«اعتماد» از رايزني‌هاي فني - حقوقي براي احياي برجام گزارش مي‌دهد
تحريم‌ها، قفل همچنان باز نشده در وين
سارا معصومي
سومين دور از رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام در پايتخت اتريش همچنان ادامه دارد و اين در حالي است كه اخبار رسيده از وين درباره ميزان پيشرفت كار همچنان ضد و نقيض است. محمدجواد ظريف، وزير خارجه روز پنجشنبه با انتشار يك توييت از وجود نشانه‌هاي مثبت در مذاكرات وين و منطقه‌اي خبر داد. وزير خارجه كه در چند روز گذشته به قطر، عراق، عمان و كويت سفر كرده در اين باره نوشت:«همزمان با آنكه معاون وزير امورخارجه، عباس عراقچي با شايستگي، رهبري گفت‌وگوها براي احياي برجام را برعهده دارد، من بازديدم از كشورهاي حاشيه خليج فارس را با ديدار از كويت و ملاقات با نخست‌وزير شيخ صباح الخالد و وزير خارجه دكتر شيخ احمد ناصر پايان مي‌دهم. تمركز بر طرح صلح هرمز(اميد) براي منطقه‌مان بود. نشانه‌هاي مثبت در هر دو مسير(وين و منطقه) به چشم مي‌خورد.» سخن گفتن وزير خارجه از وجود نشانه‌هاي مثبت در وين هم بر پايه مستنداتي است و هم قابل نقض به شمار مي‌رود كه البته اين تناقض همزمان از ويژگي‌هاي مذاكرات هنگام حصول برجام در سال 2015 هم بود؛ لذا چندان عجيب نيست كه همان فضا در ميانه تلاش‌ها براي احياي برجام هم تكرار شود.
تلاش‌ها براي احياي برجام در وين در حالي ادامه دارد كه در چند روز گذشته هم وزير خارجه ايران و هم هيات‌هايي از دولت ايالات متحده امريكا با سفر به غرب آسيا تلاش كردند، نگراني‌ها در اين منطقه ازكاهش تنش ميان ايران و امريكا را مديريت كنند. همزمان با اين رايزني‌ها، محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي در سخناني بي‌سابقه از بهبود رابطه با ايران استقبال كرد كه با سيگنال مثبت تهران نيز روبه‌رو شد. در حال حاضر چهره‌هاي متفاوتي از دولت جو بايدن تلاش مي‌كنند با تماس‌هاي مداوم با همتاهاي اسراييلي آنها را در جريان مذاكرات وين قرار داده و مانع از تخريب اين روند توسط تل‌آويو شوند. تلاشي كه از ضمانت اجرايي برخوردار نيست و مشخص نيست كه آيا اسراييل سناريويي مانند خرابكاري در نطنز را كه قريب به يك ماه پيش عملياتي كرد مجددا تكرار خواهد كرد يا خير. در حالي كه شمارش معكوس براي به پايان رسيدن زمان توافق 3ماهه ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي آغاز شده و به نظر مي‌رسد كه هر دو طرف تلاش مي‌كنند تا آن زمان مذاكرات را به مرحله‌اي برسانند كه حداقل تمديد محدود دوره اين تفاهم ممكن باشد اما هر روز بر تعداد و تنوع حوادثي كه مي‌تواند كل روند را تحت‌تاثير قرار بدهد، افزوده مي‌شود. تا پيش از اين گفته مي‌شد كه انتخابات 1400 در ايران همزمان كه مي‌تواند موتور محركي براي تسريع روند احياي برجام باشد، مي‌تواند به سدي هم در برابر اين پروسه تبديل شود. پس از آن خرابكاري‌هايي نظير نطنز بر بي‌اعتمادي ايران افزود و حالا نيز اين رايزني‌ها حداقل از منظر سياسي تحت‌الشعاع محتواي فايل صوتي قرار گرفته كه از محمدجواد ظريف، وزير خارجه منتشر شده است. هرچند كه هيات مذاكره‌كننده ايراني به رياست عباس عراقچي 48 ساعت پس از افشاي اين فايل صوتي محرمانه راهي وين شد تا مذاكرات برجامي را پيش ببرد اما بسياري از تحليلگران و حتي تصميم‌گيران در ايران مانند حسن روحاني، رييس‌جمهور معتقدند كه يكي از اهداف انتشار محتواي اين فايل تخريب روند رو به جلو در مذاكرات وين بوده است. اين در حالي است كه از نگاه سايرين، تخريب چهره ظريف در داخل به گونه‌اي كه فرصت حضور او در انتخابات 1400 از ميان برود، هدف اصلي انتشار اين فايل در اين مقطع زماني بوده چراكه مذاكرات براي احياي برجام در وين تصميم نظام جمهوري اسلامي است و با تخريب چهره ظريف متوقف نخواهد شد. در چنين فضاي سياسي اصلي‌ترين پرسش اين است كه رايزني‌هاي وين از چه شانسي براي پيروزي برخوردار است؟
فرصت احياي برجام؟ كمتر از يك ماه
هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، 1+4 و ايالات متحده رايزني‌هاي فني و حقوقي فشرده‌اي را در وين پيش مي‌برند و اين در حالي است كه مخالفت ايران با گفت‌وگوي مستقيم با هيات امريكايي از سرعت روند كاسته و حصول نتيجه را هم تا حد بسيار زيادي به صداقت پيام‌رساني هيات واسط ميان تهران و واشنگتن وابسته مي‌كند. در حالي كه روز پنجشنبه سخنگوي اتحاديه اروپا اعلام كرد كه تلاش‌ها براي احياي برجام تشديد شده، هيات‌هاي روسيه و امريكا ديداري دوجانبه داشتند و همزمان ديداري چهارجانبه بين سيدعباس عراقچي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني و روساي هيات‌هاي 3 كشور اروپايي برگزار شد. علاوه بر اين، عراقچي و «انريكه مورا» معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ديدار و گفت‌وگو كردند. معاون وزير امور خارجه ايران همچنين با وزير خارجه اتريش ديدار و گفت‌وگو كرد. روز جمعه نيز گفت‌وگوها براي بررسي متون دركارگروه‌هاي مختلف شامل كارگروه‌هاي كارشناسي در 3 حوزه لغو تحريم‌ها، هسته‌اي و ترتيبات اجرايي در وين در جريان بود. عباس عراقچي روز چهارشنبه پس از پايان نشست كميسيون مشترك برجام درگفت‌وگو با خبرگزاري صدا و سيما تاييد كرد كه پيشرفت‌هاي خوبي در حوزه رفع تحريم‌هاي بخشي صورت گرفته و موضع ايران همچنان رفع تمام تحريم‌هاي وضع شده پس از روي كار آمدن دولت دونالد ترامپ است اما به نظر مي‌رسد كه گره كار همچنان در حوزه تحريم‌هاي غيربرجامي است. در اين رابطه ميخاييل اوليانوف كه رياست هيات‌روسيه در مذاكرات وين را برعهده دارد پس از ديدار با «رابرت مالي» نماينده ويژه دولت امريكا در امور ايران در گزارشي توييتري عنوان كرد كه رايزني‌هاي مفصل و بسيار موثري در خصوص برخي موضوعات اصلي با رييس هيات مذاكره‌كننده امريكايي داشته است. همزمان خبرگزاري ريانووستي روسيه به نقل از اوليانوف مدعي شده دولت امريكا با رفع تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران به بهانه‌هاي ادعايي «تروريسم» برنامه موشكي و مسائل «حقوق بشر» موافق نيست. در حالي كه هنوز هيچ منبع ايراني اين ادعاي اوليانوف را تاييد يا تكذيب نكرده اما از ابتداي آغاز رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام در وين مشخص بود كه تحريم‌هاي غيربرجامي يا به اصطلاح تحريم‌هايي كه ناسازگار با متن برجام نيستند از اصلي‌ترين موارد اختلاف ميان ايران و امريكا در ميدان عمل براي بازگشت به اجراي كامل برجام خواهند بود. در حالي كه دو گروه كارشناسي رفع تحريم و اجراي تعهدات هسته‌اي در وين با سرعت تمام نتيجه كار را به گروه سوم منتقل كرده و گروه سوم درباره چند و چون و تناوب اين اقدام‌ها بحث مي‌كند، تاريخ 21 ماه مه(1 خرداد) خواسته يا ناخواسته به ضرب‌الاجل زماني براي دو طرف تبديل شده كه البته رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز به آن تاكيد دارد.پايگاه اينترنتي شبكه امريكايي «بلومبرگ» روز پنجشنبه گزارش داد، قدرت‌هاي جهاني در تلاش هستند تا توافق هسته‌اي با ايران را تا پيش از نيمه ماه مه، قبل از موعد پايان توافق ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي احيا كنند. دو مقام اروپايي كه در ميانجيگري روند گفت‌وگوها در وين مشاركت دارند و به دليل حساسيت اين گفت‌وگوها نخواستند نام‌شان فاش شود درگفت‌وگو با بلومبرگ، هدف‌گذاري شدن اين تاريخ را تاييد كرده و مي‌گويند گرچه ايران و امريكا در مسير توافق پيشرفت كرده‌اند همچنان راه زيادي تا رسيدن به تفاهم باقي است. به گزارش «اعتماد» پس از آنكه ايران طبق مصوبه مجلس شوراي اسلامي اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را در تاريخ 23 فوريه متوقف كرد، سازمان انرژي اتمي به تفاهمي 3 ماهه براي نگهداري فيلم دوربين‌ها تا 23 ماه مه با آژانس دست پيدا كرد كه اين ضرب‌الاجل تا كمتر از يك ماه ديگر به پايان مي‌رسد. بلومبرگ در بخش‌هايي از اين گزارش به نقل از منابع اروپايي نوشت كه هدف رسيدن به يك توافق دست‌كم چند روز قبل از تاريخ ۲۲ ماه مه است. به گفته يك فرد نزديك به مقام‌هاي وزارت خارجه امريكا اما اين هدف‌گذاري بلندپروازانه است و توافق تا نيمه ژوئن(۲۵ خرداد) محتمل‌تر است. اين منبع امريكايي تحريم‌هايي كه امريكا مي‌خواهد حفظ كند، پرداختن به دانشي كه ايران با فعاليت‌هاي غني‌سازي اخير خود به دست آورده(تحقيق و توسعه) و چگونگي راستي‌آزمايي پايبندي را موضوعات مساله‌ساز در گفت‌وگوهاي وين عنوان كرده است. «رافائل گروسي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مصاحبه روز پنجشنبه خود با بلومبرگ گفت كه نگران است ايران اطلاعات ضبط شده را در صورت عدم توافق به موقع پاك كند و افزود اميدوار است اين اتفاق نيفتد. او همچنين گفت كه اگر طرف‌ها موعد نظارت را از دست بدهند و گفت‌وگوها به نتيجه نرسد به منظور تلاش براي دست يافتن به مصالحه‌اي ديگر به تهران باز خواهد گشت. مشخص نيست كه آيا ايران حاضر است به منظور فرصت دادن بيشتر به ديپلماسي اين تاريخ 3 ماهه را مجددا تمديد كند يا خير؟ در شرايطي كه اين تاريخ تمديد نشده و تهران اقدام به پاك كردن حافظه دوربين‌ها كند به سختي مي‌توان از بازگشت به برجام ولو در آينده‌اي نزديك سخن گفت.
معماي پيچيده تحريم مقابل دولت بايدن
آسوشيتدپرس درگزارشي تفصيلي در اين باره مي‌نويسد: چند منبع آگاه امريكايي چه آنها كه امروز ديپلمات هستند و چه برخي از ديپلمات‌هاي سابق و آشنا به روند جاري در وين مي‌گويند كه دولت بايدن در حال بررسي رفع تمام بخشي از تحريم‌هايي است كه دونالد ترامپ عليه ايران وضع كرده تا بدين وسيله بتواند ايران را به اجراي كامل برجام تشويق كند. در حالي كه گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان ايران و امريكا براي يافتن راه‌حلي براي احياي برجام در وين ادامه دارد، مقام‌هاي امريكايي با دست باز بيشتري درباره تحريم‌هايي كه حاضر به رفع آنها هستند رايزني‌ها در پايتخت اتريش را پيش مي‌برند. ايران موضع سرسختانه‌اي درباره تحريم‌ها دارد و مي‌گويد تمام تحريم‌هايي كه پس از برجام تحميل شده بايد لغو شوند. در حالي كه مقام‌هاي امريكايي درباره اينكه كدام تحريم‌ها بايد لغو شوند، سخني به ميان نمي‌آورند اما مي‌گويند حاضر به لغو تحريم‌هاي ناسازگار با توافق هسته‌اي يا تحريم‌هايي كه انتفاع اقتصادي ايران از برجام را با اختلال روبه‌رو مي‌كند، هستند. به دليل پيچيدگي‌هاي ساختار تحريم‌هاي امريكا عليه ايران برخي از تحريم‌هاي غيرهسته‌اي مانند آنها كه برچسب تروريسم دارند يا برخي از تحريم‌هايي كه به دليل توسعه موشكي ايران يا آنچه نقض حقوق بشر خوانده مي‌شود بر اين كشور اعمال شده‌اند هم مي‌توانند مانع از بهره‌مندي اقتصادي ايران از برجام شوند. مقام‌هاي دولت بايدن مي‌گويند كه حاضر نيستند تمام تحريم‌هاي غيرهسته‌اي را بردارند اما همزمان نمي‌گويند كدام‌يك از تحريم‌هايي كه با نام ديگري عليه ايران در اين سال‌ها اعمال شدند، قابل لغو خواهند بود. زماني كه ترامپ از برجام خارج شد نه تنها تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را مجددا فعال كرد بلكه برخي از تحريم‌ها را زير شاخه تروريسم يا ديگر عناوين قرار داد. علاوه بر اين گسترده‌تر كردن دامنه تحريم‌ها به نهادها و افرادي كه پيش از اين تحريم نشده بودند هم كار را سخت‌تر كرده است. بر اين اساس دولت فعلي امريكا در شرايط عجيبي گرفتار شده است: ايران مي‌گويد تمام تحريم‌ها بايد لغو شوند و اگر امريكا با حداقل برخي از مطالبه‌هاي ايران همراهي نكند، تهران اجراي تعهدات هسته‌اي را از سر نخواهد گرفت. همزمان اگر دولت بايدن تحريم‌هايي بيش از تحريم‌هاي هسته‌اي را لغو كند با انتقاد جمهوري‌خواهان همچنين برخي متحدان عبري و عربي امريكا در منطقه روبه‌رو مي‌شود كه او را متهم به در آغوش كشيدن ايران خواهند كرد. مايك پمپئو، وزير خارجه پيشين نيز كمپيني عليه لغو تحريم‌هاي ايران به راه انداخته است. در حالي كه برخي مقام‌هاي دولت ترامپ مي‌گويند تمام تحريم‌هايي كه او عليه ايران وضع كرده، قانوني هستند اما يك عضو وزارت خارجه امريكا به شرط محفوظ ماندن نامش مي‌گويد: مقام‌هاي دولت بايدن تك به تك تحريم‌ها را چك مي‌كنند تا ببينند كه آيا وضع اين تحريم‌ها عليه ايران قانوني بوده يا خير. يك مقام ديگر دولت بايدن نيز تاييد مي‌كند كه امريكا آماده است تمام تحريم‌هايي كه منفعت اقتصادي ايران از برجام را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد، لغو كند. براين اساس مي‌توان گفت كه تحريم‌ها عليه بانك مركزي، نفت و كشتيراني، مالي و بانكي و صنعت‌هاي متفاوت در ايران لغو خواهند شد. مقام‌هاي دولت امريكا مي‌گويند كه هنوز هيچ تصميم نهايي نگرفته‌اند و تا زماني كه درباره همه چيز در وين تفاهم نشود درباره هيچ چيز تفاهم نشده است.
آسوشيتدپرس در ادامه مي‌نويسد: وضعيت امروز دولت بايدن مانند شرايط پيش روي دولت اوباما هنگام حصول برجام در سال 2015 است. زماني كه ايران و 1+5 به اجراي تعهدات مشخص هسته‌اي و رفع تحريم‌ها متعهد شدند، دولت اوباما با ليستي از تحريم‌هايي روبه‌رو شد كه در دولت جورج بوش پسر عليه ايران به بهانه تروريسم وضع شده اما ذيل تحريم‌هاي هسته‌اي قرار گرفته بودند و به ناچار بايد با برجام برداشته مي‌شدند. در حالي كه دولت در امريكا تغيير كرده و مي‌گويد كه آماده بازگشت به برجام است اما هنوز هم بسياري از كمپاني‌هاي بين‌المللي از بيم تحريم‌هاي امريكا و اينكه وضعيت مبهم است، حاضر به ريسك كردن و كار با ايران نيستند. در داخل امريكا نيز در حالي كه دولت در وين مذاكرات را پيش مي‌برد، مخالفان برجام در كنگره تلاش مي‌كنند با وضع قوانيني فشار حداكثري بر ايران كه ميراث دوره ترامپ است را حفظ كنند. هر چند كه به نظر نمي‌رسد آنها بتوانند حد نصاب لازم براي مخالفت قانوني با احياي برجام را به دست آورند اما تصويب قطعنامه‌هايي كه بتواند فشار بر ايران را حفظ كند در ميان هر دو حزب از حاميان قابل توجهي برخوردار است.
به گزارش «اعتماد» در حالي كه تلاش‌ها در وين براي احياي برجام ادامه دارد، خبرگزاري رويترز از سفر يك هيات امريكايي به منطقه غرب آسيا در اوايل هفته خبر داده است. بر اساس اين گزارش، اين هيات امريكايي با هم‌پيمانان كليدي واشنگتن از جمله عربستان سعودي، امارات عربي متحده، مصر و اردن ديدار كرده و نگراني‌هاي آنها را در خصوص بازگشت امريكا به برجام كاهش خواهند داد. «برت مك گورك» هماهنگ‌كننده امور غرب آسيا در كاخ سفيد و «دريك شولت» مشاور وزارت خارجه امريكا، رياست هيات امريكايي را در اين تور منطقه غرب آسيا برعهده دارند. يكي از مقام‌هاي ارشد امريكا در خصوص اين سفر مي‌گويد:«يك هيات از مقام‌هاي ارشد چندين نهاد طي هفته آينده براي بحث درباره شماري از موضوعات مهم مربوط به امنيت ملي ايالات متحده و تلاش‌هاي فعلي در خصوص تنش‌زدايي در منطقه غرب آسيا به منطقه سفر خواهند كرد».
حمايت پوتين از احياي برجام
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه: ما اميدواريم كه اجراي توافق هسته‌اي ايران دوباره در چارچوب‌هاي قبلي آن به طوركامل انجام شود. ما امروز درباره يك موضوع بسيار مهم گفت‌وگو مي‌كنيم وضعيت منطقه درياي خزر. نيازي نيست كه دوباره تاكيد كنيم اين موضوع چقدر براي روسيه اهميت دارد. اين همچنين به مساله فعاليت‌هاي اقتصادي و تعاملات با شركا و متحدان نزديك ما نيز تعميم داده مي‌شود. اميدوارم كه همه چيز مرتبط با برجام در چارچوب قبلي احيا شود و بتوانيم روابط همه جانبه‌اي را با تمام اعضاي باشگاه [درياي] خزر براي اجراي همه برنامه‌هايي كه در نظر داريم، ايجاد كنيم.