آب و انرژي دستوركار اصلي سفر الكاظمي

شهاب  شهسواري

مصطفي كاظمي،  نخست‌وزير عراق، نخستين رهبر خارجي است كه امروز براي ديدار با رييس‌جمهور اسلامي ايران، سيد ابراهيم رييسي به تهران سفر مي‌كند. كاظمي درست 13 ماه پيش، در نخستين سفر خارجي‌اش به تهران آمده‌ بود و حالا يك ماه مانده به انتخابات سراسري در عراق، از آنجا كه كاظمي مدعي شده است نامزد انتخابات نخواهد شد، به نظر مي‌رسد كه واپسين سفر خارجي‌اش هم به تهران باشد. به نوشته رسانه‌ها عراق در طول سال‌هاي گذشته به ويژه در دو سال نخست پس از خروج ايالات متحده امريكا از برجام و ازسرگيري تحريم‌هاي يك‌جانبه و نامشروع امريكا، به بزرگ‌ترين شريك تجارت خارجي ايران تبديل شده ‌بود و سطح مبادلات تجاري ميان دو كشور تا 13 ميليارد دلار هم رسيد، اما در طول يك سال گذشته، سنگ‌اندازي‌هاي امريكا در مسير همكاري دو كشور، باعث شده است تا بدهي‌هاي انباشته بغداد به تهران به شكل چشمگيري افزايش پيدا كند و مسير بازرگانان ايراني براي كار با شركاي عراقي سخت‌تر از گذشته ‌شود. مساله حبس پول‌هاي ايران در عراق، يكي از عمده‌ترين مشكلات ميان دو كشور در حال حاضر است. در مدت يك سال گذشته، فواد حسين، وزير خارجه عراق دست‌كم چهار بار به تهران سفر كرده است تا با مقام‌هاي ايراني در مورد نحوه بازپرداخت بدهي‌هاي عراق به تهران رايزني كند. انباشت بدهي‌ها، به ويژه در حوزه انرژي، در دوراني كه ايران نياز زيادي به دسترسي براي دارايي‌هاي ارزي‌اش در خارج از كشور دارد، باعث اختلاف‌نظرهاي ميان تهران و بغداد شده است. به گزارش ايرنا، عامر الفايز، عضو كميسيون روابط خارجي پارلمان عراق، سه دستور كار اصلي اين نشست را موضوع آب‌هاي مشترك عراق و ايران، ميانجي‌گري و نزديك كردن ديدگاه‌هاي تهران و رياض و گفت‌وگو با رييس‌جمهوري اسلامي ايران و ساير مسوولان درباره چالش‌هاي منطقه‌اي، تاكيد بر حاكميت عراق و جلوگيري از تبديل عراق به عرصه تسويه‌حساب‌هاي بين‌المللي عنوان كرده است.

برق و گاز؛ مهم‌ترين خواسته كاظمي از تهران
يك منبع آگاه در دولت عراق، به شرط پنهان ماندن نامش در گفت‌وگو با خبرگزاري فرانسه دستور كار سفر كاظمي به تهران را «مسائل امنيت، انرژي و روابط ميان عربستان سعودي و ايران» توصيف كرده است. با اين حال به نظر مي‌رسد مساله انرژي يكي از عواملي باشد كه باعث شده كاظمي اندكي پيش از انتخابات سرنوشت‌ساز عراق، به تهران سفر كند تا با بلندپايه‌ترين مقام اجرايي ايران در اين زمينه رايزني كند. پايگاه خبري كردستان 24 به نقل از يك منبع آگاه در دولت عراق گفته است كه مساله برق و آب، اصلي‌ترين دستور كارهاي سفر نخست‌وزير عراق به تهران هستند. برخي منابع عراقي مدعي شده‌اند كه ايران صادرات گاز خود را به صورت كامل به عراق قطع كرده است. اصلي‌ترين علت اين اقدام، بي‌توجهي عراق به پرداخت بدهي‌هايش به تهران عنوان شده است. وزارت برق عراق گفته است كه با كاهش صادرات گاز طبيعي ايران به عراق، شبكه سراسري برق عراق بيش از 2600 مگاوات از توان خود را از دست داده است و ميزان گاز مصرفي در مناطق مركزي از عراق از 30 ميليون متر مكعب در روز به 20 ميليون متر مكعب و در مناطق جنوبي از 17 ميليون متر مكعب به 5 ميليون كاهش يافته است. موضوع تامين انرژي در فصل‌هاي گرم سال، يكي از عمده‌ترين مشكلات زيرساختي عراق است كه در طول سال‌هاي گذشته با واردات مستقيم برق و گاز طبيعي به عنوان سوخت نيروگاه‌هايي از ايران، تا حدي جبران شده است. تابستان سال 1397 و 1398، كمبود برق و آب در فصل گرما در مناطق جنوبي عراق، باعث اعتراضات بسيار وسيعي در سراسر اين كشور شد كه نهايتا به استعفاي نخست‌وزير پيشين، عادل عبدالمهدي انجاميد. بغداد نگران است كه بار ديگر، كاهش صادرات گاز طبيعي ايران به عراق، به ناآرامي‌هاي اجتماعي به ويژه در آستانه انتخابات اين كشور، دامن بزند.
با اين حال هفته گذشته سفير جمهوري اسلامي ايران در عراق، تاكيد كرده ‌بود كه اقدام ايران در مورد صادرات گاز، به هيچ‌وجه انگيزه‌هاي سياسي ندارد. ايرج مسجدي گفته‌ بود: «همكاري خوبي درباره انرژي در فصل تابستان وجود داشت و ما صادرات گاز را افزايش داديم، اما با برخي شرايط مربوط به جنبه فني و نقص در نيروگاه‌هاي ايران مواجه شديم. ما نمي‌خواهيم كه اين پرونده با فشار‌هايي مواجه شوند و نمي‌توان از آن براي فشار سياسي استفاده كرد، زيرا اساسا مشكل سياسي وجود ندارد.» مسجدي تصريح كرد: «شما مي‌دانيد كه ايران براي تاسيس بزرگ‌ترين نيروگاه در الرميله در بصره به ‌شدت كار مي‌كند. ما سه هزار مگاوات توليد خواهيم كرد. ساخت نيروگاه‌ها با سرعت كامل پيش مي‌رود و تهران امنيت عراق را، امنيت خود مي‌داند و ما از هيچ تلاشي در قبال عراق دريغ نمي‌كنيم؛ لذا در صورت بروز مشكلات فني، براي حل آنها تلاش خواهيم كرد.»

مساله آب
موضوع خشكسالي و كمبود آب در عراق از ديگر مسائلي است كه عراقي‌ها علاقه‌مند هستند بتوانند در رايزني‌هاي ديپلماتيك با تهران، اندكي از فشار آن بكاهند. هر چند بخش عمده‌اي از منابع آب شيرين عراق از سرچشمه‌هاي دجله و فرات از تركيه به اين كشور سرازير مي‌شود و عمده مشكلات كم‌آبي عراق ناشي از سدسازي‌هاي بي‌رويه تركيه بر اين دو رودخانه است، اما اخيرا عراقي‌ها اعتراض‌هايي نسبت به عملكرد ايران در تامين حقابه برخي رودخانه‌هاي مرزي مطرح كرده‌اند.
مهدي رشيد الحمداني، وزير منابع آب عراق گفت: «ايرانيان هيچ پاسخي به خواسته‌هاي ما نداده‌اند و همچنان آب رودخانه‌هاي سيروان، كارون، كرخه و الوند را قطع كرده و به ساكنان دياله كه به آب ورودي ايران متكي هستند خسارت زيادي وارد كرده‌اند.» الحمداني تهديد كرد، عراق در صورت عدم همكاري ايران در مورد حقوق آبي خود به سازمان ملل متحد شكايت خواهد كرد.

همكاري منطقه‌اي
مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، چند ماه بعد از روي كار آمدن، موفق شد ايده سلفش، عادل عبدالمهدي، براي وساطت ميان تهران و رياض و كاهش تنش‌ها ميان اين دو قدرت منطقه‌اي را عملي كند. تاكنون به ابتكار بغداد سه دور مذاكره ميان مقام‌هاي ايراني و سعودي در فضايي كه به گفته سفير ايران در عراق «دوستانه و برادرانه» بود، برگزار شده است. اين مذاكرات كه از ابتداي سال جاري آغاز شدند، قرار است همچنان ادامه داشته باشند اما هنوز تاريخي براي دور بعدي آن اعلام نشده است. دولت‌هاي متوالي در عراق طي دو دهه گذشته معتقد بودند كه كاهش تنش‌هاي منطقه‌اي مي‌تواند اثر مستقيمي بر امنيت اين كشور داشته ‌باشد. علاوه بر اينها، دولت كاظمي در طول ماه‌هاي اخير توانسته است، نشست‌هاي ديگري با حضور ديگر كشورهاي منطقه نيز براي گسترش همكاري‌هاي منطقه برگزار كند. از جمله نشست سه‌جانبه سران اردن، مصر و عراق و پس از آن نشست مشاركت و همكاري با عراق كه با دعوت از سران همه كشورهاي همسايه عراق، از جمله ايران، به اضافه تعدادي از قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني برگزار شده ‌بود. هر چند كاظمي از رييس‌جمهور جديد ايران، سيدابراهيم رييسي، براي شركت در اين نشست دعوت كرده ‌بود، اما ايران ترجيح داد مانند تركيه و عربستان سعودي، در سطح وزير امورخارجه در اين نشست شركت كند. با اين حال دو هفته بعد از نشست بغداد، كاظمي شخصا براي ديدار با رييس‌جمهور ايران به تهران سفر مي‌كند. گفته مي‌شود كه استمرار مذاكرات ميان تهران و رياض و همكاري‌هاي منطقه‌اي، بخشي از دستور كار سفر كاظمي به تهران خواهد بود.

مسائل امنيتي
هر چند تهران همواره امنيت همسايه غربي را امنيت خود توصيف كرده است و نقش بسيار بارزي در كمك به عراق براي مبارزه با سلطه تروريسم در بخش‌هايي از خاك اين كشور داشته است، اما برخي اختلاف‌نظرهاي امنيتي ميان دو كشور همچنان پابرجا مانده است. از جمله اين مسائل، ادعاي امريكا مبني بر حمايت ايران از گروه‌هايي است كه به صورت پيوسته عليه نظاميان امريكايي در خاك عراق عمليات انجام مي‌دهند. در سفري كه چندي پيش نخست‌وزير عراق به امريكا داشت تا با رييس‌جمهور امريكا ديدار كند، تصويري از دستنوشته‌هاي بايدن در ديدار با كاظمي در رسانه‌ها منتشر شد كه روي آن «توقف حمله ايران به نيروهاي امريكايي در عراق» به عنوان يكي از موارد مطروحه در نشست، نوشته ‌شده ‌بود. مقام‌هاي عراقي پيش از انجام سفر كاظمي به تهران، به توفيق‌هايي براي آتش‌بس ميان گروه‌هاي مخالف حضور نظامي امريكا در عراق با امريكا دست پيدا كرده‌اند. به گزارش ميدل‌ايست‌نيوز، قاسم الاعرجي، مشاور امنيت ملي نخست‌وزير عراق، در گفت‌وگويي تلويزيوني از آتش‌بس ميان اين گروه‌ها و نظاميان امريكايي به خواست دولت مركزي خبر داده‌ و گفته است «اين آتش‌بس دو مرحله دارد كه مرحله اول آن تا انتخابات پيش از موعد عراق در 10 اكتبر است تا فضاي امن براي اجراي انتخابات تامين شود و مردم بتوانند در شرايطي عادي در انتخابات مشاركت كنند. مرحله دوم اين آتش‌بس تا پايان سال جاري ميلادي است كه به موجب توافق عراق و امريكا در سفر اخير مصطفي الكاظمي به واشنگتن موعد خروج همه نيروهاي رزمي امريكايي از عراق خواهد بود.»
اما مسائل امنيتي مورد نظر دو طرف فقط به امريكا خلاصه نمي‌شود. هفته پيش بود كه سردار محمد پاكپور، فرمانده نيروي زميني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي گفت: «سال‌هاست كه گروه‌هاي تروريستي و ضد انقلاب وابسته به استكبار جهاني و سرويس‌هاي جاسوسي بيگانه از جغرافياي اقليم شمال عراق براي برهم زدن امنيت و آرامش مناطق مرزي ايران و ايجاد اذيت و آزار براي مردم ساكن در اين مناطق استفاده مي‌كنند و در اين خصوص به دولت عراق و مسوولان اقليم شمال اين كشور تذكرات لازم داده شده است.» اندكي پس از اين هشدار بود كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مواضع تروريستي در شمال اربيل را مورد هدف حملات توپخانه‌اي و پهپادي قرار داد.