يادي از دكتر فاطمي
محمود فاضلي
ساعت2بامداد‌روز 25 مرداد 1332 سرهنگ نعمت‌الله نصيري فرمانده گارد شاه، فرمان عزل دكتر مصدق نخست‌وزير را در منزلش به او ابلاغ كرد اما بلافاصله توقيف شد. ساعاتي بعد دولت در اعلاميه‌اي وقوع كودتا در كشور و خنثي شدن آن را اعلام كرد. شاه به اتفاق ثريا از رامسر با هواپيماي اختصاصي به خلباني سرگرد خاتم به بغداد رفت.
دكتر فاطمي وزير خارجه به تمام سفرا و وزراي مختار و كارداران ايران در خارج اعلام كرد شاه از سلطنت مخلوع است و نبايد مورد استقبال قرار گيرد. زاهدي توسط فرمانداري نظامي احضار شد و مصدق اعلاميه انحلال مجلس شوراي ملي را انتشار داد. مظفر بقايي و علي زهري و عده‌اي از نمايندگان غيرمستعفي مجلس بازداشت شدند. فاطمي وزير خارجه كاخ‌هاي سلطنتي را مهر و موم كرد. سرتيپ رياحي طي مصاحبه‌اي از كودتا پرده برداشت و فرار شاه را استعفا تلقي كرد. فاطمي در روزنامه «باختر امروز» شديدترين حملات را به شاه و خانواده سلطنتي كرد و نوشت: «دربار دشمن همه آزادمردان، وطن‌پرستان و خصم مبارزين راه آزادي است.»
عده زيادي از افسران به اتهام مشاركت در كودتا بازداشت شدند. شاه پس از سفر به بغداد به‌طور غيررسمي از طرف ملك‌فيصل پذيرايي شد. مظفر اعلم وزيرمختار ايران در عراق (1352-1261) برخلاف توصيه نوري‌سعيد نخست‌وزير عراق از استقبال و ملاقات شاه خودداري كرد. عكس‌هاي شاه و ثريا از ادارات جمع‌آوري شد. مجسمه‌هاي محمدرضاشاه و رضاشاه در تهران و شهرستان‌ها پايين كشيده شد و نام خيابان‌هاي تهران تغيير كرد.
صبح 25 مرداد 1332در پي ناكامي كودتاي نظامي، فراكسيون نهضت ملي و ساير احزاب تصميم به برگزاري ميتينگي در ميدان بهارستان گرفتند. از ساعت سه بعدازظهر ميدان بهارستان براي انجام ميتينگ آماده شد.به تدريج از ساعت پنج و ده دقيقه عصر دستجات مختلف با شعار‌هايي همچون «مرگ بر كودتاچيان»، «ملت خواهان اعدام كودتاچيان است»، «پيروز باد ملت»، «ما شاه نمي‌خواهيم» و «مصدق پيروز است» وارد ميدان شدند.
يكي از ناطقين اين ميتينگ دكتر فاطمي وزير خارجه وقت بود كه طي نطق تندي به شاه تاخت. در بخشي از سخنراني او آمده است: «مردم قهرمان تهران، من به اين احساسات پاك شما تعظيم مي‌كنم. وفاداري و ثبات شما مردم قهرمان تهران موجب اين پيروزي‌ها مي‌باشد. من در مقابل احساسات سرشار شما چند كلمه به عنوان تشكر عرض مي‌كنم. هموطنان، ديشب وقتي تفنگ‌هاي گارد شاهنشاهي به طرف من نشانه‌روي مي‌كرد، من، چون به اراده شما ايمان داشتم، مي‌دانستم كه نهضت ملي نخواهد مرد. هموطنان، فرزندِ آن پدري كه قراردادِ سال 1933 را 60 سال تمديد كرد عليه نهضت ملي قيام نمود. پدرش بيست سال عامل كمپاني نفت جنوب بود و چهل سال ديگر را براي پسرش باقي گذاشت. امروز شما بايد نشان بدهيد كه روي پاي خود مي‌ايستيد و هركس كه با شما مخالفت كند او را از بين برمي‌داريد. به آنها كه مي‌گويند نهضت شما رنگ خارجي دارد بگوييد آن كسي كه خارج از مرز شماست خارجي است. براي شما استعمار سياه و سفيد، سياه و سرخ علي‌السويه است.
امروز روزي است كه فرد‌فرد شما مانند سرباز بايد بيدار باشيد. امروز شما بايد دست به دست فرزند رشيد وطن، دكتر مصدق، بدهيد و براي ايران نو از تحريكات جلوگيري كنيد. هموطنان، وظيفه سنگين خود را فراموش نكنيد؛ از اين دقيقه به بعد مواظب‌تر و مراقب‌تر از هميشه باشيد. خداي ايران بزرگ است، خداي ايران نخواست نهضت شما واژگون شود. فرزندِ عاملِ قراردادِ 1933مي‌خواست به جنگ خدا برود، مي‌خواست به جنگ ملت و اجتماع كه مظهر اراده خداست برود، ولي خدا آن‌چنان او را بر زمين زد كه هيچ‌كس در مخيله خود تصور نمي‌كرد.»
سخنران ديگر اجتماع روز 25 مرداد دكتر شايگان، مهندس زيرك‌زاده و احمد رضوي نايب‌رييس مجلس شوراي ملي بودند. شركت‌كنندگان در اين ميتينگ موارد زير را تصويب كردند: «چون كودتاي خيانتكارانه به دستور بيگانگان براي سقوط حكومت ملي دكتر مصدق و از بين بردن نهضت مقدس ملت ايران به وجود آمده، از دولت ملي مصدق مي‌خواهيم تا هرچه زودتر مسببين و محركين را به شديدترين مجازات محكوم نمايند. از دولت خواهانيم هرچه زودتر به تشكيل محكمه ملي اقدام و خيانتكاران به نهضت ملي ايران را مجازات نمايند. چون شاه فراي است از دولت ملي دكتر مصدق مي‌خواهيم كه به فوريت به تشكيل شوراي سلطنت اقدام و با نهايت قوت و قدرت، به تكاليف قانوني خود قيام كند.