سه سال پس از ترور جمال خاشقچي
محمود فاضلي
سه سال پس از قتل «جمال خاشقچي» روزنامه‌نگار عربستاني در دوم اكتبر 2018 در كنسولگري اين كشور در استانبول تركيه، هنوز عاملان اصلي اين جنايت مجازات نشده و كساني كه دستور قتل را صادر كرده‌اند، مصون از بازخواست هستند. حكم اعدام صادره عليه برخي از آنها لغو شده و به زندان تعديل شده و برخي كاملا تبرئه و آزاد شدند! اگرچه مقامات عربستاني ابتدا مدعي بودند خاشقچي بعد از ورود به كنسولگري، اين مكان را ترك كرده اما در ادامه افشاگري‌هاي به‌عمل‌آمده و فشار افكار عمومي و رسانه‌هاي بين‌المللي مجبور شدند كه اعتراف كنند او در كنسولگري كشته شد. ابتدا مسووليت اين قتل بر دوش كاركنان سركش اين كنسولگري قرار گرفت و هشت متهم ناشناس به اتهام دست داشتن در اين قتل به 7 تا 20 سال زندان در عربستان محكوم شدند. به دنبال افشاگري‌هاي تركيه و سپس گزارش‌هاي سازمان‌هاي اطلاعاتي امريكا مشخص شد ترور خاشقچي با اطلاع مقامات عربستاني به‌ويژه بنسلمان انجام شده است. قتل خاشقچي بي‌ترديد ضربه شديدي به وجهه عربستان در داخل و خارج از اين كشور وارد كرد. پس از گذشت حدود يك سال از اين ترور و در پي فشار رسانه‌ها و نهادهاي بين‌المللي براي روشن شدن ابعاد اين قتل فجيع، «بنسلمان» وليعهد عربستان با پذيرفتن مسووليت قتل اين روزنامه‌نگار تاييد كرده بود اين قتل «در دوران مسووليت او» اما «بدون اطلاع وي» انجام شده است. جمال خاشقچي سردبير روزنامه «الوطن» بعد از آن مدير شبكه خبري «العرب» متولد 13 اكتبر 1958 در سال 2017 از عربستان متواري شد، به عنوان ستون‌نويس «واشنگتن‌پست» مقاله‌هايي در انتقاد از برخي سياست‌هاي كشورش به‌ويژه بنسلمان منتشر كرد. او از جمله منتقدان دخالت نظامي ائتلاف تحت رهبري عربستان در يمن و كشتار مردم بي‌دغاع اين كشور بود.اين جنايت و عدم مجازات مسوولان ترور او همچنان براي جهانيان تكان‌دهنده است. با وجود بسته شدن احكام نهايي دادگاه عربستان در سال 2020 موضوع اين پرونده محل انتقاد شديد افكار عمومي در جهان است. در اين سه سال هيچ تحول ملموسي در جريان تحقيقات پس از اين حادثه با هدف افشاي عاملان اصلي و مجرمان آن صورت نگرفت. «خديجه چنگيز» نامزد خاشقچي در سه سال گذشته غرب را متهم مي‌كند كه نسبت به قتل همسرش آن چنان كه بايد واكنش عادلانه نشان نداده است. به اعتقاد او، دولت امريكا مي‌توانست در پرونده مربوط به قتل خاشقچي براساس ارزش‌هاي حقوق بشر و آزادي بيان اقدام كند، اما سكوت را ترجيح داد و به فراموشي پرونده قتل او كمك كرد و حتي ترجيح مي‌دهد به جاي اين كار با سكوت خود به لاپوشاني قتل خاشقچي كمك كند. او همچنان خواستار مجازات وليعهد سعودي است. او معتقد است «در صورتي كه وليعهد مجازات نشود، اين موضوع براي هميشه نشان خواهد داد كه مقصر اصلي مي‌تواند بدون دريافت مجازات، مرتكب قتل شود. اين مساله ما را به خطر مي‌اندازد و انسانيت ما را لكه‌دار مي‌كند. او از جو بايدن رييس‌جمهوري امريكا مي‌خواهد دولت عربستان به خاطر قتل بي‌رحمانه اين نويسنده را وادار به پاسخگويي كند. همسر خاشقچي نارضايتي خود را از ديدار جيك ساليوان مشاور امنيت ملي بايدن در آستانه سالگرد همسرش با بنسلمان وليعهد عربستان ابراز كرد.
ترامپ رييس‌جمهور سابق امريكا مدعي شده بود كه اين حادثه را عميقا مورد بررسي قرار داده است، اما عربستان يك شريك مهم تجاري براي امريكا است و اگر واشنگتن با رياض معاملات تجاري انجام ندهد، روس‌ها يا چيني‌ها اين كار را انجام مي‌دهند! اما بايدن وعده داده بود موضع سختگيرانه‌تري را به كار بگيرد و از محرمانگي خارج كردن اطلاعات مربوطه، تحريم‌هاي بيشتري را عليه سعودي‌ها اعمال كند. بايدن به عنوان يك نامزد انتخاباتي در واكنش به قتل اين خبرنگار امريكايي قول داد فروش سلاح به رياض را متوقف كند، اما پس از متوقف شدن مبارزات انتخاباتي و آغاز به كار دولتش از شعارهاي خود عقب‌نشيني كرد. بايدن پس از به قدرت رسيدن به خاطر پرونده قتل خاشقچي به رياض اعتراض كرد و به دنبال اعتراضات صورت‌گرفته در امريكا به نقض حقوق‌بشر در عربستان، روابط آنها به سردي گراييد. اگنس كالامارد، گزارشگر سابق سازمان ملل متحد در امور كشتارهاي غيرقانوني، اخيرا با ابراز نااميدي از دولت بايدن تاكيد دارد كه از زمان انتشار ارزيابي اطلاعاتي «هيچ‌چيز تغيير نكرده است. بسياري معتقدند واشنگتن به اندازه كافي براي تحت فشار قرار دادن رياض براي رفع محاصره كشور جنگ‌زده و كشتار مردم يمن تلاش نمي‌كند.