گاهي به پرنده‌ها نگاه كن
شينا انصاري
«روز جهاني پرندگان مهاجر» با هدف توجه بيشتر به حفاظت از پرندگان و آگاه كردن مردم به درك اهميت حضور پرندگان مهاجر در محيط‌هاي طبيعي و ترغيب جوامع محلي به مشاركت فعال براي حفاظت از اين پرندگان، اولين بار در سال 2006 براساس يك توافقنامه بين‌المللي نامگذاري شد. هرسال به فراخور شرايط، شعاري براي اين روز در نظر گرفته مي‌شود و شعار امسال بر «آواز و پرواز پرندگان» متمركز شده است.
شايد سكوت و رخوت حاصل از كرونا در دنياي كنوني، نگاه عميق‌تر به پرندگان و بازتعريف رابطه‌اي صلح‌آميز و توام با مهر را در تمامي جهان ميان انسان و اين مخلوقات زيبا و آسيب‌پذير ضروري كرده است. پرندگان مهاجر به عنوان نماد ارتباط اكولوژيك زيستگاه‌ها، بيانگر اين واقعيت مهم هستند كه اكوسيستم جهان يك ساختار در هم تنيده و مرتبط است و نمي‌توان اين پيوستگي را ناديده گرفت و در چارچوب مرزبندي‌هاي انساني، اهميت اين موضوع را تقليل داد. از اين رو براي فراهم كردن شرايط ايمن‌تر براي زيست پرندگان مهاجر، بشر نيازمند ديدگاهي جامع است كه محيط زيست را وراي مرزهاي سياسي و جغرافيايي ببيند. توجه به حضور پرندگان مهاجر در«شهرها» نيازمند حفاظت از عرصه‌ها و زيستگاه‌هاي طبيعي اين موجودات است. ضمن اينكه آلودگي‌هاي متعدد ايجادشده در اين مكان‌هاي انسان‌ساخت همچون آلودگي هوا، صدا و نور براي حضورگونه‌هاي مختلف اين پرندگان به نوعي مانع و دفع‌كننده محسوب مي‌شود. در شهر تهران با وجود دهه‌ها بي‌مهري و تخريب باغات و زيستگاه‌هاي طبيعي همچنان مي‌توان در بخش‌هايي از شهر، پرندگان منحصر به فردي را مشاهده كرد. تنوع زيستگاهي در تهران موجب حضور پرندگان بومي، مهاجر فصلي و عبوري شده است هرچند آلاينده‌ها و تخريب زيستگاه‌ها و مواردي مانند جايگزين شدن درختان غيرمثمر چون سوزني‌برگ‌ها به جاي درختان مثمر نظير توت،گيلاس، انجير و ...كه در جلب پرندگان ميوه‌خوار و حشره‌خوار نقش مهمي دارند يا حضور كلاغ‌ها كه به دليل تغذيه از پسماندهاي شهري، جمعيت آنها به‌شدت افزايش يافته و با خوردن تخم و جوجه ساير پرندگان يا تعقيب و فراري دادن آنها موجب كاهش جمعيت پرندگان مي‌شوند از عوامل اثرگذار براي تهديد تنوع گونه‌اي پرندگان تهران هستند.
براساس مطالعات انجام‌شده توسط پژوهشگران و پايش ميداني پرنده‌نگرها، تا به حال در تهران بيش از 210 گونه پرنده شناسايي و ثبت شده است. باغ‌ها، بوستان‌هاي جنگلي، مناطق كوهستاني شمال تهران، تپه‌هايي چون سوهانك، تلو و پارك پرديسان در داخل شهر و روددره‌ها، در زمره اصلي‌ترين زيستگاه‌هاي گونه‌هاي مختلف گياهي و جانوري پايتخت به ويژه پرندگان هستند. منطقه حفاظت‌شده جاجرود و پارك‌هاي ملي سرخه‌حصار و خجير نيز به عنوان گنجينه‌هاي طبيعي پيراموني شهر تهران و تالاب‌هاي مصنوعي شهري همچون درياچه چيتگر نيز از عرصه‌هاي جاذب پرندگان محسوب مي‌شوند.
امروزه پرنده‌نگري(Birdwatching) پرطرفدارترين شاخه گردشگري مبتني بر طبيعت در دنياست كه در جلب‌توجه اقشار مختلف جامعه به حفاظت از زيستگاه‌هاي طبيعي پرندگان نقش مهمي ايفا مي‌كند. پرنده‌نگري لذت مشاهده پرندگان بدون تماس و لمس پرنده‌ها در زيستگاه‌هاي طبيعي آنهاست.در اين شيوه مخاطبان به رصد پرندگان پرداخته و از تماشاي آنها لذت مي‌برند. در حال حاضر اين صنعت در اغلب كشورها رونق پيدا كرده و افراد براي گذران اوقات فراغت به اين فعاليت مي‌پردازند و بر همين اساس ايجاد اماكن مديريت‌شده براي تماشاي پرندگان و بهره‌گيري از پتاسيل بالقوه آنها در تحقيقات، آموزش و گذران اوقات فراغت از نيازهاي تفرجي به‌خصوص دركلان‌شهرهاست. اين فعاليت در ايران آنچنان كه در دنيا طرفدار دارد، شناخته‌شده نيست. با وجود اين، چند سالي هست كه در پارك شهر و از سال گذشته در درياچه چيتگر، سايت‌هاي پرنده‌نگري توسط شهرداري تهران ايجاد شده است. آشنايي شهروندان با انواع گونه‌هاي پرندگان بومي و مهاجر و نحوه زيست آنها از قبيل زيستگاه، آشيان‌گزيني، تغذيه، زادآوري و بيان اهميت و ارزش زيست‌محيطي پرندگان و نقش آنها در اكوسيستم‌هاي شهري و مهم‌تر از همه آرامش روحي و رواني ناشي از مشاهده پرندگان در شهري شلوغ و آلوده چون تهران مي‌تواند بسيار مفرح و تسكين‌بخش باشد. اميدكه روزهاي پساكرونا روزهاي بهتري براي زيست و بقاي همه مخلوقات به خصوص پرندگان مهاجر باشد و با افزايش درك و سواد محيط‌زيستي جوامع انساني در مسير مهاجرت، حضور وگذار امن و بي‌خطر آنها را در پي داشته باشد.