسيار خطرناك بود، اما خدا را شكر با رونق شبكه‌هاي نمايش خانگي بيكاري بسياري از اهالي سينما نه تنها رفع شد كه كار در پروژه‌هاي سريالي به نفع‌شان شد. براي اينكه در يك پروژه سينمايي عوامل فيلم تنها 40 يا 50 روز مشغول كار بودند اما براي توليد يك سريال گاهي قراردادها به 8 ماه فعاليت يا بيشتر هم مي‌رسد. بنابراين بخش زيادي از مشكل بيكاري هنرمندان رفع شد. برگردم به صحبتم درباره مشكلات سينما؛ به نظر من هيچ وقت سينما تعطيل نمي‌شود. سينما در طول صد سال اخير جاذبه‌اي براي مخاطب داشته كه اين جاذبه هرگز ازبين نمي‌رود. درست است كه شايد بعد از زمان زيادي با بازگشايي، دوباره به آن مخاطب انبوه دست پيدا كنيم، اما سينما رفتن و فيلم ديدن بر پرده عريض سالن، آدابي دارد كه فراموش شدني نيست. مخاطب علاقه‌مند پيگير فيلم، نه تنها به تماشاي فيلم در سالن سينما مي‌نشيند كه وقتي در مجموعه فرهنگي حضور پيدا مي‌كند به كتابفروشي مي‌رود، در كافي‌شاپ قهوه‌اي مي‌خورد و در زمان مشخص به تماشاي فيلم يا تئاتر مورد علاقه‌اش مي‌نشيند. ولي با اين حال بايد بپذيريم كه شبكه‌هاي آنلاين هم در همه جهان توانسته‌اند علاقه‌مندان زيادي را به خود جذب كنند طوري كه كارگردان مطرحي همچون اسكورسيزي مرد ايرلندي را براي نتفليكس مي‌سازد.
آقاي اسعديان بپذيريد در يك‌سال اخير كه كرونا به تاختن در كشور پيش مي‌رود «شبكه اكران آنلاين» با سازوكار مشخصي همراه نبوده؛ از همان ابتداي راه‌اندازي شوق و اشتياق براي اكران فيلم‌ها بالا بود اما بعد به مرور در يك مقطعي حتي فيلم جديد در اين پلتفرم‌ها نمايش داده نشد. نه شوراي پروانه نمايش دارد و نه متوليان خاصي...
حرف شما درست است و من آن را رد نمي‌كنم. اما به نظر من شبكه آنلاين (نمايش فيلم) پديده جديدي است بايد به آن فرصت دهيم تا مسير خودش را پيدا كند. من به ساماندهي اين شبكه از طرف دولت و مسوولان خوشبين نيستم.
چرا؟
براي اينكه هر جايي كه دولت روي تنظيم مقررات آن دست گذاشته مكانيسم عادي آن را از بين برده و باعث به وجود آمدن ارتباطات و رانت شده؛ اجازه بدهيم حداقل در اين بخش خود سينماگران با صاحبان پلتفرم‌ها به نتايج برسند. به نظر من اين ساماندهي اگر هم قرار است صورت بگيرد بايد از طرف توليد‌كنندگان و عرضه‌كنندگان باشد. تا جايي كه مي‌دانم بالاي 40 فيلم قرار بود سال گذشته در اين شبكه‌ها نمايش داده شود اينكه چه تعداد از آنها به اكران رسيد و چه تعداد اكران نشد در جريان نيستم، اما اينجا نكته‌اي را مطرح كنم؛ خيلي‌ها به بليت 30 هزار توماني فيلم‌هاي آنلاين اعتراض دارند كه چرا قيمت بليت فيلم‌هاي آنلاين بالا رفته. واقعا من نمي‌دانم چرا در كشورمان عادت كرديم فقط كالاي فرهنگي را بايد به قيمت نازل دريافت كنيم. واقعا برايم پرسش است چرا گران‌قيمت‌ترين هزينه‌ها را براي زندگي مي‌كنيم اما براي ديدن فيلم سينمايي كه قيمت توليد آن در يك‌سال اخير بالا رفته واكنش نشان مي‌دهيم.
البته استقبال از «شناي پروانه» نشان داد مي‌توان به رونق در اين سامانه‌ها در اين شرايط بحراني سينما اميدوار بود.
موافقم. در حال حاضر مردم با اين شبكه‌ها بيشتر آشنا شدند و بيشتر هم آشنا مي‌شوند. در نظر بگيريم فروش حدود دو، سه ميلياردي «شناي پروانه» در شبكه آنلاين، معادل حدود 10 ميليارد فروش در سالن‌هاي سينماست. در حالي كه خيلي از فيلم‌ها در شبكه‌هاي آنلاين به فروش 700 ميليوني دست پيدا مي‌كنند. اگر اين فيلم‌ها در سالن سينما نمايش داده شوند بيشتر از صد و پنجاه ميليون نمي‌فروختند. با تمام اين بحث‌ها من باور و يقين دارم سينما هيچ وقت تعطيل نمي‌شود براي اينكه در سالن‌هاي سينما روياسازي مي‌كنيم كه در خانه اين روياسازي محقق نمي‌شود.
نكته‌اي كه وجود دارد بحث قاچاق فيلم‌ها در اين شبكه‌هاست نه تنها در شبكه آنلاين كه قاچاق فيلم در سينما بيداد مي‌كند و انگار كاري از دست كسي بر نمي‌آيد.
وقتي ما از پيوستن به قانون كپي‌رايت جهاني فرار مي‌كنيم چگونه مي‌توانيم از به تاراج رفتن محصولات‌مان دفاع كنيم؟ جلوي چشم همه ما سريال‌ها و فيلم‌ها را قاچاق مي‌كنند و ما كاري نمي‌توانيم بكنيم. البته بگويم وقتي خودمان محصولات روز انواع و اقسام فيلم‌هاي خارجي اروپايي، امريكايي و كره‌اي را بلافاصله بعد از انتشار دانلود كرده و در شبكه‌هاي آنلاين براي مخاطبان نمايش مي‌دهيم ديگر چه توقعي مي‌توان داشت؟ پرسش من اين است آيا براي همه محصولاتي كه در شبكه‌هاي آنلاين نمايش داده مي‌شود از سازندگان يا كشور مربوطه مجوز دريافت كرده‌ايم؟ به نظرم يك سوزن به خودمان بزنيم و يك جوالدوز به ديگران. خاطرم هست هشت سال پيش كه در شوراي صنفي نمايش مسووليت داشتم آن زمان هنوز وياودي راه‌اندازي نشده بود. ما دي‌وي‌دي فيلم‌ها را به نقاط مختلف كشور ارسال مي‌كرديم در بعضي از ارسالات متوجه شدم كه بعضي از شهرها فقط 100 نسخه فيلم شبكه نمايش خانگي مي‌خرند براي من سوال شد چطور شهري با اين جمعيت بالا، فقط 100 نسخه فيلم احتياج دارد. يعني فيلم را در تعداد كم از ما مي‌خريدند و بلافاصله كپي آن را در شهر پرجمعيت بزرگ پخش مي‌كردند. شايد جالب باشد بدانيد پيگيري‌ها ما را به اينجا رساند كه متوجه شديم از خود اداره ارشاد يك استان فيلم تكثير غيرقانوني مي‌شود. من ديگر چه مي‌توانم بگويم؟ آمار دقيق داشتم و مي‌دانستم فيلم من اگر روي پرده سينما پنج ميليارد درآمد داشته باشد در شبكه قاچاق، سارقان ده برابر اين پنج ميليارد درآمد دارند جلوي چشم من اموال ما را به سرقت مي‌بردند و ما هيچ كاري نمي‌توانستيم بكنيم. اين صحبت من براي هشت سال پيش است. خب وقتي كنترلي روي هيچ بخشي نيست، وقتي فساد در همه بخش‌ها ريشه دوانده... شما نگاه كنيد با هيچ فيلم امريكايي نمي‌توانند چنين برخوردي كنند اما فيلم ما در امريكا به راحتي قاچاق مي‌شود.
وضعيت صدور پروانه ساخت فيلم‌ها چگونه است؟
طبيعي است درخواست براي توليد فيلم به دليل شرايط كرونايي پايين آمده است.
وضعيت اكران هم روشن نيست، فيلم‌هاي زيادي پشت خط اكران مانده‌اند.
توليد در شرايط حاضر بسيار خطرناك است ضمن اينكه اساسا توليد در سينما پايين آمده و همان‌طور كه مي‌بينيد همه كارگردان‌هاي مطرح سينما در پلتفرم‌ها در حال ساخت سريال هستند و سينما را ترك كرده‌اند از اين جهت تقاضا براي صدور پروانه ساخت كم است.
آيا با توجه به تعداد بالاي فيلم‌هاي پشت خط اكران مانده، بنا داريد براي امسال هم پروانه ساخت زيادي صادر كنيد؟
ما جلسات را تشكيل مي‌دهيم و اگر تقاضايي باشد قطعا بررسي مي‌كنيم. وزارت ارشاد هم هيچ جلوگيري براي صدور پروانه ساخت ندارد اما معتقدم امسال توليد در سينما كم مي‌شود. پارسال 62 فيلم متقاضي حضور در جشنواره بودند. سال قبل‌تر كه جزو هيات انتخاب بودم نزديك به صد و ده فيلم متقاضي حضور در جشنواره بودند امسال به نظرم تعداد فيلم‌ها خيلي پايين‌تر خواهد بود. براي اينكه هم هزينه توليد فيلم بالا رفته، هم اينكه بيشتر اهالي سينما مشغول ساخت سريال هستند و هم اينكه شرايط توليد در اوضاع كرونايي سخت شده است.
در حال حاضر چه مي‌كنيد؟
تهيه‌كننده سريال مازيار ميري با عنوان «خسوف» هستم كه در پلتفرم نماوا توليد مي‌شود.