گزارش دادكاوانه «اعتماد» از رتبه‌بندي صفحات اينستاگرام و جايگاه صفحات سياسي- اجتماعي نزد كاربران ايراني
اينستاگرام سياسي شده است؟
محمد رهبري
بر هيچ‌يك از كاربران اينستاگرام پوشيده نيست كه ماهيت اين شبكه اجتماعي عمدتا از جنس مسائل روزمره، سرگرمي و سبك زندگي است و مسائل سياسي و اجتماعي كمتر در آن جايگاه دارد. اين امر خود را در پرفالوئرترين صفحات ايراني اينستاگرام نشان مي‌دهد؛ جايي كه در آن هنرمندان، بازيگران و فوتباليست‌ها بيشترين فالوئر را دارند. در اينستاگرام ايراني افرادي مانند حسين ريوندي، مهناز افشار، رامبد جوان و بهنوش بختياري مدت‌هاست در ميان 10 كاربر پرفالوئر ايراني اينستاگرام حضور دارند و اخيرا نيز گلشيفته فراهاني به جمع آنها اضافه شده است. اما وضعيت صفحات سياسي و اجتماعي و چهره‌هاي فعال در اين حوزه‌ها چگونه است؟ آيا اينستاگرام ايراني در گذر زمان سياسي‌تر شده است؟
تحليل داده‌هاي به دست آمده از رتبه تقريبي صفحات ايراني اينستاگرام نشان مي‌دهد كه اگرچه اين شبكه اجتماعي همچنان ماهيت خود را حفظ كرده و موضوعات روزمره و سرگرمي بيشترين محتوايش را تشكيل مي‌دهند، اما به مرور زمان و از سال 96 به اين‌سو، با افزايش مخاطبان آن از 17 درصد به 45 درصد، موضوعات سياسي- اجتماعي نيز كمي در آن رونق گرفته است.
در ميان اين صفحات، صفحه بي‌بي‌سي فارسي شاخص‌ترين صفحه است؛ اين رسانه كه در تابستان سال 96 -زماني كه هنوز اينستاگرام به‌طور فراگير مورد استفاده ايرانيان نبود- رتبه 84 را در ميان صفحات ايراني اينستاگرام داشت، حالا و در پايان تابستان 1400 به رتبه سوم صعود كرده و با داشتن 14.1 ميليون فالوئر، يكي از پرفالوئرترين صفحات ايراني اينستاگرام تلقي مي‌شود. اين وضعيت به‌طور مشابه براي رسانه‌هايي نظير من‌وتو، ايران‌اينترنشنال و حتي خبرگزاري فارس نيز قابل مشاهده است. من‌وتو و ايران‌اينترنشنال توانسته‌اند در گذر زمان خود را به جمع 100 صفحه اول ايراني اينستاگرام برسانند؛ خبرگزاري فارس نيز اگرچه در ميان 100 صفحه نخست ايراني اينستاگرام حضور ندارد، اما حضور در جمع 200 صفحه نخست ايراني، با توجه به ماهيت سياسي اين صفحه، رتبه به‌نسبت خوبي به شمار مي‌رود.در ميان چهره‌ها و شخصيت‌هاي سياسي نيز، به‌جز حسن روحاني و سيدمحمد خاتمي، جايگاه صفحات ديگر چهره‌هاي سياسي در طول زمان بهبود يافته است؛ به نحوي كه صفحات اينستاگرام چهره‌هايي همچون حسن آقاميري در ميان 50 صفحه پرفالوئر اينستاگرام ايراني قرار گرفته است؛ در اين ميان وضعيت صفحه حسن آقاميري كه ظاهرا در 3 سال اخير رونق گرفته، جالب توجه است. وضعيت صفحات حسن روحاني و سيدمحمد خاتمي نيز به دنبال افت محبوبيت و سرمايه اجتماعي آنها، در اينستاگرام افت كرده است؛ اتفاقي كه البته باتوجه به آنكه مختص به اين دو چهره سياسي است، اين ادعا را كه به‌طور كلي رتبه صفحات اينستاگرام چهره‌هاي سياسي بهبود يافته، خدشه‌دار نمي‌كند. صفحه اينستاگرامي ديجي‌كالا نيز در طول ساليان گذشته، به‌خصوص از زمان شيوع كرونا در كشور رشد چشمگيري يافته و در ميان 250 صفحه اول اينستاگرام فارسي قرار گرفته است. شايد بتوان گفت كه اين صفحه در حال حاضر از معدود صفحات اقتصادي و تجاري ايراني در اينستاگرام است كه در اين سطح با استقبال كاربران مواجه شده است. اما در ميان تمام اين صفحات، آنچه جلب‌توجه مي‌كند صفحه اينستاگرامي راديوجوان است كه هم‌اكنون با 15 ميليون فالوئر، دومين صفحه پرطرفدار اينستاگرام ايراني است. اين صفحه كه به چهره يا شخصيت خاصي منسوب نيست، صرفا از طريق پخش موسيقي و آهنگ‌هاي خوانندگانِ سبك‌هاي مختلف، توانسته مخاطبان فراواني را جذب كند و همين امر نشان از نوع مصرف اينستاگرام توسط كاربرانش دارد.البته از آنجا كه امكان تشخيص فالوئرهاي فيك در اين تحليل وجود نداشته است، ممكن است رتبه‌بندي برخي صفحات متاثر از فالوئرهاي فيك باشد؛ از جمله رتبه‌بندي برخي هنرمنداني كه در ميان 10 حساب كاربري پرفالوئر اينستاگرامي حضور دارند اما ميزان توجه و لايكي كه مي‌گيرند، با عدد فالوئرهاي‌شان همخواني ندارد. بنابراين حتي مي‌توان ادعا كرد كه صفحه اينستاگرامي راديوجوان، پرفالوئرترين صفحه ايراني در اينستاگرام است. درنهايت از آنجا كه بنابر نظرسنجي‌ها، بيشتر جوانان و نزديك به نيمي از مردم ايران از اينستاگرام استفاده مي‌كنند، تحليل صفحات اينستاگرامي در طول زمان و رتبه‌بندي آنها، اطلاعات مناسبي از روند كلي اينستاگرام ايراني به دست مي‌دهد كه مي‌تواند مبناي تحليل‌هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي باشد.