دلار پس از مدتي مرز رواني 26 هزار را فتح كرد
ترس دلار از پيشروي طالبان
ندا جعفري
قيمت دلار در بازار ارز ايران به مرز ۲۶ هزار تومان نزديك شده، اين در حالي است كه در آخرين روز خرداد ماه ۱۴۰۰ نرخ دلار در بازار آزاد ۲۳ هزار و ۹۰۰ تومان گزارش شد و در ساعات پاياني همين روز نرخ آن به ۲۳ هزار و ۷۰۰ تومان رسيده بود و حتي پس از آن هم اعلام نتايج رياست‌جمهوري ايران تاثير محسوسي روي نرخ دلار نداشت با اين حال از يك‌سو نامشخص بودن سياست‌هاي وين و از سوي ديگر عدم اعلام برنامه‌هاي اقتصادي رياست‌جمهوري منتخب باعث ترديدهايي در اين بازار شده است كه بايد در كنار عوامل مختلف تاثيرگذار بر قيمت‌ها از نگراني از سوي ويروس مهلك جهش يافته كرونا كه دلتا ناميده شده و احتمال جهش‌هاي بعدي آن احتمالا بتا و دتا و... ناآرامي‌ها در افغانستان را نيز نام برد. از يك ماه پيش و به دنبال اين ناآرامي‌ها در افغانستان مرزهاي ايران و اين كشور بسته شد و تبادل كالا با اين كشور را دچار مشكل كرد به گونه‌اي كه تجارت با افغانستان در اين مدت در برخي مرزها يا به سختي صورت مي‌گيرد يا انجام نمي‌شود. هر چند مسوولان گمرك ايران اعلام مي‌كنند كه با وجود تمام مشكلاتي كه در اين مدت ايجاد شده، همچنان تجارت با افغانستان ادامه دارد و از وضعيت نسبتا خوبي هم برخوردار است، اما همچنان مرز ميلك در افغانستان بسته است و امكان تبادل كالا در اين روزها وجود ندارد ضمن آنكه طالبان هم مدعي شده كه حمله به ولايت فراه را در نزديكي مرزهاي با ايران آغاز كرده و هم‌اكنون درگيري‌ها ميان طالبان و نيروهاي امنيتي در نواحي مختلف شهر فراه ادامه دارد.
سيگنال طالبان براي بازار ارز ايران
در اين ميان كارشناسان اقتصادي معتقدند مهم‌ترين دليلي كه باعث شتاب در قيمت دلار شده نگراني فعالان بازار ارز از پيشروي طالبان در افغانستان است. تصور معامله‌گران اين است كه حضور طالبان ارتباط تجاري و ارزي ايران با افغانستان را مختل مي‌كند و روي قيمت اسكناس دلار در ايران اثر مي‌گذارد. محمود جام‌ساز، كارشناس مسائل اقتصادي معتقد است: نوسانات نرخ ارز تابع عوامل بي‌شماري است كه گاهي از كنترل بانك مركزي نيز خارج مي‌شود، اساسا رابطه علي بين كاهش ارزش پول ملي و افزايش نرخ ارز از جانب پول ملي است اما در بسياري از موارد ارز تابع مسائل غيرعلي و منطقه‌اي هم قرار مي‌گيرد.
او در اين باره به «اعتماد» گفت: توقف مذاكرات برجام باعث شد اين امر تا مقدار زيادي روي نرخ ارز تاثيرگذار باشد و اينكه اين تاخير در توافقات اثر رواني بر بازار داشت را نمي‌توان ناديده گرفت به گونه‌اي كه نرخ ارز از ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومان هم بالاتر رفته است.
كاهش ورود ارز از افغانستان
اين كارشناس اقتصادي با بيان اينكه معلوم نيست كه توافقات وين درنهايت انجام خواهد شد يا خير، گفت: موضوع ديگري كه ذهن‌ها را درگير كرده تصرف چند ايالت در افغانستان از سوي طالبان است كه باعث نااطميناني در منطقه شده و بي‌ثباتي در افغانستان ممكن است روند تجارت ايران با اين بازار بزرگ صادراتي را تحت تاثير قرار دهد و ورود ارز به كشور را كاهش دهد و در نتيجه به صورت غيرمستقيم بازار ارز در ايران را تحت تاثير قرار دهد.
جام‌ساز تصريح كرد: افغانستان يكي از كشورهايي است كه با ايران مراودات تجاري دارد و در سال‌هاي اخير معمولا يكي از پنج كشور اصلي مقصد كالاهاي صادراتي ايران بوده و حضور طالبان در افغانستان باعث كاهش اين تجارت شده است و در گذشته نيز گاهي قيمت دلار در ايران با نرخ دلار در هرات و دوبي مورد ارزيابي قرار مي‌گرفت. او ادامه داد: به‌رغم نشستي كه با حضور ظريف و نمايندگان دولت افغانستان و طالبان با هدف مصالحه طرفين چندي پيش در تهران صورت گرفت، طالبان از مواضع دگماتيسمي خود كوتاه نيامد و جنگ ديرينه را از نو آغاز كرد . شگفت آنكه طالبان كه ساليان درازي است از آنان به عنوان نيروهاي بسيار تندرو، واپسگرا و تروريست ياد مي‌شود توسط برخي مقامات جمهوري اسلامي بخشي از ملت افغانستان صاحب حق تلقي شده و مورد حمايت ضمني قرار مي‌گيرد كه پيامد آن مخالفت‌هاي شديد بين‌المللي بوده است. در حال حاضر تسلط طالبان در شهرهاي افغانستان باعث كند شدن روند تجارت ايران با اين كشور شده است و باتوجه به جنگ در افغانستان و پيشروي طالبان و گسترش دامنه آن در اين كشور تا مناطق شرقي ايران افزايش نرخ ارز را به دنبال داشته كه هر روز هم كه مي‌گذرد اين نرخ بالاتر مي‌رود.گفتني است كه تعداد زيادي افغان به همراه سربازان دولت افغانستان از مرز بلوچستان به ايران پناه آورده و پديده پناهجويان دوباره در حال شكل‌گيري است كه معضلات خاص خود را در پي دارد.
در صورتي كه توافقي در ادامه گفت‌وگوهاي برجامي حاصل نشود، ايران در انزواي سياسي و اقتصادي تنگ‌تري قرار مي‌گيرد. جام‌ساز گفت: ثبات سياسي در ايران، ثبات اقتصادي را به دنبال دارد و اين ثبات اقتصادي ثبات قيمت‌ها را در پي خواهد داشت كه منجر به ثبات ارزش پول ملي مي‌شود و در صورتي كه توافقي حاصل نشود و ايران در انزواي سياسي و اقتصادي قرار گيرد روز به روز بيكاري رشد كرده و ارزش پول ملي‌اش تضعيف خواهد شد.
او افزود: امروز شاهد آنيم كه شيوع دور پنجم كرونا آغاز شده و تاكنون جان ميليون‌ها ايراني به خطر افتاده است به گونه‌اي كه رسانه‌ها مرگ روزانه افزون بر۵۰۰ نفر را اعلام مي‌كنند. كمبود واكسن، كيت و دستكش و تجهيزات آزمايشگاهي و بيمارستاني و ناتواني دولت از حمايت و صيانت جان مردم، سياست ايمني گله‌اي كه مفهوم ديگرش مرگ گله‌اي است را تداعي مي‌كند، به هر حال تصور مي‌شود دولت نه تنها قادر به تامين هزينه‌ها و خسارات اقتصادي ناشي از آن نخواهد بود، بلكه با كاسته شدن از درآمدهاي ارزي و ريالي در تامين ساير هزينه‌ها نيز با چالش جدي روبه‌رو است كه با انتخاب سهل‌ترين راه يعني اخذ وام از بانك مركزي از طريق نشر اسكناس كسري‌هاي خود را پوشش مي‌دهد كه به قيمت افزايش پايه پولي و به تبع آن حجم نقدينگي و خلق پول توسط بانك‌ها و تورم منتج مي‌شود كه نهايتا فشار طاقت‌فرساي آن بر دوش كثيري از آحاد آسيب ديده و فقير و بخش عظيمي از طبقه متوسط جامعه تحميل مي‌شود. بديهي است تورم همزاد كاهش ارزش پول ملي و افزايش بهاي ارزهاي معتبر خارجي است. اين كارشناس اقتصادي با بيان اينكه نبايد در انتظار كاهش نرخ ارز بود، افزود: با توجه به نابساماني و ناپايداري اقتصادي و بي‌ثباتي قيمت‌ها و شرايط جنگ در شرق ايران و عدم حل مشكلات با غرب كه نتايج اين مذاكرات مشخص نيست، روند افزايشي نرخ ارز به سبب انتظارات تورمي و پيش‌بيني نا‌پذيري آينده و ناتواني دولت در كنترل آن دور از انتظار نيست. گفتني است در سال گذشته سهم افغانستان از كل صادرات ايران حدود ۸درصد بوده كه باتوجه به كاهش شديد درآمدهاي نفتي، سهم اينچنيني در درآمدهاي غيرنفتي به نظر مي‌رسد براي بازار ارز ايران اهميت قابل‌توجهي داشته باشد. از كل ۳۴ ميليارد دلار صادرات غيرنفتي ايران در سال گذشته بيش از سه ميليارد دلار سهم افغانستان بوده و از كل واردات در افغانستان ۴۴درصد سهم ايران است و برآوردها حاكي از آن است كه در صورت تداوم ناآرامي‌ها در افغانستان و توقف صادرات ايران به اين كشور، شوكي حدود ۸درصد به صادرات غيرنفتي ايران وارد خواهد شد كه مي‌تواند تاثير قابل‌توجهي بر قيمت دلار بگذارد.