رييس‌جمهور امريكا به مقام‌هاي دربار سعودي وقت ملاقات نمي‌دهد
اجتناب بايدن از بن‌سلمان
شهاب شهسواري
روزنامه وال‌استريت ژورنال خبر داده است كه خالد بن‌سلمان، برادر كوچك‌تر وليعهد جنجالي عربستان سعودي و سفير پيشين عربستان در ايالات متحده امريكا در طول هفته جاري به واشنگتن سفر خواهد كرد تا با مقام‌هاي امريكايي ديدار و گفت‌وگو كند. در اين سفر كه بالاترين سطح سفر مقام‌هاي سعودي به واشنگتن از زمان انتخاب جو بايدن محسوب مي‌شود، برنامه‌اي براي ملاقات فرزند پادشاه سعودي با رييس‌جمهور امريكا گذاشته نشده است. روزنامه امريكايي به نقل از مقام‌هاي آگاه نوشته است كه خالد بن‌سلمان در اين سفر با تعدادي از مقام‌هاي ارشد در كاخ سفيد و وزارت خارجه امريكا ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد، اما برنامه‌اي براي ديدار ميان او و جو بايدن وجود ندارد. از زمان انتخاب جو بايدن به مقام رياست‌جمهوري امريكا، سطح تماس‌ها ميان رياض و واشنگتن نسبت به هر زمان ديگر كاهش پيدا كرده است. در واقع «معاون وزير دفاع عربستان» بلندپايه‌ترين مقام عربستان سعودي است كه در طول 7 ماه گذشته به واشنگتن سفر مي‌كند. اين سفر يك هفته بعد از نخستين ديدار ميان وزراي خارجه امريكا و عربستان در حاشيه نشست مقدماتي وزراي خارجه گروه 20 در پايتخت ايتاليا انجام مي‌شود. وال‌استريت ژورنال از شوراي امنيت ملي در خصوص دليل عدم ديدار جو بايدن با فرستاده سعودي سوال پرسيده، اما اين نهاد وابسته به رياست‌جمهوري امريكا حاضر به پاسخگويي در اين مورد نشده است.
بدون رقص شمشير و ملاقات‌هاي غيرمتعارف
كمتر از چهار سال و دو ماه از سفر دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا به عربستان سعودي مي‌گذرد. ترامپ، رياض را به عنوان نخستين مقصد سفر خارجي خود انتخاب كرده بود، سفري جنجالي با اقداماتي غيرمتعارف از جمله رقص شمشير با اعضاي خانواده سلطنتي سعودي كه نشان از جايگاه پادشاهي سعودي در سياست خارجي دولت پيشين امريكا داشت. داماد رييس‌جمهور پيشين امريكا، جارد كوشنر كه مقام مشاور ارشد رييس‌جمهور و چند مسووليت ديگر را نيز در دولت بر عهده داشت، به صورت مستمر با محمد بن‌سلمان در تماس بود و براي ديدار با او به عربستان سفر مي‌كرد. سه سال پيش هم محمد بن‌سلمان، در يك سفر جنجالي چند هفته‌اي بعد از مصر و بريتانيا، وارد ايالات متحده امريكا شد، سفري كه در كنار ديدارهاي عجيب و تبليغاتي با شخصيت‌ها و چهره‌هاي اقتصادي و فرهنگي مانند بيل گيتس، جف بزوس، تيم كوك، اوپرا وينفري و تعدادي مديرعامل و هنرپيشه و ستاره ديگر امريكايي، برنامه ويژه حضور در كاخ سفيد و ديدار با دونالد ترامپ را در كنار خود داشت، ديداري كه امضاي تفاهمنامه خريدهاي تسليحاتي بزرگ عربستان از واشنگتن از جمله آنها بود. اما بعد از انتخابات نوامبر سال گذشته، شرايط كاملا تغيير كرده است. تمامي قراردادهاي تسليحاتي پيشين كه در دوران ترامپ امضا شده بودند، معلق شده‌اند. امريكا از مشاركت در هرگونه عمليات تهاجمي در يمن و پشتيباني تسليحاتي از عربستان در جنگ يمن عقب‌نشيني كرده است و به تازگي هم اعلام كرده كه تمامي نظاميان خود و سامانه‌هاي دفاع ضد موشكي از جمله سامانه‌هاي پاتريوت و تاد را از خاك عربستان خارج مي‌كند.
يكي از نخستين اقدامات دولت امريكا در خصوص محمد بن‌سلمان، انتشار گزارش ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد عربستاني مقيم امريكا بود كه در سفر به تركيه و درون ساختمان كنسولگري عربستان سعودي در استانبول، توسط يك تيم ترور سعودي مثله شده بود. گزارش دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا و نهادهاي بين‌المللي نشان مي‌داد كه اين اقدام با اطلاع كامل مقام‌هاي ارشد دربار سعودي از جمله به دستور شخص محمد بن‌سلمان، وليعهد انجام شده است. دولت بايدن تعدادي از مقام‌هاي امنيتي سعودي را به دليل نقش داشتن در اين اقدام جنايتكارانه تحريم كرد. با اين حال محمد بن‌سلمان از هرگونه تحريم يا مجازات توسط امريكا در امان ماند، اقدامي كه با اعتراض نمايندگان دموكرات كنگره امريكا مواجه شد. با اين حال به نظر مي‌رسد هر چند رييس‌جمهور امريكا با هدف حفظ روابط ميان كاخ سفيد و دربار سعودي، از مجازات يا تحريم وليعهد عربستان خودداري كرد، اما تمامي تلاش خود را مي‌كند تا خود را از او دور نگه دارد. به همين دليل هم هست كه به جاي محمد بن‌سلمان، برادر كوچك‌ترش خالد به واشنگتن سفر كرده است و حتي او هم نمي‌تواند مستقيما ديداري با رييس‌جمهور امريكا داشته باشد. با اين حال معلوم نيست آبان ماه امسال كه سران گروه 20 قرار است در رم، پايتخت ايتاليا براي نشست سران گروه 20 گرد هم آيند، برخورد ميان بايدن و بن سلمان چگونه خواهد بود، هر چند اگر تا آن زمان سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه 85 ساله سعودي همچنان در راس امور باشد، قاعدتا او بايد در نشست شركت كند، اما او كمتر به سفرهاي خارجي مي‌رود و ممكن است كه وليعهدش را براي شركت در اين اجلاس به رم اعزام كند.
رابطه متعارف‌تر از گذشته
به‌‌رغم بي‌ميلي رييس‌جمهور امريكا به برقراري ارتباط مستقيم با وليعهد و حاكم بالفعل پادشاهي سعودي، ارتباط‌ها ميان دو كشور در سطوح ديگر همچنان ادامه دارد و طرفين بر «استمرار رابطه راهبردي ميان دو طرف» تاكيد مي‌كنند. با اين حال تماس‌هاي ديپلماتيك ميان دو طرف به شرايط «متعارف» تشريفاتي بازگشته است و ديگر خبري از ديدارها ميان رييس‌جمهور امريكا با وليعهد سعودي در كاخ سفيد نيست. در واقع در طول ماه‌هاي گذشته ارشدترين مقام امريكايي كه مستقيما با محمد بن‌سلمان وليعهد سعودي گفت‌وگو كرده است، لويد آستين، وزير دفاع امريكا بود. محمد بن‌سلمان علاوه بر ولايت‌عهدي در دربار سعودي، مقام وزارت دفاع را هم بر عهده دارد، در نتيجه همتاي مستقيم لويد آستين وزير دفاع امريكا محسوب مي‌شود. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا هم، ديدارها و گفت‌وگوهاي خود را مستقيما با وزير خارجه عربستان سعودي، فيصل بن فرحان انجام مي‌دهد. هفته گذشته اين دو مقام در حاشيه نشست مقدماتي وزراي خارجه گروه 20 در رم ايتاليا با يكديگر گفت‌وگو كردند. ديداري كه تا به امروز بدون در نظر گرفتن تماس تلفني جو بايدن با سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي، بالاترين تماس دوجانبه ميان دو طرف بوده است. بر اساس بيانيه وزارت خارجه ايالات متحده امريكا، بلينكن در اين ديدار در مورد مسائل مورد توجه دو طرف از جمله «لبنان و يمن» با همتاي سعودي‌اش گفت‌وگو كرده است. آنتوني بلينكن بعد از اين ديدار گفت: «ما در مورد هدف مشترك‌مان براي رسيدن به آتش‌بس و فرآيند انتقالي سياسي در يمن و همچنين پيشرفت در اصلاحات اقتصادي و حقوق بشري در پادشاهي سعودي گفت‌وگو كرديم.»
وزير خارجه سعودي: از گفت‌وگو با تهران استقبال مي‌كنيم
وزير خارجه عربستان سعودي كه براي شركت در نشست وزراي خارجه گروه 20 به ايتاليا سفر كرده بود، در گفت‌وگويي با روزنامه لارپوبليكا از تمايل كشورش براي گفت‌وگو با تهران سخن گفته است. فيصل بن فرحان، وزير امور خارجه عربستان گفت كه كشورش از گفت‌وگو با تهران استقبال مي‌كند. به گزارش ايرنا، بن فرحان در گفت‌وگو با روزنامه ايتاليايي لارپوبليكا اظهار داشت: موضعي كه عربستان و ايران در جريان گفت‌وگوهاي خود ظرف چند ماه گذشته در عراق داشتند، مثبت بود. وزير خارجه سعودي ابراز اميدواري كرد كه اين گفت‌وگو منجر به گشوده شدن صفحه جديدي در روابط دوجانبه ميان ايران و عربستان شود. وي همچنين با تكرار مواضع قبلي رياض اظهار داشت: حمايت ايران از گروه‌هاي شبه نظامي و طرف‌هاي تاثيرگذار غيردولتي در منطقه و در مقدمه آنها حوثي‌ها در يمن و حزب‌الله در عراق، بزرگ‌ترين عامل نگران‌كننده براي كشورش در حال حاضر به شمار مي‌رود. بن فرحان تاكيد كرد: رياض مايل است تا تغيير قابل توجه و ملموسي در خط‌مشي ايران در اين خصوص مشاهده كند. وزير خارجه عربستان در پاسخ به اين سوال كه عربستان تحت تاثير چه شرايطي اسراييل را به رسميت خواهد شناخت، گفت: بازگشت اسراييل و فلسطين به ميز مذاكرات هم‌اكنون در اولويت سياست‌هاي خارجه سعودي قرار دارد، زيرا صلح و ثبات تنها با حل و فصل موضوع كشمكش اصلي در منطقه تحقق خواهد يافت به گونه‌اي كه دستيابي فلسطينيان به كشورشان به پايتختي بيت‌المقدس را تضمين كند و به آنها اجازه دهد تا در شرايط شرافتمندانه زندگي كنند.