بازگشت دولت بلاروس به ايده‌هاي استالينيستي براي سركوب مخالفان
كسي اعترافات اجباري پروتاسويچ را باور مي‌كند؟
محمدحسين لطف‌الهي
يك روز پس از آنكه هواپيماي مسافربري شركت «رايان‌اير» به جاي نشستن در فرودگاه ويلنيوس، پايتخت ليتواني به فرود اجباري در مينسك وادار شد، دولت بلاروس ويديويي را منتشر كرد كه رومن پروتاسويچ خبرنگار منتقد را در حال اعتراف به «سازماندهي شورش‌هاي گسترده» نشان مي‌داد. خانواده اين خبرنگار و فعالان حقوق بشر در بلاروس معتقدند «هيچ شكي وجود ندارد» كه اين اعترافات حاصل شكنجه‌هاي شديد ماموران دولت الكساندر لوكاشنكو، رييس‌جمهور كنوني اين كشور بوده است.
در اين ويديو 29 ثانيه‌اي رومن پروتاسويچ در يك اتاق پرنور و روبه‌روي يك ديوار سفيد نشسته و مي‌گويد با او «به بهترين شكل ممكن رفتار شده» و در حال حاضر مشكلي از نظر سلامتي ندارد. انتشار اين فيلم، نگراني‌هاي زيادي براي خانواده او ايجاد كرده به طوري كه پدر اين خبرنگار به رسانه‌ها گفته «فكر مي‌كند بيني پسرش شكسته» چرا كه چهره او نسبت به زماني كه بازداشت نشده بود تغيير كرده است: «اين صحبت‌ها و لحن صحبت كردن پسر من نيست. به وضوح مشخص است كه او در شرايط خوبي به سر نمي‌برد و چيزهايي را مي‌گويد كه آنها از او خواسته‌اند. پسر من نمي‌تواند به راه انداختن يك شورش گسترده اعتراف كند، به اين علت كه او چنين كاري نكرده است.»
الكساندر آرتميف، سخنگوي سازمان عفو بين‌الملل در اين باره به واشنگتن پست گفته است كه در ويديوي منتشر شده از رومن پروتاسويچ، در چهره او نشانه‌هايي از سايش و كبودي ديده مي‌شود كه مي‌تواند به دليل شكنجه براي اخذ اعتراف اجباري ايجاد شده باشد.
دولت بلاروس شهرت زيادي به خاطر يد طولايش در اعتراف‌گيري اجباري از منتقدان حكومت مستقر دارد. در سال 2020 انتشار ويديويي از اسوتلانا تيخانووسكايا، رهبر مخالفان بلاروس كه او را در حال روخواني از روي يك متن ويديويي نشان مي‌داد كه طي آن از طرفداران خود درخواست مي‌كرد از حضور در هرگونه راهپيمايي عليه دولت الكساندر لوكاشنكو بپرهيزند، نگراني‌ها درخصوص استفاده دوباره نيروهاي امنيتي بلاروس از اين شيوه قديمي و منتسب به سيستم امنيتي شوروي سابق را افزايش داد. تيخانووسكايا پس از آزادي و خروج از كشور در اين خصوص گفت كه به دليل تهديد خانواده‌اش از سوي ماموران امنيتي مجبور به بيان چنين سخناني شده بود.
تيخانووسكايا روز سه‌شنبه نيز پس از انتشار ويديوي 29 ثانيه‌اي اعترافات خبرنگار منتقد دولت لوكاشنكو در گفت‌وگويي تصريح كرد كه «بدون شك» رومن پروتاسويچ شكنجه شده بوده و «تحت فشار» مجبور شده تا عليه خود اعتراف كند.
جنيفر ماترز، مدرس ارشد سياست بين‌الملل در دانشگاه ابريستوايث معتقد است اين نوع اعتراف‌گيري دقيقا منطبق با الگوي تاريخي رفتار كشورهاي بلوك شرق است كه وقتي مدارك كافي و لازم براي محكوم كردن يك فرد منتقد وجود ندارد، تلاش مي‌كنند با وادارسازي يك فرد به اعترافات دروغين عليه خود مدارك لازم براي محكوم كردن او در دادگاه‌هاي فرمايشي را فراهم كنند. به گفته او، تفاوت ميان صحبت‌هاي اين روزنامه‌نگار زنداني پيش از بازداشت و هنگام اعتراف وجود دارد چنان بيش از اندازه و غيرقابل انكار است كه ترديدي نمي‌ماند اين صحبت‌ها در شرايط ويژه‌اي مطرح شده است. جنيفر ماترز مي‌گويد: «اساسا باورپذير نيست كسي كه براي مدت‌ها عليه نظام بلاروس مبارزه مي‌كرد و زندگي خود را وقف اين كار كرده بود، ظرف مدت زماني بسيار كوتاه براساس خواست خود و آزادانه اعتراف كند كه هدفش دموكراسي‌خواهي نبوده و تنها مي‌خواسته براي منافع دشمنان خارجي شورشي گسترده ايجاد كند.
علاوه بر خانواده اين خبرنگار، مخالفان دولت لوكاشنكو و فعالان حقوق بشر، سران ديگر كشورها نيز با ديده ترديد به اينگونه اعترافات نگاه مي‌كنند. جو بايدن رييس‌جمهور امريكا دوشنبه شب به وقت محلي در بيانيه‌اي كه درخصوص وادار كردن يك هواپيماي مسافربري به فرود اجباري و بازداشت رومن پروتاسويچ نوشت كه «به نظر مي‌رسد اين اعترافات تحت فشار صورت گرفته» و خواستار آزادي فوري اين خبرنگار شد. بوريس جانسون، نخست‌وزير بريتانيا نيز در توييتي كه روز سه‌شنبه منتشر كرد ويديوي منتشر شده از سوي دولت بلاروس را «بسيار ناراحت‌كننده» توصيف كرد و افزود: «اقدامات بلاروس تبعاتي جدي خواهد داشت.»
اين تهديدها اما براي متوقف كردن اقدامات دولت لوكاشنكو كافي نبود. سه‌شنبه شب يعني بيش از 24 ساعت پس از پخش ويديوي اعترافات رومن پروتاسويچ، دولت بلاروس اقدام به انتشار ويدويي از اعترافات سوفيا ساپگا، دوست دختر اين خبرنگار منتقد كرد كه ساپگا طي آن پروتاسويچ را به اداره يك كانال تلگرامي مخصوص انتشار «اطلاعات شخصي ماموران قانون» متهم مي‌كند.
رفتار دولت بلاروس نگراني‌ها درخصوص سلامت اين دو نفر را افزايش داده است. مادر رومن پروتاسويچ مي‌گويد كه فرزندش از مشكلات قلبي شديدي رنج مي‌برد كه باعث معافيت او از خدمت اجباري در ارتش شده و اگر مراقبت كافي از او در زندان صورت نگيرد، حالش خيلي زود وخيم خواهد شد.
پروتاسويچ چگونه دستگير شد؟
دستگيري رومن پروتاسويچ يكي از عجيب‌ترين اتفاقاتي است كه در اروپا ممكن بود بيفتد. ظهر روز يكشنبه هواپيماي رايان اير از آتن، پايتخت يونان به مقصد ويلنيوس، پايتخت ليتواني، كشور همسايه بلاروس، در پرواز بود كه ساعت ۱۳: ۱۶ دقيقه به وقت محلي در نزديكي مرز دو كشور مجبور به تغيير مسير شد. برج مراقبت بلاروس به خلبان اطلاع داد هواپيما ممكن است بمب‌گذاري شده باشد و دستور داد در فرودگاه مينسك، پايتخت، به زمين بنشيند. يك فروند جنگنده نيروي هوايي بلاروس نيز اين هواپيما را در مسير همراهي كرد.
نيويورك تايمز به نقل از شاهدان عيني نوشته است كه پس از فرود هواپيما و پياده شدن تمامي 126 مسافر اين پرواز، نيروهاي پليس بلاروس رومن پروتاسويچ 26 ساله و دوست دختر او سوفيا ساپگا 23 ساله را كه «بسيار ترسيده بودند» از باقي مسافران جدا كرده و همراه خود بردند. دولت بلاروس به منظور توجيه اين رفتار مدعي شده، نامه‌اي از گروه فلسطيني حماس دريافت كرده بوده كه اگر خواسته‌هاي اين گروه - كه اشاره‌اي به آن خواسته‌ها نشده - برآورده نشود، هواپيماي مذكور بر فراز شهر ويلينيوس پايتخت ليتواني منفجر خواهد شد. حماس به صورت رسمي هر گونه ارتباطي با اين اتفاق را رد كرده و كارشناسان نيز معتقدند حماس سابقه يا امكانات عمليات خارج از فلسطين و سرزمين‌هاي اشغالي را ندارد.
تحريم و تغيير مسير پروازها؛ پاسخ اتحاديه اروپا
در پي اين اتفاق، كشورهاي عضو اتحاديه اروپا عبور هواپيماهاي بلاروس را از حريم هوايي خود ممنوع كردند و از شركت‌هاي هوايي اين اتحاديه هم خواستند از حريم هوايي بلاروس عبور نكنند. همچنين شركت‌هاي بزرگ هوايي اروپا تغيير مسيرهاي پرواز و پرهيز از حريم هوايي بلاروس را آغاز كرده‌اند. از سوي ديگر پس از جلسه روز سه‌شنبه رهبران ۲۷ كشور عضو اتحاديه اروپا در بروكسل هم اعلام شد كه تحريم‌هاي بيشتري نيز براي مقام‌هاي بلاروس در نظر گرفته خواهد شد.
بسياري از مقامات دولت الكساندر لوكاشنكو از سال گذشته و پس از سركوب اعتراضات به وقوع تقلب در انتخابات رياست‌جمهوري از سوي اتحاديه اروپا مورد تحريم قرار گرفته بودند. فعالان منتقد دولت لوكاشنكو كه در خارج از بلاروس به سر مي‌‌برند اين اقدامات را كافي ندانسته و خواستار تشديد تلاش‌ها در راستاي مقابله با رفتارهاي خطرناك لوكاشنكو شده‌اند.