توجه به جزاير گرماي شهري
در معماري نوين شهرها
سردار صديقي
هنگام بازديد از يك شهر بزرگ، گياهان و سرسبزي زيادي نخواهيد ديد. در عوض، پياده‌روها، خيابان‌ها، پاركينگ‌ها و ساختمان‌هاي بلند را مشاهده مي‌كنيد. اين سازه‌ها معمولا از موادي مانند سيمان، آسفالت، آجر، شيشه، فولاد و سقف‌هاي تيره تشكيل شده‌اند. خانه‌ها، مغازه‌ها و ساختمان‌هاي صنعتي در كنار يكديگر ساخته مي‌شوند، مصالح ساختماني به كار رفته در ساخت آنها معمولا در عايق‌بندي يا در حفظ گرما بسيار خوب هستند و اين عايق باعث گرم‌تر شدن مناطق اطراف ساختمان خواهد شد. بسياري از مصالح ساختماني مدرن داراي سطوح نفوذناپذيري هستند. اين بدان معناست كه آب نمي‌تواند مانند آجر يا يك تكه سيمان از طريق سطوح مانند يك گياه عبور كند. بدون چرخه‌اي از جريان و تبخير آب، اين سطوح چيزي براي خنك كردن ندارند. وقتي يك جسم تاريك تمام طول موج‌هاي انرژي نور را جذب كرده و آنها را به گرما تبديل مي‌كند، جسم گرم مي‌شود. در مقابل، يك جسم سفيد تمام طول موج‌هاي نور را منعكس مي‌كند. نور به گرما تبديل نمي‌شود و دماي جسم سفيد به‌طور محسوسي افزايش نمي‌يابد. بنابراين، اشياي تاريك مانند مصالح ساختماني گرماي خورشيد را جذب مي‌كنند. ساختمان‌ها، بتن، آسفالت و فعاليت‌هاي صنعتي مناطق شهري باعث ايجاد جزاير گرماي شهري مي‌شوند. پديده‌اي كه سبب مي‌شود دماي هوا در شهر بين يك تا۶ درجه سانتي‌گراد گرم‌تر از مناطق روستايي و نواحي اطراف شهر باشد. جزيره گرمايي شهري يا UHI، پديده‌اي است كه در آن دماي شهري بسيار گرم‌تر از مناطق روستايي اطراف آن است. گرمايي كه از طريق انرژي حاصل از تجمعات همه افراد، اتومبيل‌ها، اتوبوس‌ها و قطارها در شهرهاي بزرگ ايجاد مي‌شود. جزاير گرماي شهري يكي از ساده‌ترين راه‌هاست كه متوجه شويم فعاليت‌هاي انساني چگونه مي‌توانند سياره ما را تغيير دهند. اگر اين ساخت‌وسازها نبود، پياده‌روها، پاركينگ‌ها و آسمانخراش‌هايي وجود نداشت. اگرچه اين ساختارها براي زندگي در شهر ضروري هستند اما سبب ايجاد جزاير گرمايي خواهند شد كه مي‌توانند براي انسان خطرناك باشند. احداث ساختمان‌هاي بلند با فاصله اندك از يكديگر سبب شكل‌گيري دره‌هاي عميق و باريك در خيابان‌ها مي‌شود. ديوارهاي اين ساختمان‌هاي بلند، انرژي را در خود ذخيره مي‌كنند و با كاهش دماي شبانگاهي، آن را باز مي‌تابانند. ساختمان‌هاي بلند و خيابان‌هاي باريك مي‌توانند هوايي را كه در آنها محبوس شده گرم كرده و جريان هوا را كاهش دهند. گرماي ناشي از وسايل نقليه، كارخانه‌ها و سيستم‌هاي تهويه مطبوع گرما را به محيط اطراف هدايت و اثر جزيره گرمايي را بيشتر مي‌كنند. جزيره گرمايي شهري مي‌تواند بر آب‌و‌هواي محلي تاثير بگذارد، الگوي باد محلي را تغيير دهد، توسعه ابر و مه را افزايش دهد، تعداد وقايع رعد و برق را افزايش دهد و بر ميزان بارش تاثير بگذارد. علاوه بر اين، كيفيت پايين هوا كه ناشي از افزايش مصرف انرژي براي خنك شدن است در «جزيره گرماي شهري» بيشتر است. اين پديده مي‌تواند باعث ناراحتي انسان شود و بر سلامتي ا‌و تاثير بگذارد، آسم را تشديد كرده و ساير بيماري‌هاي تنفسي را تقويت كند. وقتي هوا واقعا گرم است، بسياري از ما مستقيما به طرف كولر و تهويه‌هاي هوا مي‌رويم. اين امر به ويژه در مناطق شهري كه از اثرات جزاير گرماي شهري رنج مي‌برند، بيشتر است. شركت‌هاي توزيع برق وقتي انرژي كافي براي تامين خواسته‌هاي مشتريان خود را ندارند، شروع به خاموشي مي‌كنند. انرژي مورد استفاده در فن‌هاي برقي و تهويه مطبوع در نهايت منجر به گرم شدن مي‌شود و ما در پديده جزاير گرماي شهري بايد منتظر خاموشي‌هاي مكرر برق در مناطق شهري باشيم. با توجه به تاثيرات منفي جزاير گرماي شهري بر ساكنان شهر، معماران و طراحان همه بايد تلاش كنند تا تاثير مردم بر مناطق شهري را كاهش دهند. جولان خودروهاي تك‌سرنشين در شهرها به ويژه خودروهاي تيره‌رنگ در ايجاد پديده جزيره گرماي شهري موثر هستند درحالي‌كه استفاده از وسايل حمل‌ونقل عمومي در كاهش جزاير گرماي شهري موثر خواهند بود. استفاده از بام‌هاي سبز هم به خنك شدن شرايط كمك مي‌كند. بام‌هاي سبز باعث بازتابش نور خورشيد و درنهايت خنك‌تر شدن ساختمان مي‌شوند. گياهان نيز دي‌اكسيدكربن را كه يكي از آلاينده‌هاي اصلي است جذب مي‌كنند. يكي از بهترين راه‌ها توسعه، حفظ و نگهداشت فضاي سبز شهري است كه اين فضاها از طريق سايه و رطوبتي كه ايجاد مي‌كنند ۳۰ تا ۴۰درصد پديده جزاير گرمايشي شهري را كاهش مي‌دهند. سطوح خيابان‌ها كه از بتن و آسفالت سياه تشكيل شده، مي‌تواند گرماي زيادي را جذب كند. با جايگزيني سطوحي با بازتابش بيشتر، مي‌توان به بهبود هواي شهرها و درنهايت پايين آمدن دماي
كره زمين كمك كرد. براي خنك كردن جزاير گرماي شهري، برخي شهرها، خيابان‌هاي با رنگ «روشن‌تري» دارند. اين كار با پوشش خيابان‌هاي آسفالت سياه، پاركينگ‌ها و سقف‌هاي تيره با پوشش خاكستري بازتابنده‌تر انجام مي‌شود. آنها همچنين گرماي مناطق اطراف را كاهش مي‌دهند. استفاده از مواد و مصالح با رنگ روشن در ساختمان‌سازي براي كاهش گرماي شهري بسيار موثر هستند. رنگ‌هاي روشن نور خورشيد را بيشتر منعكس مي‌كنند و گرماي كمتري را به دام مي‌اندازند. اين تغييرات مي‌تواند دماي هواي شهري را به ويژه در گرماي تابستان به طرز چشمگيري كاهش دهد. كاهش وابستگي شهروندان به اتومبيل‌هاي شخصي و تقويت زيرساخت‌هاي پياده‌روي، دوچرخه‌سواري و حمل‌ونقل عمومي هم مي‌تواند گامي موثر در كاهش پيامدهاي جزاير گرماي شهري باشد. معماران و طراحان شهري بايد با توجه به افزايش گرماي جهاني و مواجهه با پيامدهاي تغيير اقليم در ساخت‌وساز ساختمان‌ها، معابر و اماكن شهري توجه زيادي به اثرات پديده جزاير گرماي شهري داشته باشند. هر چند روستاها به ويژه روستاهاي بزرگ‌تر نيز با توجه به ساخت‌وسازها در معرض خطر مواجهه با پديده جزاير گرمايي هستند.
كارشناس تغيير اقليم و فعال حوزه گردشگري