رييس‌جمهوري تونس نخست‌وزير را عزل و پارلمان اين كشور را منحل كرد
بحران سياسي در سرزمين مادري «بهار عربي»
مخالفان قيس سعيد او را به كودتا عليه قانون اساسي متهم كرده‌اند
آرمين منتظري
رييس‌جمهور تونس روز گذشته پارلمان اين كشور را منحل كرده و هاشم المشيشي، نخست وزير اين كشور را از مقامش خلع كرد. رقباي سياسي قيس سعيد اين اقدام خود را محكوم كرده و حمله به دموكراسي توصيف كردند اما حاميان سعيد به خيابان‌ها ريخته، جشن گرفته و از اين اقدام او استقبال كردند.
قيس سعيد روز يكشنبه پس از اينكه اعتراضات گسترده و خشونت‌باري در برخي شهرهاي تونس در واكنش به مديريت دولت اين كشور در خصوص كرونا و اقتصاد صورت گرفت، اعلام كرد كه خودش شخصا با كمك نخست وزير جديد تونس مسووليت اجراي كشور را در دست خواهد گرفت. اين بزرگ‌ترين چالش قانون اساسي تونس از سال 2014 است. قانوني كه در آن قدرت رييس‌جمهور، نخست‌وزير و پارلمان از يكديگر تفكيك شده بود. قيس سعيد اما در نطقي تلويزيوني گفته است: «بسياري از مردم از رياكاري، خيانت و بدعهدي و سرقت حقوق‌شان ناراحت هستند. من به همه آنهايي كه سلاح به دست مي‌گيرند و همه آنهايي شليك مي‌كنند، هشدار مي‌دهم كه نيروهاي ارتش پاسخ‌شان را با گلوله خواهند داد». قيس سعيد همچنين مصونيت قضايي اعضاي پارلمان تونس را لغو كرده و اعلام كرد كه اقدامات كاملا براساس قانون اساسي تونس است.
نطق سعيد پس از يك جلسه اضطراري در كاخ رياست‌جمهوري انجام شد. قبل از اين جلسه هزاران تونسي در برخي شهرهاي اين كشور به خيابان‌ها ريختند و خشم خود را نسبت به عملكرد حزب النهضه كه بيشترين كرسي‌هاي پارلمان اين كشور را در اختيار دارد، ابراز كردند. راشد غنوچي، رييس پارلمان تونس سعيد را متهم كرد كه عليه انقلاب تونس و قانون اساسي اين كشور دست به كودتا زده است. غنوچي كه رياست حزب النهضه را نيز برعهده دارد در گفت‌وگويي با خبرگزاري رويترز گفته است: «ما همچنان معتقديم كه قانون اساسي بايد رعايت شود و حاميان النهضه و مردم تونس همچنان از انقلاب تونس دفاع خواهند كرد.» حزب النهضه نيز در بيانيه‌اي رسمي اقدامات رييس‌جمهوري تونس را محكوم كرده و آن را كودتايي دولتي عليه انقلاب تونس توصيف كرد. حزب النهضه در بيانيه‌اي كه در صفحه فيس‌بوك خود منتشر كرد، نوشت: «آنچه قيس سعيد در حال انجام آن است يك كودتاي دولتي عليه انقلاب، قانون اساسي است و اعضاي حزب النهضه و مردم تونس از انقلاب دفاع خواهند كرد.»
اختلافات در ساختار سياسي تونس
بيش از يك سال است كه قيس سعيد به عنوان رييس‌جمهوري تونس با نخست‌وزيرش المشيشي دچار اختلافات گوناگون است. آنها در خصوص چگونگي خروح تونس از بحران اقتصادي و نحوه مديريت همه‌گيري ويروس كرونا با يكديگر اختلاف نظر دارند. قيس سعيد و اعضاي پارلمان تونس در دو انتخابات جداگانه كه در سال 2019 برگزار شد، انتخاب شدند در حالي كه المشيشي سال گذشته بر صندلي نخست‌وزيري نشست و در واقع دولت او جايگزين دولتي شد كه تنها چندي از عمرش مي‌گذشت.
البته برخي ناظران تحولات تونس از اقدامات اخير سعيد متعجب نشدند چه اينكه او پيش‌تر نيز تهديد كرده بود كه پارلمان را منحل كرده و نخست وزير را عزل خواهد كرد. در واقع تونس از ماه سپتامبر سال گذشته در شرايط بحران سياسي قرار گرفته بود. بسياري از تونسي‌هاي جوان خصوصا آنها كه در اعتراضات روز يكشنبه شركت كرده، اعلام كرده‌اند كه از اقدامات سعيد حمايت مي‌كنند. معترضان همچنين اعلام كرده‌اند كه اصلاحات اقتصادي و اجتماعي در تونس بايد آغاز شود. در حال حاضر بزرگ‌ترين مشكل تونس درگير شدن با ويروس كرونا و بحران اقتصادي است. تعداد موارد ابتلا به ويروس كرونا در تونس بسيار افزايش يافته است و از جمعيت 12 ميليون نفري اين كشور بيش از 18 هزار نفر به دليل ابتلا به اين بيماري جان خود را از دست داده‌اند.
ويليام لارنس، استاد دانشگاه واشنگتن و متخصص مسائل تونس در گفت‌وگويي با الجزيره مي‌گويد: «دولت تونس ناكارآمد است و رييس اين كشور هيچ رهبري موثري ندارد. تنها راه‌حل او اين است كه برخي را عزل كند و اين نوع راه‌حلي تقريبا شبيه راه‌حل‌هاي رييس‌جمهور سابق امريكاست! به‌رغم اينكه تونس اساسا كشور پرنشاطي است اما اين روزها من نشاطي در اين كشور نمي‌بينيم. در آن سو نيز رييس‌جمهوري داريم كه در استفاده از توانايي‌ها و اختياراتش براي حل مشكلات، بسيار ضعيف است.»
از زمان انقلاب تونس در سال 2011، اين كشور به بحران اقتصاد دست به گريبان بوده و حالا همه‌گيري ويروس كرونا اين بحران را تشديد كرده است. نتيجه اين دو بحران موجب شده حمايت افكار عمومي از دولت كاهش يافته و نرخ بيكاري سر به آسمان گذاشته و كيفيت خدمات دولتي به مردم كاهش يابد. هفته گذشته، المشيشي، نخست وزير تونس وزير بهداشت اين كشور را پس از رخدادهاي صورت گرفته در جريان واكسيناسيون سراسري در روز عيد قربان كه در آن مردم از ناكافي بودن ذخاير واكسن شكايت داشتند، از كار بركنار كرد. وزارت بهداشت تونس اوايل ماه جاري اعلام كرد كه به واسطه شدت بحران همه‌گيري كرونا، نظام بهداشتي تونس فرو پاشيده است. در نهايت قيس سعيد، رييس‌جمهوري تونس پس از يك‌سال اختلاف نظر با نخست وزير و راشد الغنوشي، رييس پارلمان تونس، به ارتش اين كشور مسووليت داد مديريت كنترل شيوع كرونا را برعهده بگيرد. برخي ناظران تحولات تونس معتقدند كه اين اقدام سعيد با هدف تلاش براي گسترش ميزان قدرت خود در سطحي فراتر قانون اساسي سال 2014 تونس صورت گرفته است. فلج شدن دولت تونس موجب مي‌شود اين كشور نتواند در مذاكراتش با صندوق بين‌المللي پول براي دريافت وام موفق عمل كند. اين در حالي است كه تونس به شدت به كمك‌هاي صندوق بين‌المللي پول نياز دارد.
اعتراضات گسترده در تونس
روز يكشنبه گذشته، هزاران تونسي با شوروش عليه محدوديت‌هاي كرونايي به خيابان‌هاي پايتخت و ديگر شهرهاي بزرگ اين كشور ريختند. جماعت معترض كه بيشترشان را جوانان تونسي تشكيل مي‌دادند با سردادن شعار «بيرويد بيرون» انحلال پارلمان و برگزاري انتخابات زودهنگام را خواستار شدند. معترضان در شصت و چهارمين سال استقلال تونس با فراخوان گروه اپوزيسيوني به نام جنبش 25 جولاي به خيابان‌ها ريختند.
حضور گسترده ماموران امنيتي نيز در خيابان‌ها ديده شد و نيروهاي پليس تونس خيابان‌هاي منتهي به خيابان اصلي پايتخت اين كشور را با موانع بتني سد كردند. اين خيابان كه خيابان بورقيبه نام دارد همان خياباني است كه 10 سال پيش جرقه انقلاب تونس كه موجب تحركات زنجيره‌اي در ديگر كشورهاي عربي شد، در آن زده شد. تحركاتي كه به بهار عربي مشهور شد. نيروهاي پليس تونس همچنين در اطراف پارلمان اين كشور مستقر شده و مانع از دسترسي معترضان به ساختمان پارلمان شدند.
روز يكشنبه در تونس، پليس از گاز فلفل عليه معترضاني كه سنگ پرتاپ مي‌كردند و شعارهايي در خصوص لزوم استعفاي نخست وزير و انحلال پارلمان سر مي‌دادند، استفاده كرد. شاهدان عيني مي‌گويند كه معترضان سعي كردند به دفاتر حزب النهضه در برخي نقاط حمله كنند و در شهر توزر معترضان دفاتر اين حزب را به آتش كشيدند. فعاليت سياسي حزب النهضه تا قبل از انقلاب تونس ممنوع بود و از سال 2011 كه بار ديگر فعاليت خود را از سر گرفت موفق‌ترين حزب تونس و همواره يكي از اضلاع دولت‌هاي ائتلافي در تونس بوده است.