نمایندگان جمهوریت افغانستان و طالبان در ايران ديدار كردند
ابتكار ديپلماتيك تهران
وزير خارجه ايران: «به ميز مذاكرات بين‌الافغاني بازگرديد»
سارا معصومي | «به ميز مذاكرات بين‌الافغاني بازگرديد.» محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران نشست روز گذشته هيات‌هاي طالبان و دولت افغانستان در تهران را با اين جملات آغاز كرد. نشست سه‌جانبه ديروز كه از سوي رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي ابتكار فوري ايران براي كمك به حل بحران افغانستان خوانده شد، با چند تحول بين‌المللي و داخلي پيرامون پرونده افغانستان همراه شد و اين همزماني اهميت تشكيل اين نشست را دو چندان كرد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده عقب‌نشيني نظامي از افغانستان پس از 20 سال حضور نظامي در اين كشور را آغاز كرده است. قريب به يك هفته پيش بود كه سربازان امريكايي شبانه از مهم‌ترين پايگاه نظامي اين كشور در افغانستان، بگرام گريختند. همزمان با ترك افغانستان توسط نيروهاي خارجي به شمول امريكايي‌ها، گروه شبه نظامي طالبان بر سرعت پيشروي‌هاي ميداني افزوده است. به گواه «حنيف اتمر» وزير خارجه افغانستان دولت كنترل بيش از 80 شهرستان را از دست داده اما نبرد براي بازپس‌گيري اين شهرستان‌ها ادامه دارد. يك روز خبر مي‌رسد تعدادي از نيروهاي نظامي افغانستان به تاجيكستان گريخته‌اند اما همزمان از گوشه و كنار تصاويري از مقاومت نيروهاي نظامي يا مردمي در برابر پيشروي‌هاي اين گروه شبه نظامي منتشر مي‌شود. پيش از خروج سربازان امريكايي از قلب نظامي ايالات متحده در حومه كابل، جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در گفت‌وگو با اشرف غني، رييس‌جمهور و عبدالله عبدالله رييس اجرايي دولت افغانستان تاكيد كرد كه از اين پس مردم افغانستان بايد درباره سرنوشت خود تصميم بگيرند. به نظر مي‌رسد كه دولت مركزي در كابل به دنبال جبران غيبت نظامي امريكا و ساير كشورها در افغانستان پس از 20 سال، با كمك جستن از همسايگان و بازيگران منطقه‌اي است. در همين راستا، روز دوشنبه وزير خارجه افغانستان در كابل ميزبان نشستي با سفراي كشورهاي منطقه بود. حنيف اتمر در اين جلسه با اظهار اينكه طالبان به توافقنامه قطر پايبند نيست از شركاي منطقه‌اي افغانستان خواست تا با اعمال فشار بر طالبان اين گروه را وادار به گفت‌وگوهاي صلح كنند. به نظر مي‌رسد كه همسايگان افغانستان براي مقابله با برتري نظامي طالبان در اين كشور فعال‌تر از گذشته شده‌اند. امريكا در راستاي عمل به تعهدات داده شده در توافقنامه دوحه مصوب فوريه 2020 از افغانستان عقب‌نشيني كرده است اما طالبان به هيچ كدام از تعهدات محول شده به اين گروه در قبال ورود به پروسه سياسي تقسيم قدرت و گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني عمل نكرده و حتي در مسير معكوس تلاش مي‌كند با افزودن بر فتوحات نظامي دست برتر را در ميز مذاكره به خود اختصاص دهد. ايالات متحده كار خود را در افغانستان، تمام شده حساب مي‌كند اما همسايگان و بازيگران منطقه‌اي چون ايران، چين، پاكستان، هند، تاجيكستان، ازبكستان و روسيه بر تلاش‌هاي دو و چندجانبه براي تسهيل روند پيش‌روي گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني افزوده‌اند.
حضور همزمان 4 هيات از افغانستان در تهران
جمهوري اسلامي ايران كه در دو سال اخير چندبار با اطلاع و هماهنگي دولت افغانستان، ميزبان نمايندگان ارشد گروه طالبان در تهران بود، روز گذشته ميزباني همزمان هيات سياسي طالبان و هياتي از دولت و ديگر گروه‌هاي سياسي فعال در افغانستان را برعهده داشت. پيش از آغاز رسمي اين ديدار و گفت‌وگو، «سيدرسول موسوي» دستيار وزير امور خارجه و مديركل آسياي جنوبي وزارت امور خارجه در توييتي از حضور همزمان چهار هيات از افغانستان در تهران خبر داد و نوشت: تهران ميزبان همزمان چهار هيات افغان شامل هيات كميسيون فرهنگي پارلمان افغانستان، هيات عاليرتبه سياسي طالبان، هيات عاليرتبه سياسي جمهوريت و هيات عالي ناظر بر روند تثبيت هويت اتباع است.
در نشست تهران به منظور تسهيل گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني، نمايندگان دولت افغانستان، شخصيت‌هاي عالي جمهوريت و هيات عالي سياسي طالبان حضور داشتند. رهبري هيات جمهوري اسلامي افغانستان در اين دور از مذاكرات را «يونس قانوني» وزير امور داخله پيشين افغانستان و رهبري هيات مذاكراتي گروه طالبان را «عباس استانكزي» معاون دفتر اين گروه برعهده داشت.
به گزارش «اعتماد»، «كريم خرم»، «ارشاد احمدي»، «محمدالله بتاش»، «ظاهر وحدت» و «سلام رحيمي» از اعضاي هيات سياسي بودند كه از كابل به تهران آمدند. از طرف طالبان رهبران ارشد سياسي به رياست «عباس استانكزي» معاون سياسي و مولوي «خيرالله خيرخواه» و «قاري دين محمد حنيف» به تهران آمدند. نگاهي به اين تركيب نشان مي‌دهد كه تقريبا اين گروه از تمام اقوام و جهت‌ها نمايندگي كرده و مي‌تواند تسهيل‌گر خوبي براي ادامه اين گفت‌وگوهاي صلح در آينده باشد.
ظريف: وقت تصميم‌هاي سخت است
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه در مراسم افتتاحيه نشست تهران گفت: افتخار داريم در دوران جهاد برادران و خواهران بزرگوار افغانستاني در برابر اشغالگران خارجي در كنار شما بوديم. شكست ايالات متحده امريكا در افغانستان و حضور بيش از دو دهه‌اي اين كشور در افغانستان موجب خرابي‌هاي بسياري شده است، امروز مردم و رهبران سياسي افغانستان بايد براي آينده كشورشان تصميمات دشوار اتخاذ كنند. جواد ظريف در بخش‌هاي ديگري از سخنانش با اشاره به نتايج نامطلوب ادامه منازعات در افغانستان با مخاطب قرار دادن حاضران از آنها خواست كه به ميز مذاكرات بين‌الافغاني بازگردند و افزود: تعهد به راهكارهاي سياسي، بهترين انتخاب از سوي رهبران و جريان‌هاي سياسي افغانستان است.
جمهوري اسلامي ايران براي كمك به روند گفت‌وگوها بين جناح‌هاي موجود به منظور حل و فصل مناقشه‌ها و بحران‌هاي جاري در افغانستان آماده است. ايران به كمك توسعه همه‌جانبه سياسي، اقتصادي و اجتماعي افغانستان پس از برقراري صلح متعهد است.
ايران به دنبال برقراري آتش‌بس و تعريف نقشه راه سياسي
حضور همزمان هيات‌هاي سياسي طالبان و دولت افغانستان در تهران هر چند در اين مرحله نمي‌تواند به نتيجه ملموس و مشخصي منتهي شود اما تشكيل اين جلسات باتوجه به مقاومت طالبان براي آغاز رسمي گفت‌وگوهاي مداوم با هيات مذاكره‌كننده دولت، مانند ايجاد شكاف در سد ميان دو طرف است. ايران كه به‌رغم دعوت براي حضور در نشست دوحه در دو سال اخير از شركت در اين روند سر باز زده پيش از اعلام رسمي خروج امريكا از افغانستان تا سپتامبر 2021، تلاش براي آغاز گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني را آغاز كرد. در همين راستا رايزني‌هاي وزارت خارجه ايران با تركيه و افغانستان در چند هفته اخير افزايش يافته است و ابراهيم طاهريان، نماينده ويژه وزير امور خارجه در پرونده افغانستان بخش اعظمي از وقت خود در دو ماهه اخير را به سفر به اسلام‌آباد و كابل اختصاص داده است.
به گزارش «اعتماد»، ايران با 900 كيلومتر مرز مشترك با افغانستان يكي از همسايگاني است كه از حيث سياسي، اقتصادي، امنيتي و اجتماعي از تحولات در اين كشور به‌شدت متاثر مي‌شود. به گفته برخي منابع غيررسمي در حال حاضر قريب به 700 كيلومتر از مرز ايران و افغانستان در كنترل نيروهاي طالبان است و پيش‌بيني مي‌شود كه در آينده‌اي نه‌چندان نزديك طالبان مناطق بيشتري را هم به خود اختصاص بدهد.
در چنين شرايطي، تلاش ايران بر برقراري آتش‌بس در افغانستان، توقف حركت نظامي طالبان براي تصاحب زمين بيشتر و درنهايت رسيدن به يك نقشه راه جهت تشكيل دولت مشاركتي با حضور تمام اقوام و گروه‌هاي قومي و مذهبي و سياسي متمركز است.
خبر حضور همزمان هيات‌هايي از طالبان و دولت افغانستان در تهران تنها چند ساعت پيش از آغاز رسمي نشست تهران از سوي منابع خبري در افغانستان منتشر شد و بلافاصله انعكاس قابل‌توجهي در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي يافت. رسانه امريكايي بلومبرگ با انتشار خبر رسمي وزارت خارجه ايران از اين نشست نوشت: «مرز وسيع ايران با افغانستان در صورت وخيم‌تر شدن اوضاع امنيتي در افغانستان مي‌تواند به خط آتش تبديل شود. همزمان افزايش مهاجرت مردم افغانستان از اين كشور به ايران، بحراني است كه ايران نگران آن است. براساس گزارش‌هاي سازمان ملل ايران در حال حاضر ميزبان رقمي ميان سه تا چهار ميليون پناهنده افغانستاني است.»
«اي‌بي‌سي نيوز» رسانه امريكايي ديگري بود كه ميزباني ايران از نشست مذاكره‌كنندگان دولت و هيات طالبان را اتفاقي مهم در شرايط فعلي ارزيابي كرده و نوشت: «در حالي كه امريكايي‌ها از افغانستان خارج مي‌شوند و نيروهاي طالبان بر فتوحات زميني مي‌افزايند ايران ناگهان ميزبان نشست هيات‌هايي از طالبان و دولت مركزي شد. دو طرف منازعه در افغانستان در حالي در تهران روبه‌روي هم نشستند كه گفت‌وگوهاي صلح در دوحه ميان اين دو از چند ماه قبل متوقف شده است. روز گذشته همزمان كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده طالبان و دولت در تهران روبه‌روي هم نشسته بودند در ميدان افغانستان منازعه ميان دو طرف ادامه داشت. در حالي كه وزير خارجه ايران تلاش مي‌كند روند گفت‌وگو ميان دو طرف را تسهيل كند اما به نظر نمي‌رسد كه اين نشست‌ها فعلا در حل بحران افغانستان نقش مهمي ايفا كند. با اين همه ايران در نتيجه تحريم‌هاي ايالات متحده وضعيت اقتصادي مساعدي ندارد و مي‌تواند از تشديد تنش در افغانستان و افزايش موج مهاجرت به اين كشور آسيب‌هاي جدي ببيند.»
كوتاه از تحولات افغانستان
تركمنستان حضور نظامي در مرز با افغانستان را تقويت مي‌كند
در جلسه شوراي امنيت تركمنستان با حضور «قربانقلي بردي محمداف» رييس‌جمهور موضوعات مختلف امنيتي داخلي و خارجي اين كشور مورد بررسي قرار گرفت. در اين جلسه به وضعيت ناامني در افغانستان و مناطق هم‌مرز با تركمنستان اشاره و بر تقويت حضور نيروهاي نظامي تركمن در اين مناطق تاكيد شد. تركمنستان درنظر دارد تا سامانه‌هاي موشكي خود را در 130 كيلومتري مرز با افغانستان و در استان «ماري» و «لباب» مستقر كند. علاوه بر اين تجهيزات اضافي به فرودگاه هوايي ماري 2 منتقل خواهد شد كه شامل هواپيماهاي تهاجمي و بالگردهاي نظامي است، ضمن اينكه اين منطقه نقطه كنترل گروه هوايي تركمنستان خواهد بود.
رايزني‌هاي امريكا با همسايگان افغانستان
وزارت دفاع امريكا اعلام كرد كه براي حمايت نيروهاي امنيتي از سوي همسايگان افغانستان از راه دور، در حال رايزني و مذاكره با اين كشورهاست. «جان كربي»، سخنگوي پنتاگون گفت كه امريكا در حال گفت‌وگو با همسايه‌هاي افغانستان در مورد مشاركت احتمالي آنها در انواع مختلف پشتيباني از راه دور به افغانستان پس از ترك نيروهاي خارجي است. او گفت كه در همين راستا، طي روزهاي اخير وزيران خارجه ازبكستان و تاجيكستان به واشنگتن آمدند. كربي افزود كه روز سه‌شنبه تماسي تلفني بين «لويد آستين»، وزير دفاع امريكا و همتاي ترك او در مورد موضوع افغانستان برنامه‌ريزي شده و دو طرف بناست با يكديگر در اين رابطه حرف بزنند.
لاوروف: وضعيت افغانستان مي‌تواند به سرعت وخيم شود
«سرگئي لاوروف»، وزير امور خارجه روسيه روز چهارشنبه درباره احتمال وخيم‌تر شدن وضعيت افغانستان در پي پيشروي‌هاي ميداني طالبان هشدار داد. لاوروف كه به لائوس سفر كرده، با بيان اينكه وضعيت در افغانستان مي‌تواند به سرعت رو به وخامت رود، هشدار داد كه مسكو نيز آماده است از سرزمين كشورهاي متحد خود در صورت نياز محافظت كند. به نوشته خبرگزاري «رويترز»، او در اين باره اظهار داشت: روسيه آماده است از پايگاه نظامي خود در تاجيكستان -به عنوان يكي از بزرگ‌ترين پايگاه‌هاي خارجي خود- براي حفظ امنيت متحدانش در منطقه استفاده كند. براساس اين گزارش، وزير خارجه روسيه توضيح داد: «ما از نزديك آنچه در افغانستان رخ مي‌دهد را زيرنظر داريم، وضعيتي كه احتمال وخيم‌شدن سريع آن در پي خروج عجولانه نيروهاي امريكايي و ناتو وجود دارد.» لاوروف با بيان اينكه روسيه به الزامات نظامي خود در قبال متحدان اين كشور از جمله قزاقستان، تاجيكستان و قرقيزستان متعهد است، افزود: «امريكا و ناتو نتوانستند به نتايج محسوس و باثبات كردن اوضاع در زماني كه دهه‌ها آنجا حضور داشتند، برسند.»