آيا رايزني‌ها براي اجراي توافق هستهاي به بن‌بست خورده است؟
احياي برجام، از عمل تا واقعيت
ابوالقاسم دلفي
سفر اروپايي آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده امريكا در حالي سومين مرحله خود را در توقف در پاريس دنبال كرد كه اشارات كوتاه او و همتاي فرانسوي ايشان، آقاي ژان ايو لودريان در مصاحبه مطبوعاتي پايان ملاقات پيرامون مذاكرات وين، نگاه‌ها و توجهات را از موضوعات اصلي و حساس مورد بحث آنها منحرف و به سمت برجام و حواشي امكان احياي مجدد آن، با فاصله مواضعي كه بين طرف‌هاي اصلي و مدعيان اجرايي كردن آن وجود دارد، سوق داد.
سفر دوره‌اي و اروپايي وزير خارجه امريكا در حالي شكل گرفت كه طي هفته‌ها و روزهاي اخير تحركات و گردهمايي‌هاي متعددي در اروپا و در چارچوب تلاش‌‌ها براي تحرك‌بخشي در روابط صدمه ديده هم‌پيمانان غربي دو سوي آتلانتيك در دوران رياست‌جمهوري ترامپ، تشكيل و ضمن آنها رييس‌جمهور امريكا در اولين سفر رسمي خود به اروپا با واقعيتهاي دردناكي كه مناسبات اروپا و امريكا را در خود فرو برده، آشنا كرد.
اجلاس سران ناتو در بروكسل، برگزاري گردهمايي كشورهاي غربي عضو گروه هفت كشور صنعتي، اولين ديدار روساي جمهور امريكا و روسيه در ژنو و سرانجام اجلاس آخر هفته گذشته سران اتحاديه اروپايي در بروكسل از جمله اتفاقات و رخدادهايي بود كه مجموعه جهان صنعتي غرب را براي سر و سامان دادن به اوضاع نابسامان سال‌هاي اخيرشان به ويژه در رويارويي با تبعات و عوارض ناشي از اوج‌گيري قدرت روزافزون چين در صحنه‌هاي مختلف بين‌المللي و حركت‌هاي زيگزاگي روسيه پوتين براي بهره‌‌برداري از فرصتي كه افتراق در بين كشورهاي غربي و به ويژه اروپايي ايجاد شده است، به تكاپو وا داشته و به نظر مي‌رسد كه تصميم به انجام سفر آنتوني بلينكن وزير خارجه امريكا به اروپا از جمله اولين اقدامات ضروري بوده است كه آقاي بايدن پس از استماع نظرات هم‌پيمانان سنتي خود در اروپا بر ضرورت انجام آن جهت توجيه و تبيين راهبرد جديد امريكا در قبال مناسبات دو سوي آتلانتيك از يك طرف و ايجاد جبهه متوازن در رويارويي جديد شرق و غرب، مصر بوده است. قصدم از اشاره و توجه به روند تحولات بين‌المللي در پرتو سفر اروپايي آقاي بلينكن، تنها از اين منظر است كه اهداف اصلي و اساسي تور اروپايي وزير خارجه امريكا در چه جهت و راستايي قرار داشته كه به ناگاه برخي جريان‌‌هاي رسانه‌‌اي عامدا و با بهره‌گيري از بخش اندكي از اظهارات وزراي خارجه فرانسه و امريكا در پاريس، همه توجهات را به سمت مذاكرات برجام در وين و سرانجام آن سوق دادند. در پايان ديدار بلينكن با ژان ايو لودريان در پاريس، وزير خارجه فرانسه گزارش نسبتا مبسوطي از محتواي موضوعات مذاكراتي امريكا و كشور متبوعش را طي اظهاراتي طولاني براي رسانه‌هاي حاضر در محل وزارت خارجه اين كشور در پاريس تبيين و به آن بخش از محتواي مذاكرات دو وزير كه قابل طرح كردن براي رسانه‌ها بود، اشاره و مروري بر ارزش‌هاي جهان غرب و به ويژه دموكراسي، چند جانبه‌‌گرايي و اعتماد متقابل در جناح غرب كه در دوران حكومت ترامپ در امريكا صدمات شديدي خورده بود، به عمل آورد و از راهبرد ايالات متحده دوران بايدن براي احيا و تقويت مجدد اين ارزش‌ها و بازگشت به نظم جهاني مبتني بر همكاري بر پايه اصل حقوق و حفاظت از آنكه مورد مطالبه اروپاست، قدرداني كرد. همچنين وزير خارجه فرانسه مشكلاتي همچون بحران كرونا، الزامات و نابساماني‌هاي شرايط آب و هوايي جهان، نابرابري‌هاي بين‌المللي و تلاطمات ناظر بر اين روند‌ها را يادآوري كرد و تعميق وحدت و يكپارچگي غرب را به عنوان يك ضرورت استراتژيك در شرايط امروز جهان مورد تاكيد قرار داد. ضمن آنكه روابط دوجانبه اتحاديه اروپايي با امريكا و روند تحولات ناتو و نقش‌آفريني جديد اروپا در اين پيمان، مبارزه با تروريسم با منشا خاورميانه و غرب آسيا كه فرانسه را در منطقه ساحل آفريقا زمين‌گير كرده است يادآوري و درخواست حمايت امريكا از راهبرد فرانسه در اين منطقه را مطرح كرد. موضوع تحولات ليبي، اوضاع نابسامان لبنان و ضرورت نزديكي هر چه بيشتر واشنگتن- پاريس در انجام تحركات آتي در لبنان، مناسبات به هم ريخته اروپا - روسيه و ضرورت حمايت و حضور موثر واشنگتن در كنار اروپا، وضعيت ارمنستان و روابط با آذربايجان، تحولات منطقه هند - پاسيفيك و چگونگي مقابله مشترك با راهبرد چين در اين منطقه و روابط دوجانبه گسترده پاريس و واشنگتن و اهداف و برنامه‌هاي مختلف آن را كه قرار است آقاي لودريان در سفر ماه آينده خود به امريكا پيگيري كند در مصاحبه مشترك خود با آقاي بلينكن تشريح كرد.
دو وزير خارجه تنها در بخش كوتاهي از اظهارات خود براي رسانه‌ها به موضوع برجام اشار‌اتي كلي مبني بر اينكه در حال حاضر نوبت ايران است كه در مورد موضوعات سخت و مهم تصميم‌گيري كند، داشته و تلاش كردند به نوعي علت بي‌سرانجامي شش دور مذاكرات وين را به عدم تصميم‌گيري در موضوعات مشكل طرف ايراني و اوضاع داخلي جمهوري اسلامي ايران نسبت داده و به نوعي تلاش كردند فشار بر ايران براي خروج از بن‌بست فعلي را افزايش دهند كه با پاسخ نسبتا كليشه‌اي سخنگوي محترم وزارت خارجه كه كمتر دربرگيرنده اهداف و موضوعات امريكا و فرانسه در مذاكرات برجام بود، روبه‌رو شد.
لذا همان‌گونه كه قابل درك است سفر بلينكن به اروپا و فرانسه اهدافي به مراتب گسترده‌تر از موضوع برجام داشت كه شامل راهبرد مناسبات هم‌پيمانان غرب در فرداي حكومت ترامپ و تلاش امريكا براي بازسازي روابط صدمه ديده بود كه مورد بحث و تبادل نظر دو وزير خارجه قرار گرفته و به منظور انحراف افكار عمومي از واقعيتهاي تلخ مناسبات دو سوي آتلانتيك، رسانه‌ها و اصحاب جرايد توجيه شده آنها، سعي كردند با طرح و دامن زدن به اظهارات مختصر، تكراري و كوتاه دو وزير خارجه در خصوص برجام، توجهات را از موضوع اصلي منحرف و به حواشي بپردازند.
البته اينكه دو طرف معادله پيچيده مذاكرات وين پيرامون احياي مجدد برجام، ظاهرا بخش اعظم زمان انجام مذاكرات خود را در وين صرف مديريت بيهوده چگونگي تنظيم و انتقال گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ايران امريكا و بي‌ارتباط با محتواي مذاكرات مي‌كنند، بايد بيانگر اين واقعيت باشد كه آيا اراده قطعي براي به سرانجام رساندن اين مذاكرات تا قبل از شروع به كار دولت جديد جمهوري اسلامي ايران در دو طرف وجود دارد يا خير؟ و اين امري است كه طولاني شدن مذاكرات، حواشي و اظهارات جانبي مذاكره‌كنندگان مي‌تواند حداقل صحت بخشي از اين ادعا را بر ملا كند.
آقاي آنتوني بلينكن در پايان ديدار با وزير خارجه فرانسه در پاريس اظهار داشت كه چنانچه مذاكرات هستهاي وين طولاني شود بازگشت امريكا به برجام بسيار مشكل خواهد بود و در كنار اين اظهارات شاهد بيان ديدگاه‌هاي يكي از منابع بي‌نام و نشان نزديك به وزارت خارجه امريكا بوديم كه معتقد بود رسيدن به يك توافق در موضوع پرونده هستهاي ايران امكانپذير است، هرچند گفت‌وگوهاي جاري اجازه نزديك شدن مواضع دو كشور به يكديگر را فراهم نمي‌كند. او همچنين اضافه كرده كه اختلافات مهمي همچنان باقي است كه تاكنون عبور از آنها امكانپذير نشده و لذا اگر طرف امريكايي تصور كند با انجام دوره هفتم گفت‌وگوها، نمي‌تواند به توافق برسد، نخواهد پذيرفت.
ظاهرا اشاره اين منبع نزديك به وزارت خارجه امريكا و ساير منابع اطراف مذاكرات وين و نيز برخي منابع ايراني كه بر اختلافات مهم دو طرف، به عنوان مانع رسيدن به توافق اشاره مي‌كنند، موضوع درخواست ايران براي كسب تضمين كتبي عدم خروج مجدد امريكا از برجام و مطالبه امريكا براي دريافت قول كتبي از ايران جهت بازگشت به كليه تعهدات برجامي و ادامه مذاكرات براي تكميل برجام با موضوعاتي همچون توان نظامي و موشكي ايران و نقش ايران در تحولات منطقه‌اي بر اساس خواسته‌هاي واشنگتن است كه علي‌الاصول نمي‌تواند مورد قبول طرف ايراني واقع شود.
به هر حال شرايط ياد شده در موقعيتي است كه به‌زعم غربي‌هاي حاضر در جمع برجام كه روسيه و چين نيز آن را كتمان نمي‌كنند، انتخاب رييس‌جمهور جديد ايران كه در چهره يك محافظه‌كار تصوير شده، سايه‌اي بر مذاكرات هستهاي گسترده است. در حالي كه مقام نزديك به وزارت خارجه امريكا خاطرنشان مي‌كند كه انتخاب رييس‌جمهور جديد، تصميم امريكا براي رسيدن به توافق را متاثر نكرده است و ايراني‌ها نيز تا به امروز به‌طور جدي در مذاكرات حاضر بوده، ولي روند پيگيري مذاكرات نمي‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد.
در هر صورت به‌رغم اظهارات و ادعاهاي مختلف از طرف‌هاي مذاكره‌كنندگان در موضوع برجام آنچه عملا تا به امروز قابل مشاهده بوده عدم بازگشت امريكا و رفع كليه تحريم‌هاي مورد نظر ايران در چارچوب برجام است كه ظاهرا طرف ايراني نيز تا تحقق كامل آنها بايد راه درازي را طي كند.
به‌زعم غربي‌هاي حاضر در جمع برجام كه روسيه و چين نيز آن را كتمان نمي‌كنند، انتخاب رييس‌جمهور جديد ايران كه در چهره يك محافظه‌كار تصوير شده، سايه‌اي بر مذاكرات هستهاي گسترده است. در حالي كه مقام نزديك به وزارت خارجه امريكا خاطرنشان مي‌كند كه انتخاب رييس‌جمهور جديد، تصميم امريكا براي رسيدن به توافق را متاثر نكرده است و ايراني‌ها نيز تا به امروز به‌طور جدي در مذاكرات حاضر بوده، ولي روند پيگيري مذاكرات نمي‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد.