پيشروي داعش در كشورهاي
نيجريه، مالي، كنگو، غنا و موزامبيك هر روز بيشتر مي‌شود
آفريقا خانه جديد داعش
ترجمه: آرمين منتظري
شاخه‌هاي داعش در آفريقا پس از به دست آوردن مجموعه‌اي از پيروزي‌ها، شكل‌دادن ائتلاف‌هاي جديد و تغيير استراتژي توانسته‌اند مواضع خود را در بيشتر نقاط آفريقا تثبيت كنند. به گزارش گاردين، داعش پس از به دست آوردن پيروزي‌هايي در نيجريه و كنگو تبليغاتي از سوي رهبرش در خاورميانه منتشر كرده و در اين تبليغات تاكيد ويژه‌اي بر كشورهاي جنوب صحراي آفريقا شده و اين منطقه در اين تبليغات به عنوان جبهه جديد داعش نامگذاري شده است. البته ممكن است فعاليت بيشتر داعش در اين منطقه از توانايي آنها براي فعاليت در ديگر نقاط جهان، به خصوص خاورميانه بكاهد.
اخبار داخلي از نيجريه درباره فعاليت داعش در استان آفريقاي غربي دولت اسلامي با همكاري بوكوحرام، نشان مي‌دهد كه اين گروه تروريستي تمركز فعاليت‌هاي خود را براي تامين خدمات اساسي و امنيت جوامع محلي، معطوف كرده است. اگرچه استراتژي داعش در اين منطقه به واسطه محدوديت‌هاي سرزميني متفاوت است اما تحليلگران بيم دارند كه تصميم اين گروه تروريستي براي شكل‌دهي مناطقي با نام «دولت‌هاي جهادي» تهديدي عليه دولت‌هاي محلي كه اغلب ناكارآمد و فاسد هستند، به حساب آيد. وينسنت فوچر، كارشناس مسائل داعش در نيجريه و همكار گروه بين‌المللي بحران معتقد است: «براي سازماني نظير داعش، كشورهاي جنوب صحراي آفريقا دقيقا همان جايي است كه مي‌توانند با كمترين هزينه، تاثير بسيار زيادي از خود به جاي بگذارند. اين منطقه يكي از معدود مناطقي در جهان است كه داعش مي‌تواند كنترل واقعي هزاران كيلومتر را در اختيار بگيرد. در واقع اين منطقه براي داعش به منزله يك خط مقدم محسوب مي‌شود».
ماه گذشته شاخه داعش در نيجريه به جنگل سامبيسا در شمال شرق نيجريه كه اهميتي استراتژيك دارد حمله كرد و ابوبكر شيكاو رهبر بوكوحرام را كشت در ادامه تسليحات، اموال و كنترل نيروهاي بوكوحرام را در اختيار گرفت. از آن زمان، شاخه داعش نيجريه سعي كرده رهبران سابق بوكوحرام را در خود ادغام كرده و آنها را متقاعد كند مسلماناني كه در خارج از محدوده كنترل آنها زندگي مي‌كنند را به چشم دشمن نبيند. رهبر شاخه داعش نيجريه، ابومصعب البرناوي اعلام كرده كه داشتن پاسپورت و ديگر اوراق هويت دولتي در اين منطقه بايد مجاز شمرده شود. فايل صوتي سخنراني البرناوي نشان مي‌دهد كه او در مقايسه با ديگر رهبران داعش در آفريقا، تحصيلكرده‌تر و آموزش‌ديده‌تر است. اين فايل صوتي نشان مي‌دهد كه او گام‌هاي غيرمنتظره‌اي براي بهبود وضعيت كودكان در جوامع محلي برداشته است. طي هفته‌هاي اخير شاخه داعش در آفريقا، مراتع را به روي دامداران گشود، زندانيان را از زندان‌هاي‌شان آزاد كرد، شروع به گرفتن زكات از افراد ثروتمند ساكن در برخي مناطق تحت كنترل خود كرد و تلاش كرد دست به حملات محدود بزند تا بتواند غنيمت جنگي گرفته و آن غنيمت‌ها را به جاي دستمزد بين جنگجويانش تقسيم كند. البرناوي در دستوري با نام «ماموريت حسابرسي»، رهبري شاخه داعش در نيجريه را برعهده گرفته است.
مقامات غربي نگرانند در نقاطي نظير نيجريه، تركيبي از قدرت آتش بيشتر، نظم عملياتي و احتمال رضايت جوامع محلي از عملكرد داعش باعث شود اين گروه در آينده نزديك به تهديدي جدي عليه ارتش كشورهاي منطقه تبديل شود. يكي از مقامات غربي يك سازمان ضدتروريستي كه مقر آن در مالي است و تحولات نيجريه را از نزديك دنبال مي‌كند، معتقد است: «مشكل اين است كه وقتي آنها در نيجريه مستقر شدند، چطور مي‌توانيد از آنجا بيرون‌شان كنيد؟ مجبوريد به جوامع محلي گزينه‌اي جايگزين به جاي داعش ارايه كنيد و در اغلب اين مناطق چنين گزينه‌اي وجود ندارد».
تركيبي از استراتژي تطميع و اجبار در قبال جوامع محلي به داعش كمك كرده تا از مسير منطقه ساحل، خود را به شمال شرق نيجريه برساند و حالا هزاران مايل از سرزمين‌هاي آن منطقه را كه تا مرزهاي ليبي امتداد دارد در اختيار گرفته و در جنوب نيز كنترل بخش‌هايي از بنين و غنا را نيز در اختيار دارد. برخي تحليلگران مي‌گويند: «وقتي كه داعش در سال 2015 تلاش‌هايش براي استقرار در آفريقا را آغاز كرد برخي فكر مي‌كردند اين گروه بيش از حد نيازش گسترش يافته اما حالا اين گروه از هر زمان ديگري در اين منطقه قدرتمندتر است. پيشرفت‌هاي داعش كند بوده اما آنها توانسته‌اند برخي مناطق خاص و جوامع‌شان را شناسايي كنند. مناطقي كه در آن مي‌توانند با جوامع محلي ارتباط برقرار كرده و خود را در آنجا تثبيت كنند. استراتژي داعش در آفريقا براساس رخدادهاي محلي تعيين مي‌شود اما پيش آمده كه اين گروه در برابر كساني كه در مقابل‌شان ايستاده‌اند دست به خشونت زده باشد».
در نيجريه يك گروه شبه‌نظامي توسط دولت مسلح شد تا در مقابل افزايش قدرت داعش بايستد اما داعش اين گروه را با قساوت تمام نابود كرد. ماه گذشته، داعش مدعي شد كه دو حمله بزرگ صورت داده كه طي آن 150 نفر كشته شده‌اند. در مالي، در يك روستا در نزديكي مرز نيجريه، نيروهاي داعش يك دست و يك پاي سه مرد را كه در دادگاه خلافت اسلامي به واسطه دزدي محكوم شده بود قطع كردند. اين مجازات در ميانه روز و در بازار در مقابل جمعيت زيادي از مردم انجام شد. اتفاقات مشابه نيز در شمال بوركينافاسو كه داعش سعي دارد قدرتش را در آنجا تثبيت كند، گزارش شده است. اين‌گونه به نظر مي‌رسد كه داعش در تلاش است نظم و قانون را در مناطقي كه اشغال مي‌كند، برقرار كند و ظاهرا جوامع محلي در خصوص چگونگي برقرار شدن نظم و قانون هيچ ايرادي به داعش نمي‌گيرند. به واسطه چالش‌هاي سياسي مالي طي چند ماه گذشته بي‌ثبات شده است. در ماه مه گذشته سربازان ارتش اين كشور قدرت را در دست گرفتند و براي دومين مرتبه در سال اخير، دولت در اين كشور تغيير كرد. امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه اخيرا گفته است كه تعداد 4 هزار نيرويي كه قرار بود به مالي اعزام كند، به زودي كاهش خواهد يافت و تعداد كمتري نيروي فرانسوي در قالب يك ماموريت بين‌المللي گسترده‌تر به مالي اعزام خواهند شد. نيروهاي فرانسوي بيش از يك دهه است كه در مالي مستقر هستند و تلاش كرده‌اند از تصرف مناطق توسط گروه‌هايي نظير داعش و القاعده جلوگيري كنند. در برخي بخش‌هاي مالي توافقنامه‌هاي صلح بين رهبران جوامع محلي و گروه‌هاي تندرو امضا شده است. هر دو طرف سعي دارند نوعي توازن قواي جديد را در اين مناطق ايجاد كنند و اميدوارند وضعيت در درازمدت به ثبات برسد. بسياري از اين توافقنامه‌ها، با برخي شاخه‌هاي القاعده منعقد شده‌اند كه از 15 سال پيش در ساحل فعال بوده و توانسته‌اند شبكه‌اي از گروه‌ها و رهبران منطقه‌اي ايجاد كنند.
همه شاخه‌هاي داعش در آفريقا موفق نشده‌اند دستاوردهايي مشابه آنچه داعش در نيجريه حاصل كرده را به دست آورند. به نظر مي‌رسد شاخه آفريقاي مركزي داعش كه در كنگو و موزامبيك فعال است در نحوه عمل، از بقيه خشونت‌ورزتر است و به نظر مي‌رسد روابط نزديك‌تري را رهبران ارشد داعش داشته باشند.
اين گروه در مرزهاي شرقي كنگو دست به كشتارهاي خونيني زده است كه به نظر مي‌رسد هيچ هدف استراتژيكي نداشته‌اند. هفته گذشته دست‌كم 50 روستايي در جريان دو حمله كشته شدند. در موزامبيك، اسلام‌گرايان مسلح كه پرچم‌هاي سياه داعش در دست داشتند از نوعي كنترل موقتي برخوردارند. هنوز مشخص نيست كه داعش تا چه اندازه روي اين گروه تسلط دارد. برخي تحليلگران معتقدند موفقيت تاكتيك‌هاي پيكارجويان در موزامبيك به علت برخي كمك‌هاي خارجي بوده است. در سال 2020 اين‌طور به نظر مي‌رسيد كه آنها از حمايت بين‌المللي برخوردارند. داعش نيز در سال 2020 اعلام كرد از حمله اين پيكارجويان به بندر پالما حمايت كرده است. البته هنوز اثبات نشده است كه اين پيكارجويان رابطه خيلي نزديكي با رهبري داعش در خاورميانه داشته باشند.