نگاهي به حضور وزير ارشاد در مراسم آغاز سال تحصيلي هنرستان موسيقي دختران
نمادين يا بنيادين، مساله اين نيست
شورش تسليمي
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز گذشته با حضور در هنرستان موسیقی دختران (که حضور نمادین خوانده شد) زنگ آغاز سال تحصیلی را به صدا درآورد. این حضور با توجه به وقایع ماه‌های اخیر پس از معرفی اسماعیلی به‌عنوان وزیر ارشاد معانی متفاوتی داشت. چراكه با توجه به وضعيت وخيم اقتصادي و تعطيلي اكثريت فعاليت‌هاي مرتبط با هنرهاي نمايشي، سينما و موسيقي؛ همچنين تاكيدهاي مكرر اركان مختلف نظام مبني‌بر تسريع در فرآيندها با هدف گره‌گشايي از كسب و كار مردم، انتظار مي‌رفت كه اين وزارتخانه نيز به سرعت نسبت به خارج كردن نهادهاي تصميم‌ساز از بلاتكليفي دست به‌كار شود. اسماعيلي در اين باره اعلام كرد «كارهاي اين امر تقريبا به انجام رسيده است و به زودي انتصابات مديران را خواهيم داشت و برخي از دوستان‌مان هم كه در بخش‌هاي مختلف حضور دارند ابقاء شدند و از برخي ديگر نيز استفاده مي‌كنيم. يكي ، دو تغيير نيز داشتيم كه طي اين هفته انجام مي‌شود.»
برهيچكس پوشيده نيست كه جريان‌هاي گوناگون به ويژه بخش صدور مجوز اجراي آثار نمايشي و اجراهاي موسيقي به عنوان زيرمجموعه نهادهاي تصميم‌گيري، تا وقتي تكليف معاونت‌ها روشن نشود، دست به عصا حركت مي‌كنند؛ عاملي كه مي‌تواند گره‌اي به گره‌هاي موجود در بحث مميزي‌هاي بي‌قاعده افزوده و علاوه‌بر اين منجر به گسترش نارضايتي بين هنرمندان شود. امري كه مختص به امروز و ديروز نيست؛ مساله مميزي همواره بين هنرمندان و مديران فاصله انداخته است. در همين ارتباط شايد پيش كشيدن بحث هديه رييس‌جمهور در روز ملي سينما به سينماگران شبيه مشوقي قابل تحليل باشد در جهت كاستن از ميزان بدبيني‌ها. «ما يك صندوق اعتباري هنر داريم كه قرار شده است تسهيلات از طريق اين صندوق به تدريج در اختيار اهالي فرهنگ و هنر قرار بگيرد. شامل تسهيلات كم سود و بلاعوض است و بسته كاملي است. اين اقدام آقاي رييس‌جمهوري فراتر از حد انتظار بوده است.» گرچه درك و دريافت اينكه هديه يا تسهيلات مورد نظر، فراتر از انتظار هنرمندان بوده يا شخص وزير مساله‌اي است كه نيازمند گذر زمان است. به‌هر روي، نكته روشن اينجا است كه در ميان هنرهاي گوناگون فعال در كشور، اتفاقا بخش سينما و تلويزيون با وجود آسيب‌هاي فراوان همچنان با قوت به ساخت‌وساز ادامه مي‌دهند و اين هنرمندان تئاتر و تجسمي و موسيقي هستند كه عملا با قفل محكم بر تمامي ابعاد فعاليتي‌شان از تمرين گرفته (به‌واسطه هزينه‌هاي بالاي پلاتوهاي تمريني و تعطيلي‌شان) تا اجراي صحنه‌اي با توقف مواجهند.
چندي قبل اعلام شد كه با توجه به خروج پايتخت و بسياري شهرهاي كشور از موج سهمگين قرمز و سياه كرونا و بازگشت اوضاع به رنگ نارنجي، سالن‌هاي نمايش مي‌توانند فعاليت‌‌هاي‌شان را از سر بگيرند، گويي كه روزنامه اعتماد در گزارشي به موضوع پرداخت و تا حدي روشن كرد كه تعطيلي‌هاي پي‌درپي چگونه به ناتواني در تصميم‌گيري بين مديران و هنرمندان انجاميده، اما با اين‌‌حال نزديك شدن كم‌رمق اوضاع به شرايط ثبات، مي‌تواند براي فعالان تئاتر نويدبخش باشد. پرسش اينجا است كه وضعيت هنرمندان و گروه‌هاي موسيقي چيست و چرا هيچ اظهارنظري درباره ادامه فعاليت‌هاي آنها صورت نمي‌گيرد؟
اسماعيلي در مراسم شروع سال تحصيلي هنرجويان در پاسخ به اين پرسش كه آيا درباره آموزش موسيقي دختران برنامه خاصي در نظر دارد يا خير، گفته است «در حوزه هنر و هنرآموزي معتقد به تفاوت‌هاي جنسيتي نيستيم و حتي خانم‌ها در حوزه هنر اغلب جلوتر از آقايان هستند. به عنوان مجموعه دولت بايد حضور خانم‌ها را در اين عرصه‌ها تسهيل كنيم. برنامه ما اين است كه حلقه هنرستان‌ها را در سراسر كشور تكميل كنيم. به هر حال بحث آموزش هفت رشته تخصصي هنر در انحصار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. در همه استان‌ها، در همه رشته‌ها حداقل يك هنرستان دخترانه و پسرانه خواهيم داشت.»
پاسخي كه زاويه ديگر حضور وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در هنرستان موسيقي دختران را معنادار مي‌كند. كافي است اتفاقي را كه چندي پيش در خصوص حذف رشته هنرهاي نمايشي در هنرستان دخترانه سوره رخ داد مرور كنيم. گزارش چندين دانش‌آموز تئاتر هنرستان سوره در فضاي مجازي مشخص كرد كه مسوولان حوزه هنري تصميم به حذف اين رشته در سال تحصيلي جديد گرفته‌اند. با توجه به سابقه تغييرات رشته بازيگري دانشگاه سوره كه اين رشته را براي هميشه از جدول تحصيلي اين دانشگاه كنار گذاشت، موج اعتراض‌ها اين‌بار خطاب به سازمان تبليغات اسلامي راه افتاد. به اعتقاد امضاكنندگان كارزار اعتراضي حذف رشته نمايش از هنرستان مي‌توانست «آغازي براي نابودي و حذف نمايش از دانشگاه‌ها و درآينده‌اي نه چندان دور، حذف كلي آن از عرصه هنر كشور باشد.» حتي مهرداد ويس كرمي، عضو كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي نيز در واكنش به خبر حذف رشته نمايش از هنرستان سوره به اظهارنظر پرداخت «بحث حضور بانوان در عرصه‌هاي مختلف اجتماعي مساله‌اي نيست كه امروزه بخواهيم در خصوص ضرورت آن سخن بگوييم. داشتن رشته‌هاي نمايشي بدون حضور بانوان كه امكان‌پذير نيست، اقدام خوب اين است كه ما تعليم را در اين حوزه اصلاح كنيم و بر تعليم بانواني كه قصد دارند در اين عرصه فعاليت كنند تمركز كنيم.» واكنش‌ها موجب شد چندروز بعد خبري مبني بر توقف طرح لغو ثبت‌نام دختران در رشته نمايش منتشر شود، اما چندي نگذشت كه اصل خبر بار ديگر و اين‌بار از سوي رييس سازمان تبليغات اسلامي تاييد شد. محمد قمي در اولين نشست خبري‌‌اش در خصوص تعطيلي رشته تئاتر در هنرستان دخترانه سوره گفت «اول بايد بگويم كه در حوزه هنر خانم‌ها حذف شدني نيستند اما موضوع آموزش نيروي انساني مقاصدي دارد و ممكن است يك مجموعه در مدت زمان كوتاه براي اصلاح موضوعات و رفع نقاط ضعف مقطعي كار را متوقف كند تا ساختار اصلاح شود. در هنرستان سوره هم همين اتفاق رخ داده و موقتا كار متوقف شده تا ضعف‌ها پوشش داده شود و مطمئن باشيد خانم‌ها در هنر حذف شدني نيستند. در موضوع فيلم هم همين طور است. اشكالاتي را مي‌بينيم و از موضوعاتي مانند سبك زندگي و خانواده غفلت شده است و شايد در اين حوزه هم نيازمند اصلاحات باشيم.» به اين ترتيب اصل موضوع مورد تاييد قرار گرفت و حال بايد ديد اين اصلاحات قرار است چه مدت طول بكشد.
اما حضور وزير ارشاد در هنرستان دختران دقيقا به همين دليل معناي ديگري پيدا مي‌كند. او در پاسخ به اين پرسش كه آيا درباره آموزش موسيقي دختران برنامه خاصي در نظر دارد، گفت «در حوزه هنر و هنرآموزي معتقد به تفاوت‌هاي جنسيتي نيستيم و حتي خانم‌ها در حوزه هنر اغلب جلوتر از آقايان هستند. به عنوان مجموعه دولت بايد حضور خانم‌ها را در اين عرصه‌ها تسهيل كنيم. برنامه ما اين است كه حلقه هنرستان‌ها را در سراسر كشور تكميل كنيم. به هر حال بحث آموزش هفت رشته تخصصي هنر در انحصار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. در همه استان‌ها در همه رشته‌ها حداقل يك هنرستان دخترانه و پسرانه خواهيم داشت.»
وزارت ارشاد تا اينجاي كار سعي كرده نشان دهد نسبت چنداني با تعطيلي و متوقف كردن ندارد. چنانكه بلافاصله بعد از به راه افتادن موج اعتراض‌ها به ماجراي هنرستان سوره نيز با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد اين هنرستان اساسا زيرنظر وزارت فرهنگ فعاليت نمي‌كند. ولي بايد در ادامه ديد اينكه «برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي همه حوزه‌هاي هنر از جمله هنرهاي تجسمي، تئاتر، سينما و موسيقي به صورت كامل در حال تدوين است و تا انتهاي مهرماه با جزييات و برنامه اقدامش منتشر مي‌كنيم.» قرار است چگونه تعبير شود و چه سرنوشتي براي فعالان اين عرصه‌ها رقم بزند. انتشار برنامه‌هاي مورد نظر او مسير پيش روي هنرمندان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دولت سيزدهم را بيش از گذشته تعيين مي‌كند. بايد ديد حضور وزير در هنرستان موسيقي «نمادين» مي‌ماند يا آنطور كه هنرمندان تصور كرده‌اند، تغييرات «بنيادين» در راه است. مسيري كه گويي در هر دو حالت به يك نتيجه واحد ختم مي‌شود.
وزارت ارشاد تا اينجاي كار سعي كرده نشان دهد نسبت چنداني با تعطيلي و متوقف كردن ندارد. چنانكه بلافاصله بعد از به راه افتادن موج اعتراض‌ها به ماجراي هنرستان سوره نيز با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد اين هنرستان اساسا زيرنظر وزارت فرهنگ فعاليت نمي‌كند. ولي بايد در ادامه ديد نگاه بدبينانه سابق و اظهارات اخير اسماعيلي مبني‌بر اينكه «برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي همه حوزه‌هاي هنر از جمله هنرهاي تجسمي، تئاتر، سينما و موسيقي به صورت كامل در حال تدوين است و تا انتهاي مهرماه با جزييات و برنامه اقدامش منتشر مي‌كنيم.» قرار است چگونه تعبير شود و چه سرنوشتي براي فعالان اين عرصه‌ها رقم بزند. انتشار برنامه‌هاي مورد نظر او مسير پيش روي هنرمندان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي دولت سيزدهم را بيش از گذشته تعيين مي‌كند. بايد ديد حضور وزير در هنرستان موسيقي «نمادين» مي‌ماند يا آنطور كه هنرمندان تصور كرده‌اند، تغييرات «بنيادين» در راه است. مسيري كه گويي در هر دو حالت به يك نتيجه واحد ختم مي‌شود.