برجام در قاب مناسبات فرانسه و ايران
ابوالقاسم دلفي
در مكالمه تلفني روز گذشته امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه با جناب آقاي رييسي رييس‌جمهور اسلامي ايران، علاوه بر توجه به توسعه روابط تهران - پاريس بر اساس منافع مشترك و احترام متقابل، موضوعات برجام و هدف قرار گرفتن نفتكش «مرسر استريت» نيز مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفته است . با نظري اجمالي به اطلاعاتي كه از دو طرف اين مكالمه تلفني طولاني در اختيار رسانه‌ها قرار گرفته است، محور‌هاي مورد توجه هر يك از طرفين در اولويت‌بندي خاصي عنوان شده كه نشان از وزن و اهميت موضوعات و نيز درجه‌بندي تقدم و تاخر هر يك از مباحث از ديدگاه تهران و پاريس است . اينكه اين نحوه اطلاع‌رساني و پردازش خبري ديدار‌ها و مكالمات تلفني مقامات جمهوري اسلامي ايران با همتايان خارجي خود در مقايسه با آنچه طرف مقابل، از اين اتفاق را خبر‌سازي مي‌كند، چه ميزان از محتواي واقعي ديدار و مكالمه تلفني را منعكس مي‌سازد و مخاطبان مي‌توانند تصويري نزديك‌‌تر به صحنه را براي خود ترسيم كنند، داستاني است كه سال‌هاست گريبانگير روش اطلاع‌رساني در روابط خارجي كشور بوده و چنانچه قرار است سياست خارجي و مناسبات بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران در بستري مناسب در افكار عمومي جاي خود را باز كرده و مستحضر به پشتيباني و اعتماد همگاني شود، نياز به واكاوي و نگرشي كارشناسانه و مبتني بر راهبرد كلان ديپلماسي كشور دارد و اميد مي‌رود دولت جديد و وزارت امور خارجه تحت مديريت جديد براي اين روند چاره‌انديشي كند . از جمله موضوعاتي كه در خبر منتشره از سوي خبرگزاري فارس در خصوص اظهارات رييس‌جمهور در مكالمه تلفني رييس‌جمهور فرانسه با ايشان در خصوص مذاكرات هستهاي و موافقتنامه برجام به روشني و با صراحت بيان شده اشاره به اين مطلب است كه در هر مذاكره‌‌اي بايد حقوق ملت ايران استيفا و منافع ملت تامين شود .
مسلما بيان اين اصل مسلم و بديهي در انجام هر مذاكره‌‌اي كه در دستور كار دو طرف ميز مذاكره قرار داشته و طرفين تلاش مي‌كنند حقوق قابل تصور خود را استيفا كنند، مواضع رياست‌جمهوري اسلامي ايران در اولين رويارويي خود با يكي از اعضاي دائم شوراي امنيت سازمان ملل متحد و عضو گروه كشورهاي پنج به اضافه يك در مذاكرات برجام، نگاه فراگير و بسيط ايشان به عنوان يك حقوقدان خبره، براي فردايي است كه قرار است تيم كارشناسي جمهوري اسلامي ايران، مذاكرات وين را با دستور كاري علي‌الظاهر متمايز از آنچه در دولت دوازدهم براي مذاكرات ترسيم شده بود، تدوين و پيگيري كنند .
رييس‌جمهور فرانسه در مكالمه تلفني خود با جناب آقاي رييسي و حسب خبري كه كاخ اليزه در پاريس منتشر كرده است، خواستار از سرگيري هر چه سريع‌تر مذاكرات وين براي حصول به نتيجه و پايان دادن بدون تاخير به تمامي فعاليت‌‌هاي هستهاي شده كه در نقض توافقنامه برجام ادامه دارد .
اينكه در ارائه تصويري از مكالمه تلفني روساي جمهور ايران و فرانسه و به مصداق ضرب‌المثل معروف «هر كسي از ظن خود شد يار من» طرفين اهداف و منافع خود را جست‌وجو و پيگيري كرده‌اند، ترديدي وجود ندارد . ليكن حسب ظواهر ابتكار آقاي مكرون در انجام اين مكالمه تلفني به روايت سوابق گذشته و در دوران دولت دوازدهم و تلاش‌هايي كه فرانسه مستمرا براي امر وساطت و ميانجيگري بين اصحاب اصلي مذاكرات هستهاي انجام مي‌‌داده است، همچنان در دستور كار براي پيگيري با دولت جديد جمهوري اسلامي ايران و جناب آقاي رييسي قرار دارد، تا به‌زعم پاريس نشان داده شود كه خواستار احياي برجام و انجام تعهدات طرف ايراني وفق موافقتنامه برجام بوده است . اگرچه سابقه گفت‌وگوهاي پاريس - تهران حاكي از آن است كه فرانسه به كرات تاكيد كرده است موافقتنامه هستهاي ايران و گروه كشورهاي 1+5 تنها در موضوع هستهاي خلاصه بوده و ساير حوزه‌ها را در بر نمي‌گيرد، ليكن همان‌گونه كه در گفت‌وگوها و مراودات قبلي با طرف‌هاي ايراني مطرح كرده شرايط بين‌المللي و منطقهاي از ديدگاه فرانسه به گونه‌اي رقم خورده و در حال تحول است كه ظرفيت‌هاي نظامي و نقش و جايگاه تاثيرگذار ايران در تحولات منطقهاي را نمي‌توان ناديده گرفت و براي كسب نتايج مورد نظر در مذاكرات هستهاي و همراهي و جلب حمايت منطقهاي با روند گفت‌وگوها چاره‌‌اي جز ورود به ساير حوزه‌هايي كه از طرف جمهوري اسلامي ايران حساسيت‌زا و غير قابل ورود تلقي شده است، نيست.
متعاقب سفر انريكه مورا مذاكرهكننده هستهاي اتحاديه اروپايي به تهران جهت شركت در مراسم تحليف رياست‌جمهوري جناب آقاي رييسي و ديدار‌هايي كه با سطوح مختلف قبلي و فعلي مديريت ديپلماسي كشور به خصوص با جناب آقاي اميرعبداللهيان به عمل آورد، موضوع از سرگيري مذاكرات هستهاي در وين براي شهريور ماه آتي مطرح و بر اساس آنچه انريكه مورا از ديدارهاي تهران برداشت كرده است طرف ايراني تمايل خود را براي از سرگيري هر زودتر مذاكرات برپايه متني كه در دهم تيرماه گذشته و در پايان دور ششم مذاكرات وين و شروع تعليق تنظيم شده بود، اعلام كرده است .
مذاكرهكننده هستهاي اتحاديه اروپايي از مذاكرات در تهران به اين برداشت رسيده است كه پس از شروع به كار دولت و وزير خارجه جديد مذاكرهكننده هستهاي جديد تعيين و مذاكرات از سر گرفته مي‌شود كه در اين ميان هيچ‌گونه تغييري در مواضع طرف‌هاي ايراني نسبت به قبل از دوران تعليق گفت‌وگوهاي وين مشاهده نشده و نگراني‌هاي طرف ايراني نيز همان موضوعاتي را تشكيل مي‌دهد كه قبلا توسط مذاكره‌كنندگان قبلي مطرح شده است.
اگرچه حضور هيات اتحاديه اروپايي در تهران و همزماني حركت مشكوك و مورد حمله قرار گرفتن نفتكش مرسر استريت در آب‌‌هاي ساحلي عمان، باعث انتقادات تند و فشارهاي زيادي عليه نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا به دليل ناديده گرفتن مرگ دو شهروند اروپايي در اين ماجرا شد، مع‌ذالك بازگشت انريكه مورا به اروپا و ارايه گزارش ديدارهاي تهران و نتايج آن به كشورهاي اروپايي احتمالا مي‌تواند يكي از دلايلي بوده باشد كه رييس‌جمهور فرانسه را ترغيب به برقراري تماس به بهانه تبريك به رييس‌جمهور جديد ايران و طرح مجدد مواضع و مطالبي كرده كه در گذشته به دفعات و در مناسبت‌ها و سطوح مختلف به عنوان مواضع فرانسه در دفاع از برجام به عنوان دستاورد ارزشمند هستهاي در چارچوب موافقتنامه منع گسترش مطرح و پيگير به نتيجه رسيدن طرح خود براي احياي برجام بوده است .
آنچه شرايط امروز كشور و ضرورت‌هاي اولويت‌دار ناظر بر آن، مبتني بر تجربيات سال‌هاي متمادي از مذاكرات هستهاي و دوران هشت ساله دولت گذشته به ويژه سال‌هاي پاياني منجر به توقف كامل اجراي برجام پيش روي كارگزاران جديد ديپلماسي كشور قرار داده است، از ديدگاهي مي‌تواند ناظر بر توجهي مجدد به اين فرضيه ظاهرا مسلم تلقي شده باشد كه حل پرونده هستهاي تنها از مسير مشخص نگاه به آن سوي آتلانتيك و كم بها جلوه دادن مواضع سوي ديگر آتلانتيك و ديدگاه‌هاي معتدل‌تر و قابل محاسبه‌تر اعضاي فعلي حاضر در برجام مي‌گذرد .
اگر در خدشه‌دار كردن اين فرض كه اثبات آن نيز تاكنون محقق نشده است، توجه به حاشيه امنيت هرچند اندكي كه از تنازع مواضع دو سوي آتلانتيك نصيب جمهوري اسلامي ايران مي‌شود و در گذشته نيز در مقاطع حساسي از مذاكرات هستهاي اين امر حاصل شده، شروع دور جديد مذاكرات هستهاي در وين را مي‌توان از منظري نسبتا متفاوت‌تر نسبت به گذشته و اهميت دادن بيشتر به طرف‌هاي معتدل‌تر جناح آتلانتيكي گروه پنج به اضافه يك در دستور كار قرار داد كه تشكيل اجلاس بغداد و حضور فرانسه در اين اجلاس را مي‌توان بهانه‌اي براي تدوين و ترسيم خط‌مشي معقول‌تري براي فرداي امنيت منطقهاي و نقش جايگاه كشور در اين معادلات تعريف كرد.