چشم‌انداز همكاري‌هاي اردن، عراق و مصر
در طرح «شام جديد»
رضا قزويني غرابي، پژوهشگر مسائل عراق در گفت‌وگو با سايت شوراي راهبردي روابط خارجي با بيان اينكه پروژه موسوم به «شام جديد» در حقيقت پروژه‌اي است كه از دوران حيدر العبادي، نخست‌وزير پيشين عراق آغاز شد، گفت: دور اول نشست‌هاي عالي اين طرح در سال ۲۰۱۹ و در دوره عادل عبدالمهدي شروع شد؛ بنابراين نمي‌توان آن را پروژه اختصاصي الكاظمي دانست؛ هرچند كه اين نام‌گذاري براي اولين بار توسط وي انجام شد و به‌طور مشخص در دوران وي با جديت بيشتري دنبال مي‌شود. اين پروژه به‌طور مشخص بر همكاري‌هاي اقتصادي ميان سه كشور متمركز است؛ عراقي‌ها نفت ارزان‌قيمت به اردن و مصر مي‌فروشند، از توانايي مصر در پالايش نفت و صادرات آن به اروپا بهره مي‌برند و مصر و اردن نيز در زمينه انرژي و برق به عراق كمك مي‌كنند، علاوه بر اينكه مصر اختصاصا بازسازي مناطق سني‌نشين آسيب‌ديده از دوران داعش را برعهده مي‌گيرد.
رضا قزويني در رابطه با ويژگي‌ها و ضرورت‌هاي اين همكاري براي اين سه كشور گفت: ارزيابي از منافع هريك از سه كشور در اين پروژه و آورده‌هاي هر يك از آنها، نياز به بررسي كامل همه جوانب آشكار و غيرآشكار توافقنامه‌ها دارد. اردن و مصرِ نسبتا فقير، از نفت ارزان عراق به قيمت ۱۶ دلار براي هر بشكه استفاده خواهند كرد. مصر سرريزِ برق خود را از طريق اردن به عراق مي‌دهد و اختصاصا بازسازي مناطق آسيب‌ديده عراق را كه اتفاقا موردتوجه و علاقه ايران نيز بوده است، بر عهده خواهد گرفت. عراق نيز از راه تقويت مناسبات خود با اين دو كشور عرب، به‌ويژه مصر، روابط خود با محيط پيراموني عربي را تقويت خواهد كرد و حتي ممكن است در بعد نظامي از تجارب و آموزش‌هاي اين دو كشور استفاده كند.
او با بيان اينكه اردن و مصر دو هم‌پيمان امريكا هستند و چنين ارتباط و توافقاتي مورد تاييد واشنگتن نيز خواهد بود، گفت: شاهد بوديم كه سخنگوي وزارت خارجه امريكا از امضاي اين موافقت‌نامه استقبال كرد. درهرصورت اگر در حوزه اقتصادي، مصر يك شريك جدي براي عراق در حوزه تامين برق و بازسازي شود، به معناي ورود يك رقيب جدي براي ايران در بازار عراق خواهد بود.
قزويني با اشاره به اظهارات يك نماينده عراقي در خصوص اينكه با توجه به روابط اردن و مصر با رژيم صهيونيستي، اين پروژه زمينه‌سازي براي عادي‌سازي روابط با رژيم صهيونيستي خواهد بود، افزود: موضوع عادي‌سازي روابط عراق با رژيم صهيونيستي موضعي پيچيده‌تر از اين توافقنامه است. در حال حاضر انگيزه‌هاي قوي اقتصادي براي اين‌طرف‌ها وجود دارد. اتفاقا از ميان اين سه كشور اردن و مصر به داشتن رابطه با عراق بسيار محتاج‌تر هستند تا عراق به رابطه با آنها. با توجه به مسائلي همچون فعاليت گروه‌هاي مقاومت در عراق يا ايفاي نقش پررنگ جريان مرجعيت كه به‌شدت نسبت به مساله فلسطين و قدس شريف حساس است؛ بايد گفت فضاي داخلي عراق به تحولات سياسي منطقه توجه دارد و علاوه بر اينها، چارچوب سياست خارجي به‌صورت انحصاري در اختيار نخست‌وزير نيست كه بخواهد در برخي سياست‌هاي اصولي تغييراتي ايجاد كند. در همين حال نتايج انتخابات عراق و رويكرد دولت جديد نيز مي‌تواند در نگاه به توافقنامه و مناسبات سه‌گانه و اهداف پيدا و نهان آن موثر باشد.
به گفته قزويني غرابي، با توجه به شرايط منطقه اگر اين توافقنامه سه‌گانه در پي ايجاد محوري قدرتمند باشد به‌احتمال‌زياد پا نخواهد گرفت و هرگونه رويكرد سياسي نهان در اين توافقنامه هم مي‌تواند به عنوان يك مانع جدي براي موفقيت و ادامه آن تلقي شود.
وي با تاكيد بر ضرورت روشن شدن ابعاد آشكار و پنهان اين توافقنامه ادامه داد: بايد مشخص شود اساسا عراق چه دستاوردهاي ملموسي را از رهگذر اين توافقنامه و ارتباط با مصر و اردن در قالب آن خواهد داشت. بايد روشن شود با نفت 16 دلاري كه با اردن و مصر توافق كرده است سود واقعي عراق چه خواهد بود و آيا عراق تحت‌فشار طراحان پروژه «شام جديد» قرار گرفته است يا خير؛ چراكه ابتدائا اصول اين پروژه را صندوق بين‌المللي پول در سال 2014 در دولت آقاي حيدرالعبادي مطرح كرد. قزويني غرابي به بندهاي بيانيه پاياني نشست اخير سران اين سه كشور اشاره كرد و درباره برخي تحليل‌ها كه ايجاد اين فضا را قابل‌مقايسه با زمان تشكيل اتحاديه اروپا دانسته‌اند، اظهار داشت: قطعا نمي‌توان اين روابط را با روابط كشورهاي اروپايي مقايسه كرد. شرايط تاسيس اتحاديه اروپا و وضعيت سياسي - اجتماعي آن قاره با غرب آسيا بسيار متفاوت است. براي نمونه، در مورد شوراي همكاري خليج‌فارس كار به جايي رسيد كه چند سال پيش اختلافاتي كه ميان قطر و ديگر كشورهاي عضو اين شورا پيش آمد، به قطع روابط اين كشور با اين شورا منجر شد.