دو اسب‌سوار را ببر

باز هم حراج آثار مدرن و معاصر خاورميانه و اين‌بار شگفتي‌اي كه نه از جنس اعداد و ارقام كه از جنس ساختارشكني در پذيرش يك اثر بود. راقم اين سطور البته منكر ركوردهاي ثبت‌شده توسط هنرمندان عربِ شركت‌كننده در اين حراج از جمله كاظم حيدر، جواد سليم و ديا عزاوي نيست؛ اما آنچه در مورد حراج دوم ژوئن 2021 (چهارشنبه 12 خرداد 1400) بونامز در لندن بايد يك اتفاق نو قلمداد شود، پذيرش اثري كوچك از زنده‌ياد صادق تبريزي پيشگام فقيد مكتب سقاخانه است كه داراي ريختگي و شكستگي رنگ بوده و قبل از شركت در حراج ترميم نشده بود. اينكه نيت برگزار‌كنندگان اين حراج از پذيرش اثري‌ ترميم‌نشده از يك هنرمند سرشناس چه بوده مشخص نيست و نمي‌توان درباره اين موضوع پيشداوري كرد، هر چند بايد جسارت خريدار اين اثر را ستود كه به‌رغم نقايص ظاهري اثر، حاضر به خريداري آن شده است. در اين حراج دو اثر از تبريزي عرضه شده بود كه تابلوي دو اسب‌سوار مربوط به دهه 70 ميلادي و با تكنيك رنگ روغن روي بوم در ابعاد 75 در 106 سانتي‌متر اجرا شده بود. اين تابلو در حالي به قيمت 11 هزار دلار به فروش رفت كه به وضوح آثار ريختگي و شكستگي رنگ در آن هويدا بود و بدون ترميم از مجموعه‌اي آلماني به اين حراج راه يافته بود. امروزه مرمت آثار ‌‌هنري به‌ خودي‌ خود يك رشته‌ هنري محسوب مي‌شود و بسياري از كارشناسان هنري جهان، مرمت آثار هنري را قبل از عرضه آنها در حراج‌هاي هنري توصيه مي‌كنند و حتي معتقدند بالا رفتن ارزش اثر، مي‌تواند هزينه مرمت آن را نيز جبران كند. بسياري از حراج‌گذارها مرمت يك اثر را به عنوان نقطه قوت آن در كاتولوگ‌هاي فروش خود ذكر مي‌كنند. از اين رو در تاريخ برگزاري حراج‌ها موارد بسيار انگشت‌شماري را سراغ داريم كه يك اثر بدون مرمت به حراج راه پيدا كرده باشد. از معدود مواردي كه يك تابلو به رغم آسيب‌ديدگي به فروش رفته مي‌توان به فروش تابلوي «رويا» اثر پيكاسو اشاره كرد كه با وجود آسيب‌ديدگي در سال ۲۰۱۳ در يك حراج به قيمت ۱۵۵ ميليون دلار فروش رفت. پيكاسو اين تابلوي رنگ و روغن را كه ۱۳۰ در ۹۷ سانتي‌متر دارد در ۵۰ سالگي از معشوقه جوان ۲۴ ساله‌اش ماري ترز والتر كشيد. چه در تابلوي پيكاسو و چه در تابلوي تبريزي آنچه خريدار را راضي به خريد اثر به‌رغم رنگ و رو رفتگي و ترميم‌نشدگي آن مي‌كند، ارزش‌هاي بصري بالاي نهفته در آن است. همين ارزش‌هاي بصري و زيباشناختي است كه خريدار را مجاب مي‌كند به موازين و چارچوب‌هاي مرسوم دنياي هنر پشت پا بزند تا بتواند اثري از هنرمندي بزرگ را از آن خود كند. اينجا جمله نورا هيم، كيوريتور معروف امريكايي به خاطر مي‌رسد كه مي‌گويد، خريد اثر هنري شبيه به عاشق‌شدن است. او خريد يك تابلو يا يك مجسمه را چنان افتادن در ماجرايي عاشقانه مي‌داند. در حراج هفته گذشته بونامز اثر ديگر صادق تبريزي نيز با عنوان زنان اسب‌سوار كه داراي ابعاد 70 در 70 سانتي‌متر و مربوط به دهه 90 ميلادي بود به مبلغ 9800 دلار فروخته شد. در اين حراج گران‌ترين اثر ايراني تابلوي زمين‌لرزه اثر حسين زنده‌رودي به ابعاد 150 در 134 سانتي‌متر مربوط به سال 1971 ميلادي بود كه به مبلغ 230 هزار دلار فروخته شد. تابلويي از منوچهر يكتايي به رقم 74 هزار دلار، تابلويي از حسين كاظمي به مبلغ 52 هزار دلار و مجسمه‌اي برنزي از پرويز تناولي به رقم 35 هزار دلار جزو گران‌ترين آثار ايراني اين حراج بودند. اثري از كاظم حيدر (1985- 1932) هنرمند فقيد عراقي با عنوان «قلب شهيد» با رقم 846 هزار دلار به عنوان گران‌ترين اثر به فروش‌رفته اين حراج شناخته شد و اثر جواد سليم (1961-1919) ديگر هنرمند فقيد عراقي هم 627 هزار دلار به فروش رسيد. چه تبريزي را شگفتي‌ساز حراج اخير بونامز بناميم، چه عراقي‌ها را؛ آنچه درباره اين حراج گفتن دارد مساله حضور هنر ايران در عرصه جهاني بازار هنر به‌رغم تحريم‌هاي كمرشكن چند سال اخير است؛ حضوري كه همچنان توانسته با رونقي نسبي تداوم داشته باشد. اين در حالي است كه كرونا باري تازه‌تر بر دوش بازار هنر ايران گذاشته و دشواري‌هاي مراودات بين‌المللي را نيز بيش از پيش كرده است. با اين حال اقتصاد هنر ايران از نفس نيفتاده و تحريم‌هاي اعمال‌شده، ‌مانع از فروش بين‌المللي آثار هنري ايراني نمي‌شود. تمامي اين شرايط، بازي نابرابري را بر سر راه خريداران هنر ايران در رقابت با خريداران عرب قرار داده است. كافي است به فهرست بلندبالاي خريداران ثروتمند عرب در حراج اخير بونامز توجه كنيم تا دريابيم حضور كم‌تعداد اما پرمايه خريداران ايراني حاضر در سالن حراج نيوبوند استريت لندن در غروب 12 خرداد 1400 چقدر با دشواري همراه بود.