ديدار وزير آموزش و پرورش با معاون وزير معارف افغانستان
مساله‌اي به نام «آموزش بدون تمايز»
گروه اجتماعي| روز گذشته معاون وزير معارف افغانستان مهمان وزارت آموزش و پرورش ايران شد و با وزير آموزش و پرورش ديدار كرد. در اين ديدار محسن حاجي‌ميرزايي خطاب به فرستاده وزارت معارف افغانستان گفت كه دانش‌آموزان افغان ساكن در ايران «بدون هيچ تمايزي» در اين كشور مشغول تحصيل هستند.
ديدار وزير آموزش و پرورش با سردار رحيمي، معاون وزير معارف جمهوري افغانستان در سالن شهيد رجايي ساختمان وزارت آموزش و پرورش برگزار شد. در ابتداي اين ديدار حاجي ميرزايي يادي از شهداي دانش‌آموز افغان كرد كه به تازگي قرباني حملات تروريستي در افغانستان شدند. به گزارش مركز اطلاع‌رساني و روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش وزير آموزش و پرورش، با عرض تسليت جانباختگان حادثه بمب‌گذاري مدرسه سيدالشهداي كابل و كشته‌شدن تعداد زيادي از دانش‌آموزان افغانستاني، گفت: «در زمان وقوع اين حادثه، ضمن محكوم كردن اين اقدام تروريستي، به ملت و دولت افغانستان تسليت گفته و مراتب تأسف و تألم دولت و ملت ايران را به اطلاع دولت و مردم افغانستان رساندم. آرزو مي‌كنم هرچه زودتر در كشور دوست و برادرمان (كه داراي اشتراكات فرهنگي بسيار زيادي هستيم)، نزاع و جنگ از بين برود و شاهد آرامش و صلح باشيم.»
حاجي ميرزايي، با اشاره به اهميتي كه دولت جمهوري اسلامي ايران، براي آموزش كودكان اتباع افغانستاني ساكن ايران قائل است، اظهار كرد: براساس دستور تاريخي رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالي) در مورد تحصيل كودكان اتباع افغانستاني، دولت جمهوري اسلامي ايران براي آموزش كودكان افغانستاني كه در ايران زندگي مي‌كنند، از هيچ كوششي دريغ نكرده است؛ در بازديدهاي خود از مدارس، مدارسي را شاهد بودم كه نيمي از دانش‌آموزان آن كودكان افغانستاني بودند كه در كنار كودكان ايراني، بدون هيچ تفاوت و تمايزي، مشغول به تحصيلند. آمار‌ها حاكي از آنند كه در حال حاضر 474 هزار كودك افغانستاني در ايران به تحصيل اشتغال دارند. حاجي ميرزايي تصريح كرد: «كتاب‌هاي دانش‌آموزان مدارسي كه از سوي وزارت آموزش و پرورش، مجوز گرفته و استانداردهاي ايمني و... ما را رعايت كرده باشد، تأمين خواهيم كرد.» او همچنين درباره آموزش اتباع بزرگسال افغانستاني گفت: در حوزه سوادآموزي نيز آموزش اتباع افغان را در دستور كار داريم و اين امكان را فراهم كرده‌ايم تا اتباع افغانستاني، در كلاس‌هاي درس نهضت سوادآموزي شركت كنند.» وزير آموزش و پرورش گفت: «انتظار داريم در كنار اين همكاري‌ها، فعاليت‌هاي دو كشور براساس يك گفت‌وگوي مشترك، انجام شده و با انعقاد تفاهمنامه همكاري مشترك، هر چه زودتر زمينه فعاليت‌هاي مشترك بين دو كشور در حوزه آموزش و پرورش به صورت قاعده‌مند استمرار يابد. تمامي برنامه‌ها و فعاليت‌هايي كه از سوي دولت جمهوري اسلامي ايران براي آموزش كودكان و اتباع بزرگسال افغانستاني انجام شده است، فارغ از هر نوع نگاه سياسي و صرفا در راستاي اهداف انسان‌دوستانه و احترام به اشتراكات فرهنگي و ديني دو كشور بوده است و از اين به بعد نيز بر همين اساس اين فعاليت‌ها استمرار پيدا خواهد كرد.»
وضعيت شكننده كودكان
وضعيت تحصيل دانش‌آموزان افغان ساكن ايران به خصوص پس از فرمان رهبري در خصوص لزوم آموزش كودكان حتي بدون داشتن كارت هويت و اقامت، همواره يكي از برگ‌هاي برنده ايران در مذاكراتش با افغانستان و البته سازمان‌هاي بين‌المللي بوده است. چندي پيش هم سيدعلي حسيني، رايزن آموزش و پرورش سفارت افغانستان در تهران در آيين يادبود و پاسداشت دختران دانش‌آموز مدرسه سيدالشهداي شهر كابل گفته بود: «ملت و دولت ايران همواره در كنار ملت افغانستان ايستاده‌اند و در همه حال با ما بوده‌اند. ما همواره در جلسات با دوستان وزارت امور خارجه و آموزش و پرورش در ايران مراتب قدرداني خود و دولت افغانستان را از اين تصميم رهبر معظم انقلاب اعلام كرده‌ايم.» در عين حال نبايد فراموش كرد كه وضعيت كودكان افغان در ايران، به صورت ويژه كودكان متعلق به خانواده پناهندگان و مهاجران غيرقانوني وضعيت شكننده‌اي است. هر بار در روزهاي منتهي به مهر همچنان بخشي از اين دانش‌آموزان هستند كه در مراكز دولتي از اين سو به آن سو مي‌روند تا بتوانند بدون هزينه فرزندان خود را در مدرسه ثبت‌نام كنند. بخشي از سازمان‌هاي مدني و مردم‌نهاد هم در اوايل پاييز هميشه در تلاش هستند تا صداي اين دانش‌آموزان را از طريق رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي به گوش سايرين برسانند. براي همين احتمالا ادعاي وزير در خصوص تحصيل دانش‌آموزان افغانستاني «بدون هيچ تمايزي با دانش‌آموزان ايراني» كمي پا از دايره حقيقت فراتر مي‌گذارد. شهريورماه سال گذشته بود؛ در ميزگردي كه در مورد كودكان كار در راديو گفت‌وگو به اينجا رسيد كه اصولا كودكان اتباع در كشورمان گويا تا جايي پذيرفته شده هستند كه مشغول كار در خيابان و زباله‌گردي باشند اما ديگر وارد مدارس نمي‌توانند بشوند. رقيه امام، عضو هيات‌مديره شبكه ياري كودكان كار بود كه اين مساله را پيش كشيد: «امسال بچه‌ها را مي‌فرستيم به اداره آمايش براي گرفتن برگه ثبت‌نام، مي‌گويند به جديدها نمي‌دهيم، شما جزو سرشماري ما نيستيد.» محمود علي‌گو، سرپرست كل دفتر امور آسيب‌ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي كشور هم از قضا اين موضوع را تاييد كرد و در مورد دختر بچه افغاني گفت كه كارهايش را پيگيري مي‌كرده: «چهار بچه از يك خانواده پيش ما هستند، من به اين دختر مي‌گويم مي‌خواهي چه كار كني؟ مي‌گويد آقا بگذاريد فقط درس بخوانم. هيچ امكان مجوزي براي درس خواندن اين بچه وجود ندارد. چرا؟ چون جزو ورودي‌هاي جديد هستند كه خانم امام گفتند. تازه ايشان يك انجمن هستند كه احتمالا دست‌شان به جايي نمي‌رسد، بنده بهزيستي هستم و دستم به جايي نمي‌رسد! فرمان را رهبري داده است، وزير آموزش و پرورش ابلاغ كرده، مگر مي‌شود اجرا نشود؟ من الان يقه كي را بگيرم؟»
در روزهاي بعد «اعتماد» در مصاحبه‌اي با رضوان حكيم‌زاده، معاون ابتدايي وزير آموزش و پرورش از او پرسيد كه آيا وزارت كشور جلوي ورود بچه‌هاي افغان بدون اوراق هويت به سيستم آموزشي كشور را مي‌گيرد؟ حكيم‌زاده توضيح داد: «اين اشكال به هنگام ثبت‌نام پيش آمده بود كه ما با توجه به فرمان مقام معظم رهبري و با اعتقادي كه خودمان داريم كه آموزش حق كودك است، به صورت جدي پيگيري كرديم. ما هم البته ملاحظات امنيتي اين ماجرا را درك مي‌كنيم اما معتقديم كه براي كنترل فرآيندي مثل مهاجرت غيرقانوني، كودكان نبايد تنبيه شوند و راهكار اين قضيه را در محروم كردن كودكان از آموزش نمي‌بينيم. پيگيري‌هايي انجام شد از جمله مجددا از دفتر مقام معظم رهبري پيگيري كرديم كه نمي‌دانم آخرين دستورالعملي كه ارسال شده است را ديده‌ايد يا نه كه در آن مشكل برطرف شده و در حال حاضر مشكلي در ثبت‌نام اين دسته از دانش‌آموزان نداريم. اگر هم موردي باشد پيگيري مي‌كنيم تا مشكل‌شان حل شود.» اين موارد در سال‌هاي مختلف شروع سال تحصيلي همواره وجود داشته‌اند، يك نمونه از آن را در برخورد سليقه‌اي مديران برخي مدارس دولتي هم مي‌توان ديد.
اما موضوع حضور كودكان افغانستاني در ايران تنها در موضوع مدرسه و نحوه رابطه آنها با سيستم آموزشي كشور خلاصه نمي‌شود. يك موضوع بسيار جدي كه شايد حتي آن را بتوان مشكلي ديپلماتيك در رابطه ايران و افغانستان هم ديد بحث ورود اين كودكان به كشور براي به كار گماشته شدن در مشاغل سخت و زيان‌آور است. مردادماه سال گذشته وزير كشور اعلام كرد كه اكثر كودكان كار در خيابان‌هاي ايران افغان هستند. عبدالرضا رحماني فضلي در حاشيه جلسه شوراي اجتماعي گفته بود كه درباره «ممانعت از ورود اطفال به ايران» و عودت آنان با سفير افغانستان در تهران و وزير امور خارجه اين كشور بيش از اين نيز به‌طور مفصل صحبت شده است.» همين چند روز پيش هم امين شاهرخي، مدير كل بهزيستي استان تهران در نشست خبري روز جهاني مبارزه با كار كودكان گفت كه براساس پيش‌بيني‌ها حدودا ۴ هزار كودك زباله‌گرد و ۲ هزار كودك كار و خيابان در استان تهران وجود دارند. او با اشاره به اينكه در بازه ۶ ماهه اخير ۹۲۳ كودك كار تاكنون شناسايي شدند گفت: «از اين تعداد ۷۶۳ كودك اتباع‌خارجي و ۱۶۰ كودك ايراني هستند.» اين آمار به خوبي نشان مي‌دهد كه وضعيت كودكان افغانستاني در ايران، به خصوص آنها كه از طريق راه‌هاي غيرقانوني و با هدف ورود به بازار كار كاذب وارد كشور مي‌شوند تا چه اندازه آنها را در موقعيت شكننده‌اي قرار مي‌دهد. پذيرش دانش‌آموزان افغانستاني در مدارس دولتي حتما بار سنگيني از دوش بسياري از خانواده‌ها برمي‌دارد و فرصتي براي آموزش در اختيار اين كودكان مي‌گذارد اما رفع مشكلات آنها بدون تبادل نزديك ديپلماتيك دو كشور قابل رفع نيست.