همزمان با شدت يافتن پيشروي طالبان رخ مي‌دهد
هجوم پناهجويان افغانستاني به مرزهاي شرقي تركيه
آرمين منتظري
زن افغان به همراه پنج فرزندش زير سايه‌باني در نزديكي يك ايستگاه اتوبوس در تاتوان كه شهري در ساحل درياچه وان در شرق تركيه است، نشسته است. آنها براي اينكه به اين نقطه برسند سفري 25روزه را از افغانستان پشت سر گذاشته‌اند. زن افغان در انتظار قاچاقچيان انسان است. كساني كه از پيش به آنها پول پرداخت كرده تا او و فرزندانش را به استانبول ببرند. خسته است و چندين روز است حمام نرفته. فرزندان‌كوچكش در زمين خاكي بازي مي‌كنند و مي‌خندند. پسر كوچك‌تر مدام از مادرش مي‌خواهد كولش كند. دو روز از موعد مقرر رسيدن قاچاقچي گذشته و او نيامده است. زن مي‌گويد: «شوهرم در جنگ با طالبان در غزني كشته شد. در حال حاضر هم جنگ سختي در آنجا در جريان است. ما از مسيرهاي كوهستاني به سمت ايران حركت كرديم و سربازان تركيه در مرز جلوي ما را گرفتند اما در نهايت به ما اجازه دادند برويم. روزها راه رفتيم. بچه‌هايم دارند مريض مي‌شوند. شرايط خيلي سخت است».
پس از خروج نيروهاي امريكايي و ناتو آشوب به سرعت سراسر افغانستان را فرا گرفته است. طالبان ادعا مي‌كند 85 درصد افغانستان را در كنترل خود دارند و اين مساله ترس از بروز يك جنگ داخلي جديد در افغانستان را بيشتر كرده است. اگرچه هنوز خيلي زود است كه بگوييم پيشروي طالبان موجي از پناهجويان را به راه خواهد انداخت اما گزارش‌هاي سازمان ملل متحد نشان مي‌دهد كه از ژانويه سال جاري 270 هزارنفر از شهروندان افغان از خانه‌هاي‌شان گريخته و در داخل خاك افغانستان آواره شده‌اند. بنابراين آمار افغان‌هاي بي‌خانمان به 3 و نيم ميليون نفر رسيده است. البته به نظر مي‌رسد برخي از افغان‌ها تلاش براي خروج از كشور را آغاز كرده‌اند. خانواده‌اي 16نفره اهل هرات كه بعد از كشته شدن خويشان‌شان توسط طالبان از افغانستان گريخته بودند به مدت 3 هفته در فرودگاه استانبول گرفتار شده بودند و در نهايت به كمپ پناهجويان منتقل شدند. يكي از خويشان‌شان كه در امريكا است نتوانسته بود با آنها تماس برقرار كند چراكه تلفن منزل‌شان توسط طالبان مصادره شده بود. هنوز هم مشخص نيست كه درخواست اين خانواده پرجمعيت براي دريافت حمايت‌هاي بين‌المللي مورد پذيرش قرار بگيرد. هزاران افغان ديگر به سمت مرزهاي ايران در حركت هستند تا از آنجا به تركيه بروند. خبرنگار گاردين حدود هزار و 900 تبعه افغان را مشاهده كرده كه در حال عبور از مرز بودند. بيشتر آنها زن بودند و به سمت استان وان تركيه در حركت بودند. به سمت چراغ‌هاي روشن روستاي يوكارتولگاري كه در 800 متري مرز واقع شده در حركت بودند. آنها كه پولي در اختيار دارند مسيرشان را به سمت مرزهاي اروپا ادامه مي‌دهند. ديگران از جمله زني كه از غزني فرار كرده بود مجبورند در وان منتظر بمانند تا بلكه بتوانند در يكي از شهرهاي تركيه كاري براي خود دست و پا كنند. محمود كاچان، وكيلي كه در وان ساكن است و در امور مهاجران و پناهجويان فعاليت مي‌كند به گاردين مي‌گويد: «تعداد افرادي كه از ايران به سمت وان حركت مي‌كنند در هر تابستان افزايش مي‌يابد. در بيشتر اوقات افغان‌هايي كه بدون برخورداري از اسناد اقامتي در پاكستان و ايران اقامت داشتند به سمت مرز حركت مي‌كنند اما حالا به دليل خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان تعداد كساني كه از مرز مي‌‌گذرند بسيار بيشتر شده است. افغان‌ها در اينجا در برزخ روزگار مي‌گذرانند و حتي از حقوق اوليه نيز برخوردار نيستند. از سال 2013 سازمان ملل نيز روند پذيرش مهاجران افغان از تركيه را متوقف كرده است مگر اينكه كسي واقعا در شرايط بسيار بدي قرار داشته باشد كه بتواند پذيرش پناهندگي سازمان ملل را دريافت كند».
تركيه در حال حاضر بيشترين تعداد پناهجويان را در ميان كشورهاي جهان در خود دارد و حدود 4 ميليون پناهجو در اين كشور زندگي مي‌كنند. اكثر اين پناهجويان اهل سوريه هستند كه تعدادشان به 3ميليون و 700 هزار نفر مي‌رسد. افغان‌ها نيز در رده دوم قرار دارند. در سال 2020، تعداد 23 هزار پناهجوي افغان در تركيه درخواست پناهنده داده‌اند. اوايل همين هفته، سخنگوي وزارت كشور تركيه سعي كرد موج جديد ورود پناهجويان را به شكلي انكار كند. او گفت: «تصاوير و ويديوهاي پخش شده از صف‌هاي طولاني پناهجويان در 700 متري مرزهاي تركيه به اين معنا نيست كه آنها توانسته‌اند وارد خاك تركيه شوند.»
احداث ديوارهاي امنيتي، برج‌هاي مراقبت، نورافكن‌هاي بزرگ و حسگر‌هاي بي‌سيم در امتداد مرزهاي تركيه با عراق و ايران تا 90 درصد پيشرفت داشته است. وزير كشور تركيه مي‌گويد: «وقتي اين پروژه تكميل شود، تروريسم، عبور غيرقانوني از مرز، قاچاق و جرايم فرامرزي متوقف خواهد شد». اين سفر به مانند بسياري ديگر از سفرهاي مهاجرت به‌شدت خطرناك است. علاوه بر نيروهاي مرزي و تهديد تعرض جنسي به زنان پناهجو از سوي قاچاقچيان و ديگر پناهجويان، حمل و‌نقل پناهجويان به تعداد بسيار زياد در وسايل حمل و نقل موجب مرگ، يا غرق شدن بسياري از آنها شده است. دست كم 12 نفر در هفته گذشته در تصادف ميني‌بوس حامل پناهجويان در بزرگراهي در تركيه كشته شده‌اند. ماه گذشته نيز 60 نفر از پناهجويان كه سوار بر قايقي ناامن در درياچه وان بودند غرق شدند.
در بزرگراه شهر تا وان كه به موازات ساحل درياچه بزرگ نمك احداث شده، گروهي چهار نفره از جوانان افغان به همراه يك پاكستاني در كنار اتوبان براي رفع خستگي توفق كردند. آنها اندك ناني كه داشتند را بين هم تقسيم كرده و با گوجه و كمي حلوا سعي كردند شكم‌هاي‌شان را سير كنند. چهره‌هاشان به سبب روزها پياده‌روي زير آفتاب سوزان، سوخته بود. يكي از آنها در گفت‌وگو با خبرنگار گاردين گفت: «طالبان سعي كرد مرا به خدمت بگيرد. اما ما نمي‌‌توانستيم بمانيم. تنها چيزي كه مي‌خواهيم اين است كه جايي زندگي كنيم كه از جنگ خبري نباشد». منبع: گاردين