مديريت پايدار سرزمين را دريابيم!
سيد ابوالفضل ميرقاسمي
در ادبيات جهاني تاكيد زيادي بر مديريت پايدار سرزمين (Sustainable Land Management) مي‌شود و ضرورت دارد كه منابع حياتي آب و اراضي تحت مديريت و بهره‌برداري اصولي و درست قرار گيرند و ضمن رعايت ضوابط فني و اصول بهره‌وري، حفاظت و پايداري اين منابع توسط دستگاه‌هاي ذي‌ربط در اولويت قرار گيرد. برخي چالش‌هايي كه مديريت پايدار سرزمين را به خطر مي‌اندازند، عبارتند از: 1- ضعف سرمايه اجتماعي و در نتيجه ضعف در مسووليت‌پذيري و مشاركت بهره‌برداران محلي و همچنين آحاد مردم در حفاظت از منابع طبيعي و محيط زيست (لزوم رعايت شفافيت، اعتمادسازي و تقويت سرمايه اجتماعي).
2- ضعف جايگاه تشكيلاتي دستگاه‌هاي متولي حفاظت از منابع طبيعي و محيط زيست (سازمان حفاظت محيط زيست زير نفوذ مستقيم رياست‌جمهوري است و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور كه يك دستگاه حاكميتي است زير نفوذ و فشار بخش كشاورزي مصرف‌كننده منابع طبيعي است كه انگيزه‌اي براي حفاظت ندارد و بيشتر دغدغه تامين امنيت غذايي و رسيدن به خودكفايي در توليد محصولات كشاورزي و دامي را دارد).
3- عدم ثبات قوانين و مقررات، عدم رعايت حقوق مالكيت و غلبه فساد سيستماتيك كه مانع جذب سرمايه‌گذاران در بخش‌هاي مختلف اقتصادي مي‌شود. 4- مشكلات ناشي از مالكيت اراضي ملي (83 درصد اراضي كشور ملي است و تحت مالكيت دولت است كه هم سبب بي‌انگيزگي و بي‌رغبتي مردم و بهره‌برداران محلي در حفاظت از اراضي ملي شده است و هم سبب رانت و سوءاستفاده براي برخي افراد طماع و حريص شده است و موجي از تغيير كاربري‌ها و ويلاسازي‌ها را در مناطق خوش آب و هوا و داراي جاذبه‌هاي گردشگري به وجود آورده است). 5- كم‌توجهي به رويكردهاي مشاركتي و بومي در زمينه حفاظت از منابع طبيعي و محيط زيست (تجربه نشان داده كه هر جا مردم وارد ميدان شده‌اند، موفقيت چشمگيري حاصل شده است). 6- كم‌توجهي به خدمات اكوسيستمي و ارزش‌هاي غيربازاري منابع طبيعي (جنگل‌ها، مراتع و بيابان‌ها) و محيط زيست. 7- بي‌توجهي به رويكردهاي اشتغالزايي پايين به بالا (اشتغالزايي فقرا) و گردش پول در دهك‌هاي پايين‌درآمدي جامعه (نقص در نظام فني- اجرايي كشور كه فقط به دنبال تامين اعتبار پروژه‌هاي عمراني بزرگ است). 8- تاكيد بر برخوردهاي پليسي، تحكمي و آمرانه در حفاظت از منابع طبيعي كه كارآمدي لازم را ندارد (رويكردها بايد مشاركتي باشد و همراه با فرهنگ‌سازي و افزايش آگاهي عمومي نسبت به اهميت محيط زيست). 9- خام‌فروشي و كم‌توجهي به زنجيره ارزش و زنجيره تامين و بازاريابي (لزوم حذف واسطه‌ها و سلف‌خرها) . انتظار مي‌رود كه مسوولان امر، بيش از پيش، در زمينه شفافيت، اطلاع‌رساني، آگاهي‌بخشي و تقويت سرمايه اجتماعي بكوشند تا بتوانند تراژدي منابع مشترك (مسابقه و رقابت در بهره‌برداري بي‌رويه از منابع طبيعي) را كنترل كرده و منابع حياتي آب و خاك را بهتر حفظ كنند. ما امانتدار نسل‌هاي آتي هستيم و مسووليت داريم كه اين منابع حياتي را براي استفاده اصولي و درست ايشان حفظ كنيم.
كارشناس منابع طبيعي و آبخيزداري