سران مصر، عراق و اردن اين‌بار در بغداد گردهم آمدند
اتحادي نوپا در مسير رشد
محمدحسين لطف‌الهي
عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور مصر روز يكشنبه عازم بغداد شد تا در نشستي سه‌جانبه با حضور مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق و ملك عبدالله دوم، پادشاه اردن شركت كند. اين سفر، اولين سفر رييس‌جمهور مصر به عراق طي سه دهه گذشته محسوب مي‌شود و تحليلگران پيش‌بيني مي‌كنند كه در ميان‌مدت نقش مهمي در توسعه روابط بغداد، قاهره و امان ايفا كند.
از اوايل دهه 1990 ميلادي و پس از حمله صدام‌حسين، ديكتاتور وقت عراق به كويت روابط قاهره و بغداد دچار تنش شد و تا سال‌ها تاثير اين اقدام بر روابط دو كشور باقي مانده بود.
در سال‌هاي اخير با سفرهاي پياپي و متقابل مقام‌هاي ارشد عراق و مصر روابط بغداد و قاهره پيشرفت زيادي داشت و اكنون با سفر عبدالفتاح السيسي انتظار مي‌رود روند پيشرفت روابط دوجانبه آنها تسريع شود. ساعاتي پس از عبدالفتاح السيسي، ملك عبدالله دوم پادشاه اردن نيز به بغداد رسيد و پيش از برگزاري نشست سه‌جانبه، با برهم صالح، رييس‌جمهور و مصطفي الكاظمي نخست‌وزير عراق نيز به صورت جداگانه ديدار كرد.
به گزارش «اعتماد»، نشست سه‌جانبه اخير بخشي از ابتكار سه‌جانبه عراق، مصر و اردن براي تقويت همكاري‌ها در حوزه سياسي، اقتصادي، امنيتي و سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك به حساب مي‌آيد و چهارمين دور از گفت‌وگوهاي مقامات عالي سه كشور است كه از سال 2019 آغاز شده و همچنان ادامه دارد. تلاش براي بهبود روابط عراق با كشورهاي عربي منطقه يكي از خواسته‌هاي ايالات متحده از بغداد است كه به منظور جلوگيري از گسترش نفوذ ايران در اين كشور مطرح شده و مي‌خواهد از طريق تقويت همكاري‌ها و نفوذ كشورهاي عربي نزديك به امريكا در عراق، مانع از نزديك شدن بيش از پيش بغداد و تهران شود.
عبدالفتاح السيسي در اين نشست گفت: ما هرگونه دخالت‌هاي منطقه‌اي براي سلطه و تهديد عليه امنيت ملي عربي را رد مي‌كنيم. از موضع عراق و اردن در حمايت از حقوق آبي مصر تقدير مي‌كنيم. مصر نيز حقوق آبي عراق و اردن را تاييد مي‌كند. حقوق آبي عربي، بخشي از امنيت ملي عربي به شمار مي‌رود. او درباره پرونده‌هاي سوريه و فلسطين نيز افزود: همچنين نيازمند دستيابي به يك راهكار سياسي در سوريه به دور از دخالت‌هاي خارجي هستيم. ما همچنين تلاش مي‌كنيم تا بار ديگر اقدامات براي صلح مجدد ميان طرفين فلسطيني آغاز شود. نخست‌وزير عراق نيز تاكيد كرد «اين سفر در يك زمان و نقطه‌عطف خطرناك براي منطقه و تمام كشورهاي جهان به ويژه در سايه چالش‌هاي مربوط به همه‌گيري كرونا صورت گرفته است. ما بايد براي مقابله با اين چالش‌ها و از بين بردن آن، تلاش كنيم و با يكديگر هماهنگ باشيم. بر كسي پوشيده نيست كه مهم‌ترين چالشي كه ما با آن مواجه هستيم، همه‌گيري كرونا، شرايط اقتصادي دشوار، مسائل امنيتي و مبارزه با تروريسم است.»
سال گذشته نشست سه‌جانبه مصطفي الكاظمي، عبدالفتاح السيسي و ملك عبدالله دوم در امان پايتخت اردن برگزار شد و همه طرف‌ها توافق كردند كه نشست بعدي در ماه آوريل سال جاري در بغداد برگزار شود، با اين وجود رخ دادن حادثه‌اي مرگبار براي يك قطار مسافربري در مصر كه به كشته شدن 95 شهروند اين كشور و زخمي شدن ده‌ها نفر ديگر منجر شد، اين نشست را تا روز 27 ژوئن به تاخير انداخت.
رويترز نوشته است كه در ماه فوريه، مصر و عراق 15 توافقنامه و تفاهمنامه در بخش‌هاي مختلف، از جمله نفت، جاده، مسكن، ساخت‌وساز و تجارت امضا كردند. در ماه دسامبر نيز هيات وزيران عراق تصميم گرفت توافقنامه تامين 12 ميليون بشكه نفت در سال براي مصر را تمديد كنند. در بيانيه‌اي كه دفتر رييس‌جمهور مصر صادر كرده، در اين خصوص آمده است كه «رييس‌جمهور بر تقويت روابط دوجانبه از طريق ايجاد يك چارچوب براي همكاري‌هاي اقتصادي استراتژيك، به ويژه در وضعيت كنوني منطقه و با توجه به چالش‌هايي كه خاورميانه با آن مواجه است، تاكيد دارد.»
برهم صالح رييس‌جمهور عراق نيز در ديدار با سيسي تاكيد كرده كه نقش عراق در ايجاد ثبات و آرامش در خاورميانه بسيار مهم است و بدون ثبات امكان تجارت پايدار و توسعه روابط وجود ندارد. به نوشته اين خبرگزاري، همزمان با توسعه روابط اقتصادي با مصر، عراق قصد دارد با ايجاد يك خط لوله انتقال نفت از بندر بصره در جنوب اين كشور به بندر عقبه اردن در درياي سرخ، زيرساخت لازم براي فروش روزانه يك ميليون بشكه نفت خام به همسايه غربي خود را فراهم كند. احداث اين خط لوله مي‌تواند آلترناتيوي براي صادرات نفت از تنگه هرمز ايجاد كند.
اتحاد عجيب اما احتمالا موفق
انديشكده چتم‌هاوس در گزارشي تحليلي پيرامون روابط رو به رشد كشورهاي عراق، اردن و مصر، اتحاد اين سه كشور را «عجيب و غريب» توصيف كرده و مي‌نويسد: مصر جايگاه خود را به عنوان مركز ثقل منطقه از دست داده است، اردن در دوران ترامپ به حاشيه رانده شد و از آن زمان جايگاه خود را به عنوان يك تسهيلگر صلح ميان اسراييل و كشورهاي عربي منطقه به امارات متحده عربي و بحرين واگذار كرده و عراق نيز مدت‌هاست كه جايگاه خاصي در بلوك كشورهاي عربي منطقه ندارد. روي كاغذ اين اتحاد سه‌جانبه چندان قانع‌كننده به نظر نمي‌رسد و تحليلگران شانس كمي براي موفقيت آن قائل هستند اما سه دليل عمده باعث مي‌شود اين اتحاد پتانسيل زيادي براي موفقيت داشته باشد.
براساس اين گزارش، دليل اول اين است كه اراده‌اي جدي در رهبران سه كشور براي تقويت روابط و ايجاد يك اتحاد سه‌جانبه قوي وجود دارد. در حالي كه در منطقه خاورميانه يكي پس از ديگري از ابتكارهايي جديد رونمايي مي‌شود و اغلب اين ابتكارها خيلي زود كنار گذاشته مي‌شوند، عبدالفتاح سيسي، ملك عبدالله دوم و چند نخست‌وزير متوالي در عراق به ويژه عادل عبدالمهدي و مصطفي الكاظمي فعالانه به دنبال ايجاد و تقويت پايه‌هاي اين اتحاد هستند. نمود اين اراده قوي، در آخرين نشست وزراي خارجه اين سه كشور كه پس از لغو نشست رهبران به دليل تصادف قطار در مصر برگزار شد، قابل مشاهده است؛ چنانكه فواد حسين، سامه شكوري و ايمن صفادي در 29 مارس تاكيد كردند سه كشور به همكاري‌ها در حوزه‌هاي امنيتي، اقتصادي، انرژي و مبارزه با تروريسم ادامه خواهند داد.
اين انديشكده دليل دوم را گرد هم آمدن سه كشور متفاوت منطقه مي‌خواند كه هر كدام ويژگي‌هاي منحصر به فردي دارند. عراق داراي منابع انرژي قابل توجهي است و مي‌تواند نيازها در اين حوزه را برآورده كند، اردن سرمايه انساني مهم و تاثيرگذاري دارد و مصر نيز به عنوان كشوري بزرگ و قدرتمند علاوه بر دارا بودن يك بازار مصرفي گسترده و جمعيت زياد كارگران، از قدرت نظامي بسيار زيادي برخوردار است كه باعث مي‌شود جنبه‌هاي مختلف همكاري ميان اين كشورها ميسر باشد.
اين تحليل، دليل سوم را برتري مي‌داند كه اين اتحاد در عرصه بين‌المللي و منطقه‌اي به اردن و مصر مي‌دهد و باعث مي‌شود آنها كه در ساليان اخير توان تاثيرگذاري جدي در منطقه و جهان نداشتند با استفاده از اهرمي به نام عراق بتوانند بازي موثرتري داشته باشند.
چتم‌هاوس يكي از اصلي‌ترين اهداف شكل‌گيري اين اتحاد را مقابله با نفوذ منطقه‌اي ايران كه خواسته جريان امنيتي عراق به رهبري مصطفي الكاظمي و بازيگران منطقه‌اي طرفدار غرب يعني اردن و مصر مي‌داند: «به راحتي مي‌توان فهميد كه چرا دولت‌هاي غربي و رهبران عرب از چنين اتحادي استقبال مي‌كنند. اما مشخص است در حالي كه عراق تمايل دارد روابط خود را با اردن و مصر به ويژه با دومي گسترش دهد، ايران مايل نيست اجازه دهد كه امان و قاهره، به راحتي نفوذش در بغداد را بدزدند.»