چرا مسكو حضور نظامي خود در قطب شمال را ضروري مي‌داند؟
تغييرات اقليمي، كابوس استراتژيك روسيه در شمالگان
محمدحسين لطف‌الهي
«كاميون‌هايي سبز رنگ كه موشك‌هاي ضد كشتي باستيون با قابليت آماده‌سازي براي شليك در عرض تنها 5 دقيقه را حمل مي‌كنند، پادگاني مرموز با معماري شبيه به ايستگاه‌هاي فضايي كه به گفته كارشناسان دست‌كم 150 نفر را در خود جاي مي‌دهد و باند پروازي كه در كنار تجهيزات ديگر مي‌تواند براي جنگنده‌هاي روسي نقش يك پايگاه هوايي را ايفا كند»؛ آن طور كه از تصاوير ويديويي منتشر شده از پايگاه نظامي جديد روسيه در قطب شمال بر مي‌آيد، مسكو بلندپروازانه‌ترين ايده‌هاي خود را به اين منطقه آورده تا نشان دهد آركتيك را حوزه حاكميتي روسيه مي‌داند و به هيچ قدرتي اجازه مانور دادن در اين منطقه نخواهد داد. مجمع‌الجزاير فرانز جوزف در قطب شمال كه نام آن از روي نام يكي از پادشاهان امپراتوري اتريش مجارستان برداشته شده، تا چند سال پيش به دليل سرماي زياد و غيرقابل تحمل خالي از سكنه بود و حيوانات قطبي در آن به زندگي مي‌پرداختند اما اين منطقه نيز از گرمايش زمين در امان نبوده و همين امر موجب شده تا به مرور همه چيز تغيير كند. تغييرات اقليمي كه بروز و ظهور آن در قطب‌ها بيش از هر جاي ديگري از كره زمين محسوس است سبب شده تا بخش زيادي از يخ‌هاي قطبي آب شده و امكان كشتيراني در برخي مناطق قطب شمال كه پيش از اين ناممكن بود، فراهم شود. روسيه اين تغيير را كه به شناورهاي ديگر كشورها امكان حضور در نزديكي مرزهاي شمالي اين كشور را مي‌دهد يك تهديد امنيتي بزرگ مي‌داند و درصدد مقابله با آن است. خبرگزاري فرانسه كه چندي پيش خبرنگاران آن اجازه بازديد از پايگاه نظامي جديد روسيه در مجمع‌الجزاير فرانز جوزف را يافتند در توصيف اين پايگاه مي‌نويسد: در جزيره الكساندرا كه فقط پرسنل نظامي و يخ منجمد ساكنش هستند، نيروهاي روسي در مجتمعي مستقرند كه به رنگ پرچم روسيه يعني سفيد، آبي و قرمز نقاشي شده است. اين مجتمع كه روي خرابه‌هاي ساختمان قديمي مربوط به شوروي ساخته شده، حالا بيش از ۱۴ هزار مترمربع وسعت دارد و مي‌تواند تا بيش از يك‌سال به صورت مستقل به وضعيت خودش رسيدگي كند. اين مجتمع يك پست برق، سيستم گرمايش و تصيفه خانه آب دارد. يك كلينيك، مركز ورزشي، سينما، سونا و حتي يك كليسا هم در اين مجتمع تعبيه شده است. تمامي تاسيسات به واسطه تونل‌هاي حرارتي به يكديگر متصل هستند و به همين دليل ۱۵۰ پرسنل آن از شر هواي سرد و خشك بيرون در امانند، محلي كه دماي هواي آن بعضي وقت‌ها تا منفي ۴۲ درجه سانتيگراد هم مي‌رسد. به نوشته خبرگزاري فرانسه، ژنرال ايگور چوركين، يكي از فرماندهان يگان شمالي روسيه در اين پايگاه معتقد است اين مجتمع شبيه به يك ايستگاه فضايي است با اين تفاوت كه به دور مدار نمي‌چرخد و روي زمين و قطب شمال است. علاوه بر اين با وجود بادهاي خشك و گزنده و هواي سرد، پايگاه يك فرودگاه هم دارد. دو ميگ-۳۱ در اين فرودگاه هستند كه در مارس ۲۰۲۱ بر فراز قطب شمال به پرواز درآمدند. «بالابيك امينف» يكي از فرماندهان نظامي مستقر در اين پايگاه مي‌گويد: مجتمع نظامي روسيه در منطقه سيستم دفاع ساحلي با برد ۳۶۰ كيلومتر دارد كه مي‌تواند در اين هواي وحشتناك به خوبي عمل كند.
چرا قطب شمال براي روسيه مهم است؟
مسكو همزمان با ذوب شدن هرچه بيشتر يخ‌هاي قطبي، تجهيزات و سربازان بيشتري را به قطب شمال اعزام مي‌كند تا اولين كشوري باشد كه سياست‌هاي نظامي خود را بر اساس تغييرات اقليمي تنظيم كرده و تلاش دارد با تهديدهاي امنيتي احتمالي ناشي از آن مقابله كند. ناظران اين سياست‌هاي نظامي جديد روسيه را آغازگر يك «جنگ بسيار سرد» مي‌دانند.
ايالات متحده يكي از كشورهايي است كه به شدت از اقدامات اخير روسيه و آنچه از سوي مقامات امريكايي «نظامي كردن قطب شمال» خوانده مي‌شود، احساس نگراني مي‌كند. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده در ديداري كه در حاشيه نشست اخير وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي قطب شمال- متشكل از امريكا، روسيه، سوئد، فنلاند، دانمارك، نروژ، ايسلند و كانادا - با همتاي روسي خود داشت، در اين خصوص با سرگئي لاوروف به گفت‌وگو پرداخت. بر اساس گزارش روزنامه نيويورك تايمز، در اين ديدار كه اولين ديدار مقامات ارشد دولت جو بايدن با همتايان روسي به حساب مي‌آمد، ساخت و سازها در قطب شمال و انتقال تجهيزات نظامي روسيه به اين منطقه از جمله موضوعاتي بود كه در خصوص آن بحث‌هاي زيادي صورت گرفت.
براي سال‌هاي متمادي اين منطقه كه پوشيده از برف و يخ‌هاي قطبي بود به مثابه سدي از نفوذ بيگانگان به مناطق تحت حاكميت روسيه جلوگيري مي‌كرد. اما اكنون بر مبناي برآورد محققان مركز ملي داده‌هاي برف و يخ مستقر در كلرادو حجم آب‌هاي يخ زده در مقايسه با سال 1980 به يك سوم كاهش يافته است. اين مطالعات همچنين پيش‌بيني مي‌كند كه تا اواسط قرن بيست و يكم در تابستان‌ها اين منطقه كاملا عاري از پوشش يخي باشد و امكان تردد كشتي‌ها در اين فصل به سهولت فراهم شود.
مايكل كوفمن، محقق ارشد انديشكده CAN معتقد است «ذوب بزرگ» يا به عبارتي آب شدن يخ‌هاي قطب شمال يكي از «بزرگ‌ترين كابوس‌هاي استراتژيك» روسيه است. به گفته او اين اقدام سناريوهاي امنيتي جديدي براي اين منطقه از جهان تعريف مي‌كند كه اگر نگاهي به تركيب بازيگران اصلي آن بيندازيم، مشخص مي‌شود كه روسيه بسيار تنهاست و طبيعي است كه از هم‌اكنون در پي دفاع از خود باشد. انستيتو امور بين‌المللي و امنيتي آلمان مستقر در برلين نيز در گزارشي اين ذوب شدن يخ‌ها را به معناي «شكل‌گيري مرزهاي جديد ميان روسيه و برخي رقباي بين‌المللي» مي‌داند كه باعث شده مسكو درصدد حفاظت از خود در برابر متجاوزان احتمالي برآيد.
از سوي ديگر، روسيه اميدوار است كه بتواند از اين فرصت براي تاثيرات اقتصادي آن و استفاده از درياي شمال به عنوان مسيري براي انتقال نفت و گاز به بازارهاي جهاني بهره ببرد. پيش‌تر در استراتژي سالانه ارتش امريكا كه سال 2019 منتشر شد، اين هشدار داده شده بود كه تغييرات اقليمي و تاثيرات فيزيكي آن بر طبيعت مي‌تواند يكي از عوامل مهم در تعيين استراتژي‌هاي ارتش‌ها در جهان باشد و اكنون دولت بايدن اين موضوع را يكي از جدي‌ترين چالش‌هاي امنيتي پيش روي خود مي‌بيند، چراكه روسيه داراي بزرگ‌ترين نيروي نظامي در شمالگان است.
پوتين: «دندان‌هاي متجاوزان را
خرد مي‌كنيم»
عزم روسيه براي حضور نظامي در شمالگان و ممانعت از ورود بيگانگان به اين منطقه، به اندازه‌اي كه رييس‌جمهور اين كشور از تندترين تعابير عليه كساني كه اين «حق» را زير سوال مي‌برند، استفاده مي‌كند. به گزارش اسپوتنيك، ولاديمير پوتين روز جمعه در نشستي مجازي با سران ارشد دولت به آنچه اظهارات طرف‌هاي خارجي در زير سوال بردن كنترل روسيه بر منطقه سيبري كه غني از منابع انرژي است، استناد كرد. در روسيه گزارشي در خصوص طرح يك اظهارنظر مشابه در اين مورد از سوي مادلين آلبرايت، وزير خارجه اسبق امريكا مطرح شده هر چند كه او طرح چنين اظهارنظري را تكذيب كرده است. پوتين اظهار كرد: برخي جرات كرده و علنا مي‌گويند اين ناعادلانه است كه روسيه صاحب ثروت منطقه‌اي همچون سيبري باشد. تنها يك كشور صاحب آن است. پوتين با در پيش گرفتن لحني مبارزه‌طلبانه كه حاميانش در ميان نيروهاي امنيتي و مسلح را مخاطب قرار داد، گفت: مسكو به هر طرف متجاوزي پاسخي صريح و نيرومند خواهد داد. او بيان كرد: هر كسي مي‌خواهد به ما آسيب بزند اما كساني كه چنين كاري مي‌كنند بايد بدانند ما دندان‌هاي همه آنها را خواهيم كشيد تا آنها نتوانند گاز بگيرند و كليد آن توسعه نيروهاي مسلح ماست.
وزير دفاع انگليس: روسيه «تهديد و رقيب شماره يك» ماست
وزير دفاع انگليس در مصاحبه‌اي با نشريه تلگراف گفت: كشتي‌هاي نيروي دريايي روسيه فعاليت‌شان را در نزديكي خط ساحلي انگليس افزايش داده‌اند. به گزارش اسپوتنيك، بن والاس، وزير دفاع انگليس در مصاحبه‌اي با اين نشريه اظهار كرد: كشتي‌هاي فضول روسي مرتبا به ما سر مي‌زنند و حالا مرتبا تعدادي از كشتي‌هاي جنگي روسيه به ما سر مي‌زنند. وي افزود: انگليس «كاهش تنش را امتحان كرده است، ما شيوه‌هايي را امتحان كرده‌ايم اما در حال حاضر تا زماني كه روسيه برخوردش را تغيير ندهد سخت مي‌توان پيش‌بيني كرد كه به كجا قرار است برسيم.» والاس گفت: در پايان سال ۲۰۲۰ يك زيردريايي روسي از كلاس «كيلو» در درياي ايرلند شناسايي شد. وزير دفاع انگليس مسكو را «تهديد و رقيب شماره يك» كشورش معرفي كرد. ماه مارس انگليس به انتشار يك بررسي يكپارچه سياست خارجي پسابرگزيت، دفاع و امنيت خود پرداخت كه در آن دولت محافظه‌كار انگليس روسيه را «حادترين تهديد براي امنيت ما» توصيف كرد. اين سند ۱۰۰ صفحه‌اي مجددا به بررسي اولويت‌ها و اهداف راهبردي لندن و به تعريف جايگاه اين كشور در جهان در پي خروج از اتحاديه اروپا پرداخته است. انگليس در چارچوب اين استراتژي متعهد به دفاع و بازدارندگي در برابر «طيفي از تهديدهاي برآمده از سمت روسيه و چين» شده است.