آيا اختلافات ولايت خراسان
با طالبان در پيش است؟
محمود فاضلي
گروه تروريستي داعش ولايت خراسان كه مسووليت دو حمله 26 آگوست كابل را برعهده گرفت و اقدامش دست‌كم منجر به كشته شدن 73 نفر از جمله 13 سرباز امريكايي شد، نامش براي جهانيان بيشتر مطرح شد. گروه ولايت خراسان، با نام كامل حكومت اسلامي عراق و شام - ولايت خراسان، شاخه محلي داعش است كه در افغانستان و پاكستان فعاليت دارد. داعش- ولايت خراسان با اين حمله انتحاري يادآور شد فرقي نمي‌كند كه چه كسي در افغانستان به حاكميت برسد، او دشمن سرسخت اين حاكميت خواهد بود. بدين‌ترتيب فعاليت‌هاي آنها به عنوان دليلي براي تسهيل مشروعيت طالبان در عرصه بين‌المللي، در كارنامه دولت جديد افغانستان ثبت شد.
شعبه داعش در افغانستان به عنوان تهديدي فزاينده براي غيرنظاميان خارج شده در فرودگاه كابل قبل از پايان خروج امريكا از افغانستان تلقي مي‌شود. اين گروه كه در سال 2014 هنگامي كه داعش در عراق و سوريه در اوج قدرت بود و خلافت خودخوانده اين گروه هنوز توسط امريكا و متحدانش سرنگون نشده بود، تاسيس شد. از طالبان متنفر بود، مسوول حملات خونين متعدد در اين منطقه در سال‌هاي اخير بود. اندكي پس از آنكه داعش يا دولت اسلامي در سال 2014 در عراق و سوريه «خلافت» را اعلام كرد، اعضاي سابق تحريك طالبان پاكستان- TTP- با رهبر اين گروه، ابوبكر بغدادي، بيعت كردند. سپس افغان‌ها كه از طالبان نااميد شده و از آنها جدا شدند، به اين گروه ملحق شدند.
در اوايل سال 2015، داعش به‌طور رسمي ايجاد ولايت خراسان را به رسميت شناخت، نامي كه قبلا به منطقه‌اي اطلاق شده بود كه بخش‌هايي از افغانستان كنوني، پاكستان، ايران و آسياي مركزي را در بر مي‌گرفت. شعبه محلي آن با چندين نام شناخته مي‌شود، از جمله دولت اسلامي، استان خراسان يا دولت اسلامي در خراسان به زبان انگليسي (دولت اسلامي استان خراسان). اين گروه افراطي‌ترين و خشن‌ترين گروه بين «جهادي‌هاي مسلح» حاضر در افغانستان محسوب مي‌شود و عمدتا در ولايت ننگرهار در شرق افغانستان مستقر هستند. اين گروه از بين جنگجويان افراطي افغانستان و جنگجويان افراطي پاكستان، مخصوصا از بين اعضاي سابق طالبان كه سازمان خود را به اندازه كافي افراطي نمي‌دانند، نيرو مي‌گيرد. اهداف‌شان به افغانستان محدود مي‌شود. اين گروه بخشي از شبكه جهاني داعش است كه هر وقت شرايط مهيا شد به اهداف غربي، بين‌المللي و بشردوستانه حمله كند.
اگرچه اين دو گروه سني راديكال هستند، اما از نظر الهيات و استراتژي متفاوتند. آنها همچنين براي نمايش جهاد در رقابت هستند. به عنوان مثال از دشمني شديد بين آنها، داعش، طالبان را مرتد خوانده است، به ويژه به خاطر مذاكره با امريكايي‌ها. اين گروه همچنين از طالبان انتقاد مي‌كند كه به جاي حمايت از رويكرد اسلامي بدون مرز، از يك قوميت ملي حمايت كرده‌اند. اين گروه پايه‌هاي خود را در سال 2015 در منطقه كوهستاني آچين در مرز با پاكستان ايجاد كرد. به تاييد سازمان ملل متحد، اين گروه در مناطق ديگر با طالبان درگيري‌هايي داشته، اما توانسته است سلول‌هاي ضعيف‌تري را در ديگر نقاط افغانستان از جمله پايتخت و پاكستان تشكيل دهد.
گروهي كه مورد سركوب طالبان قرار گرفت و بر خلاف عراق و سوريه در گسترش قلمرو خود ناتوان بود. در سال 2019، ارتش دولت افغانستان، پس از عمليات مشترك با امريكا، اعلام كرد كه در ولايت ننگرهار شكست خورده است. طبق گزارش شوراي امنيت سازمان ملل در ماه جولاي، آخرين برآوردها از نيروي آنها از 500 نفر تا 3 هزار نفر متغير است.اين گروه مسووليت برخي مرگبارترين حملات سال‌هاي اخير در افغانستان و پاكستان را بر عهده داشت. گروهي كه غيرنظاميان را حتي در مساجد، بيمارستان‌ها و ديگر اماكن عمومي مورد هدف قرار مي‌دهد. اين گروه بيشتر مسلمانان را كه به نظر آنها بدعت‌گذار هستند، به‌ويژه شيعيان، هدف قرار داد. در آگوست 2019، مسووليت حمله به شيعيان در مراسم عروسي در كابل را بر عهده گرفت كه در آن 91 نفر كشته شدند. آنها مظنون هستند كه عامل حمله ماه مه سال 2020 به بيمارستاني در محله‌اي عمدتا شيعه‌نشين در پايتخت بودند كه جان 25 نفر از جمله 16 مادر و نوزاد تازه متولد شده را گرفت. حمله به اتوبوس حامل مسافران شيعه، حمله به مدرسه دخترانه، بيمارستان زنان و مركز آموزشي در منطقه هزاره‌هاي شيعه از اقدامات آنها بود.
خشونت كوركورانه به بهانه «مديريت وحشت»، دشمني بي‌رحمانه عليه اقشار شيعه-علوي، وحدانيت خلافتي كه اعلام شده و كافر شمردن كساني كه بيعت با خليفه را به‌رغم وجه مشترك جهاد سلفي رد مي‌كنند، از نكات شخصيتي داعش است. وقتي طالبان روز 15 آگوست كابل را تصرف كردند، درهاي زندان پل چرخي را گشودند و تعداد زيادي محكوم را آزاد كردند كه گفته مي‌شود وابسته به داعش و القاعده هستند.توفان ابهام در افغانستان چشم‌انداز آينده را تاريك مي‌كند. درگيري بين طالبان و گروه خراسان وابسته به داعش براي به دست گرفتن كنترل كابل، انفجارهاي اخير و روند بعد از آن نشان مي‌دهد كه در افغانستان مبارزه جديدي براي قدرت در پيش است. حملات و تبليغات منفي گروه خراسان، ممكن است طالبان را وادار به موضع‌گيري راديكال‌تري كند. گروه خراسان ظرف مدت كوتاهي با وحشي‌گري‌هاي خود مشهور شد، درصدد ايجاد «خلافت» در سرزمين‌هايي است كه شامل بخش اعظم تاجيكستان كه با افغانستان، ايران، تركمنستان، ازبكستان، قرقيزستان و چين همسايه است. نيروهاي مسلح داعش مي‌تواند چالشي بزرگ براي دولت آينده طالبان محسوب شود. طالبان در راستاي خواسته‌هاي اكثر گروه‌هاي جهادي سلفي، داعش را تهديدي عليه حاكميت خود مي‌داند. گروه ولايت خراسان اختلافات مهمي با طالبان دارد و آنها را به كنار گذاشتن «جهاد» متهم مي‌كند و مدعي است طالبان صلح از طريق مذاكره در «هتل‌هاي مجلل» دوحه را به ميدان نبرد ترجيح داده است.